آغاز جنگ ستارگان؟

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، یک پروژه دفاعی به نام «گنبد طلایی» مطرح کرده است تا هرگونه موشک کروز مافوق صوت، بالستیک و پیشرفته‌ تهدید کننده آمریکا را رهگیری کند.

ترامپ می‌گوید « گنبد طلایی پس از تکمیل قادر به رهگیری موشک‌ها خواهد بود، حتی اگر از آن سوی جهان پرتاب شوند و حتی اگر از فضا پرتاب شوند.» به گفته او «رونالد ریگان سال‌ها پیش این را می‌خواست، اما آن زمان فناوری آن را نداشتند. اکنون آمریکا بالاخره می‌تواند یک سپر دفاع موشکی پیشرفته بسازد.»

نام گنبد طلایی ترامپ  یادآور گنبد آهنین اسرائیل است اما پیچیده‌تر از آن که باید از آمریکا در برابر حملات هوایی محافظت کند، این سپر محافظتی با استفاده از صدها یا هزاران ماهواره می‌توانند موشک‌های دشمن را هنگام برخاستن ردیابی و به آنها حمله کنند.

ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود قول چنین سپری را داده بود. در 20 مه، او گفته بود که لایحه مالیاتی «بزرگ و زیبای» او که هنوز توسط کنگره تصویب نشده، شامل 25 میلیارد دلار بودجه اولیه است و این پروژه در مجموع 175 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. اکونومیست اما معتقد است در عمل، گنبد طلایی احتمالا هزینه بسیار بیشتری خواهد داشت، دفتر بودجه کنگره تخمین می‌زند که هزینه این لایحه می‌تواند در طول 20 سال به بیش از 500 میلیارد دلار برسد، و بسیار بیشتر از جدول زمانی به شدت خوش‌بینانه ترامپ که «دو و نیم تا سه سال» را تعیین کرده، طول کشد.

ادعای ترامپ مبنی بر اینکه این سیستم «تقریبا ۱۰۰درصد محافظت» فراهم می‌آورد، نیز مورد تردید است. میزان موفقیت احتمالا به دامنه سپر بستگی دارد. گزارش انجمن فیزیک آمریکا، حاکی از آن است که برای اطمینان از رهگیری تنها ده موشک هواسونگ-۱۸ کره شمالی، به ۱۶۰۰۰ موشک فضایی نیاز است. اما اگر رهبران آمریکا قبل از اقدام به انهدام این موشک‌ها، ۳۰ ثانیه زمان برای تصمیم‌گیری بخواهند، به ۳۶۰۰۰ رهگیر نیاز دارند. و اگر آمریکا از شهرهای بسیار شمالی، آلاسکا یا غرب میانه نیز دفاع کند، «رهگیرهای بسیار بیشتری» از این تعداد مورد نیاز است.

ایالات متحده مدعی‌ست که گنبد طلایی تا حدودی پاسخی به نگرانی پنتاگون مبنی بر ساخت تعداد زیادی موشک جدید و متنوع‌تر توسط دشمنان آمریکا است. رادارها و پدافندهای آمریکایی بر موشک‌هایی که بر فراز قطب شمال عبور می‌کنند، متمرکز بوده‌اند. اما موشک‌های هایپرسونیک دوربرد که مانورپذیری بیشتری دارند و سیستم‌های «مدار کسری» که می‌توانند تا حدودی زمین را محاصره کنند، می‌توانند مسیرهای غیرقابل پیش‌بینی‌تری را طی کنند. (سیستم‌های مدار کسری fractional order systems به سیستم‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها دینامیک سیستم با استفاده از معادلات دیفرانسیل با مشتقات کسری مدل‌سازی می‌شوند. این سیستم‌ها به دلیل توانایی در مدل‌سازی رفتار پیچیده‌تر و دقیق‌تر برخی از پدیده‌های فیزیکی، در حوزه‌های مختلفی مانند کنترل، پردازش سیگنال و مدل‌سازی فیزیکی کاربرد دارند.) گزارش آژانس اطلاعات دفاعی مدعی‌ست پرتابه‌هایی از همه جهات به سمت آمریکا پرتاب می‌شوند. و از سویی کانادا که در حال حاضر فرماندهی مشترک دفاع هوافضا با آمریکا دارد، در حال مذاکره برای پیوستن به گنبد طلایی است.

تحلیلگران بر این باورند این سپر دفاعی نشان از تبدیل شدن مدار زمین به خط مقدم مبارزه جدید بین روسیه، چین و آمریکا است. چنین روندی را موشک‌هایی چون کاسموس ۲۵۵۳، ماهواره روسی که آمریکا معتقد است نمونه اولیه غیرمسلح یک سلاح فضایی به ویژه ترسناک است، در پیش گرفته: یک سلاح هسته‌ای که قادر به از بین بردن ماهواره‌ها در بخش‌های وسیعی از مدار پایین زمین است؛ مدارهایی که بخشی از گنبد طلایی خواهند بود. چین هم در حال ساخت طیف وسیعی از سلاح‌های ضد فضایی است. ژنرال استفن وایتینگ، رئیس فرماندهی فضایی آمریکا، می‌گوید: «زرادخانه چین با سرعتی باورنکردنی در حال پیشرفت است.»

دولت آمریکا مدعی‌ست چنین سلاح‌هایی چیزی فراتر از زیرساخت‌های دفاعی را در معرض خطر قرار می‌دهند. این سلاح‌ها فضاپیماهایی را تهدید می‌کنند که ارتباطات و داده‌های موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی ضروری برای اقتصادهای مدرن را فراهم می‌کنند. آسیب‌پذیری سیستم‌های ناوبری ماهواره‌ای با افزایش شدید پارازیت و جعل سیگنال‌های آن‌ها مشخص است.

روسیه و چین در حال توسعه ماهواره‌هایی با «قابلیت‌های مانور پیشرفته» هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد در ماهواره‌های آمریکایی اختلال ایجاد کنند یا آن‌ها را نابود کنند. به عنوان مثال، در ماه مه 2024، طبق گزارش جدید مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS)، کاسموس 2576، وارد مدار «هم‌سطح» با ماهواره جاسوسی آمریکایی USA 314، شد. فرانسه به فکر توسعه سیستم‌های «محافظ» برای ماهواره‌هاست، که می‌تواند با استفاده از یک ربات یا لیزر از خود دفاع کنند.

سال گذشته فضاپیمای چینی TJS-4، که مظنون به جاسوسی‌ست، مانوری انجام داد تا بین یک ماهواره نظارتی آمریکایی و خورشید قرار گیرد. به گفته CSIS، این کار باعث ایجاد سایه‌هایی می‌شد که مانع از گرفتن عکس‌های خوب از فضاپیمای چینی توسط آمریکایی‌ها می‌شد. ژنرال مایکل گوتلین، رئیس جدید گنبد طلایی، اوایل امسال چین را به مانور «جنگ سگ‌ها در فضا» متهم کرد. ماه گذشته، ماهواره‌ نظارتی ژنرال وایتینگ USA 324، به دو ماهواره چینی مظنون به جاسوسی الکترونیکی TJS-16 و TJS-17،  نزدیک شد. طبق گفته شرکت فضایی COMSPOC، این ماهواره از فاصله ۱۷ کیلومتری ماهواره اول و ۱۲ کیلومتری ماهواره دوم عبور کرد. این فاصله بسیار نