آسمان‌خراش‌های «فوق‌العاده بلند»، نماد خودستایی
چرا اروپا و آمریکا آسمان‌خراش‌های کمتری از آسیا و خاورمیانه دارند؟
آسمان‌خراش‌ها بیانیه‌ای هستند بر جاه‌طلبی. پس جای تعجب نیست که عربستان سعودی می‌خواهد بلندترین آسمان‌خراش جهان را بسازد. ساخت‌و‌ساز برج جده در سال 2018 متوقف شد اما به زودی از سر گرفته خواهد شد. این سازه پس از تکمیل اولین ساختمانی خواهد بود که به ارتفاع 1000 متری می‌رسد. برج جده با نزدیک به 170 طبقه ترکیبی از آپارتمان‌های لوکس، هتل و دفاترتجاری را در خود جای می‌دهد. سکنه این آسمان‌خراش از آن می‌توانند آن سوی دریای سرخ را ببینند.
به گزارش «انرژی امروز» از اکونومیست، هزینه ساخت این ساختمان احتمالا حدود 1.2 میلیارد دلار است، اما با توجه به بیش از یک تریلیون دلاری که عربستان سعودی برای توسعه زیرساخت‌ها، جذب گردشگران و تغییر موقعیت خود در صحنه جهانی هزینه می‌کند، این مبلغ ناچیز است. مقامات این برج را که شبیه یک تکه شیشه دندانه‌دار است، نمادی از قدرت پادشاهی عربستان می‌دانند. شاهزاده الولید بن طلال، که بر این پروژه نظارت دارد، می‌گوید: «این یک پیام مالی و اقتصادی است که نباید نادیده گرفته شود».
اگر چنین است پس چنین سازه‌هایی در دیگر نقاط دنیا نیز پیام‌های سخت مشابهی را دارند. بر اساس گزارش شورای ساختمان‌های بلند و زیستگاه شهری (CTBUH)، 236 ساختمان «فوق‌العاده بلند» در تمام دنیا وجود دارد (فوق‌العاده بلند یعنی بلندتر از 300 متر) و 160 مورد از این نوع سازه‌ها از سال 2014 ساخته شده است. 96 مورد دیگر نیز در دست ساخت است. این سازه‌های بزرگ، افق زیست و شهرها را تغییر می‌دهند. و علاوه بر رسیدن به بلندای آسمان، اشاره‌ای هستند به روندهای ژئوپلیتیکی و فرهنگی. کدام کشورها در حال ساختن آسمان‌خراش‌های فوق‌العاده بلند هستند و چرا؟
خاورمیانه 20 درصد از کل این سازه‌ها را در خود جای داده. امارات متحده‌عربی، که همانند عربستان سعودی، ثروت نفتی و موقعیت خود را به عنوان یکی از سریع‌الرشدترین اقتصادهای منطقه به نمایش می‌گذارد 35 واحد از این سازه‌ها را دارد. 31 مورد را دبی به تنهایی در خود جا داده است، آماری که در نوع خود در دنیا یک رکورد به حساب می‌آید. غول پیکرترین آنها برج خلیفه است که با 828 متر ارتفاع، از زمان افتتاح در سال 2010، بلندترین برج جهان بوده است.
آسیا نیز به ساخت ارتفاعات علاقه زیادی دارد، در دهه گذشته بیش از دو سوم کل ساختمان‌های بلند را ساخته است. اخیراً Merdeka 118 در کوالالامپور ساخته شده است که سال گذشته تکمیل شد. با 679 متر ارتفاع، به مقام دوم دنیا رسیده است. چین که تا قبل از سال 1980 تقریبا هیچ آسمان خراشی نداشت، اکنون پنج آسمان خراش از ده آسمان خراش بسیار بلند را دارد. این کشور به ازای هر نفر آسمان خراش‌های بیشتری نسبت به آمریکا دارد. حدود 70 درصد از برج‌های در حال ساخت در چین هستند. 25 مورد از آنها، در صورت تکمیل، در میان 100 ساختمان برتر جهان قرار خواهند گرفت.
سیر صعودی چین در این حوزه دلایل عملی دارد. تا همین اواخر، جمعیت کشور رو به افزایش بود و از 980 میلیون نفر در سال 1980 به 1.4 میلیارد امروز رسید. و کسانی که به دنبال کار هستند هنوز از روستاها به شهرها نقل مکان می‌کنند، 66 درصد مردم در شهرهای چین زندگی می‌کنند. ساختمان‌های بلند به تراکم شهری هم کمک و مسافت‌های رفت و آمد را کوتاه‌تر می‌کند.
اما سیاست انگیزه بیشتری برای برنامه‌ریزان شهری فراهم می‌کند تا بزرگ فکر کنند. جیسون بار، اقتصاددان و نویسنده کتاب «شهرها در آسمان: تلاش برای ساخت بلندترین آسمان‌خراش‌های جهان»، می‌گوید: «مقامات شهرهای کوچک به ویژه متمایل به ساخت ساختمان‌های بلند هستند. اعضای حزب کمونیست، ساختمان‌های بلند را راهی برای نشان دادن شهرهای سطح پایین‌تر خود بر روی نقشه می‌دانند، و شاید توجه مقامات ارشد دولت مرکزی را جلب کنند».
تنها 10 درصد از ساختمان‌های بسیار بلندی که در دهه گذشته ساخته شده‌اند در آمریکا بوده‌اند، آمریکا خانه اجدادی آسمان خراش‌هاست. (اولین آسمان‌خراش‌های دنیا در اواخر دهه 1880 در نیویورک و شیکاگو ساخته شدند.) نیویورک، شهری که به خاطر ساختمان‌های غول پیکر خود معروف است، تنها چند آسمان‌خراش از آسمان‌خراش‌های ساخته شده در دنیا در یک دهه گذشته را در خود جا داده، آن هم در جنوب سنترال پارک در خوشه‌ای به نام «ردیف میلیاردرها». هنوز انگیزه‌های اقتصادی زیادی برای ساخت ساختمان‌های بزرگ به ویژه در نیویورک وجود دارد: زمین گران است و جمعیت نیویورک متمرکزترین جمعیت در میان شهرهای آمریکایی‌ست. اما به لطف 3300 صفحه مقررات منطقه‌بندی، اخذ تاییدیه برای ساخت ساختمان‌های جدید فرآیندی پیچیده است.
ممکن است تعداد طبقات در حال افزایش باشد، اما با این وجود برخی کشورها ترجیح می‌دهند به زمین زیر پای خود نزدیک‌تر بمانند. در اتحادیه اروپا فقط لهستان یک ساختمان فوق العاده بلند دارد (بریتانیا که عضو سابق آن بود نیز یکی دارد: Shard). دانیل سافاریک از CTBUH می‌گوید که آسمان‌خراش‌ها اغلب به‌عنوان «خام‌دستی» این قاره شناخته می‌شوند. در لندن و رم، بناهای جدید اجازه ندارند نماهای برخی از بناهای دیدنی را مسدود کنند. پاریس ساخت ساختمان‌های بلند جدید را به‌عنوان آسمان‌خراش‌های «زشت» ممنوع کرده است. یک فرانسوی در رسانه ایکس، برج مونپارناس را که یک ساختمان با سبک معماری بروتالیستی متعلق به سال 1973 است، بزرگترین توهین به پاریس از زمان اشغال نازی‌ها عنوان کرده است.
معماران هنگام طراحی یک ابر بلند نباید به فکر رسیدن به ابرها باشند. گوردون گیل، که یکی از طراحان برج جده است، می‌گوید: «باد عامل حاکم بر طراحی ساختمان‌های فوق‌العاده بلند است». ساختمان‌ها که بالا و بالاتر می‌روند، نیروهای باد نیز بیشتر و بیشتر می‌شود. مهندسان محاسبه کردند که برج خلیفه، باید بتواند در میان بادهایی با سرعت 150 مایل در ساعت (240 کیلومتر در ساعت) که معادل یک گردباد قوی است، استوار بماند.
معماران باید به طرق مختلف با مشکل باد کنار بیاییند. مثلا در ساختمانی در نیویورک، پنج طبقه خالی مانده تا باد از آن عبور کند. ساختمان تایپه 101 در تایوان یک آونگ فولادی به وزن 728 تن دارد که برای مقابله با باد تاب می‌خورد.
با توجه به نقش آسمان خراش‌ها به عنوان نماد، معماران باید به شکل ظاهری آنها نیز توجه زیادی داشته باشند. ساختمان Woolworth در نیویورک، بلندترین ساختمان در جهان از 1913-1930، سقف مسی و راه‌آب‌هایی‌ست که نمادی هستند از «کلیسای جامع تجارت». امروزه کسانی که ساختمان‌های فوق‌العاده را بلند می‌سازند، به‌ویژه در آسیا و خاورمیانه، می‌خواهند این ساختمان نمادی از اعتماد فرهنگی و حس خاصی از مکانی خاص بودن را نشان دهند.
نمای برج گرینلند در شیان چین، تداعی‌گر زره سربازان سلسله باستانی کین است. شکل مارپیچی اولین برج بلند اسرائیل که در حال حاضر در تل آویو در حال ساخت است، نمادی از طومار کتاب مقدس است. Merdeka 118 در مالزی بیشتر شبیه یک سرنگ است، اما ظاهرا طراحی آن از شکل دست تونکو عبدالرحمن الهام گرفته شده که تداعی کننده دولتمردی است که در سال 1957 استقلال مالزی را اعلام کرد.
اوج گرفتن به آسمان تنها محدودیت ساختمان‌های فوق‌العاده بلند نیست. کشورهای مبتکر همگی خواهان ساخت ساختمان‌های عجیب و غریب هستند. مقامات چینی ساختمان‌های عجیب را دوست دارند، مثلا بناهایی که شبیه «شلوارهای غول‌پیکر» هستند، این لقبی‌ست که به ساختمانی در پکن داده شده است که توسط رم کولهاس طراحی شده. در سال 2021، دولت سقف ارتفاع برای ساختمان‌ها را 500 متر اعلام کرد و شهرهای کمتر از 3 میلیون نفر را از ساخت‌و سازهای بالای 250 متر منع کرد. گویا مشکلات ایمنی، وجود بیش از حد دفاتر تجاری و تعداد زیادی ساختمان‌های مسکونی خالی انگیزه این سیاست‌ها باشد.
ورود به باشگاه بلندمرتبه‌ها
اگر قرار است ساختمان‌ها بلندتر شوند، به پیشرفت‌های مهندسی بیشتری نیز نیاز است. ابداع آسانسور در اواخر دهه 1800 به ساخت آسمان‌خراش‌ها کمک کرد. اما آدریان اسمیت، یکی از معماران برج خلیفه، می‌گوید که فناوری آسانسور مدت‌هاست که یک عامل محدودکننده بوده است. کابل‌های فولادی موجود قادر به طی مسافتی در حدود 500 متر هستند، به این معنی که نمی‌توان با یک آسانسور به بالای بسیاری از ارتفاعات رسید. (وزش باد فشار مضاعفی به کابل‌ها وارد می‌کند.) با این حال به سختی می‌‌توان چند آسانسور را کنار هم در ساختمان‌های بلند و کم‌عرض جا داد. برج جده از فیبر کربن استفاده کرده، ماده سبک‌تری که می‌تواند آسانسورها را بالا ببرد.
اگر و زمانی که امکان افزایش ساختمان‌ها وجود داشته باشد، بدون شک برخی از سرمایه‌داران خواهان پیوستن به باشگاه بلندمرتبه‌ها خواهند بود. ساختمان‌های فوق‌العاده بلند یادگاری از نبوغ و مدرنیته بشر هستند. اما بیشتر از همه، همانطور که میسون کولی، طنزپرداز آمریکایی می‌گوید، «آسمان‌خراش‌ها، خودستایی‌ها و لاف‌های محبوس در شیشه و فولاد هستند».
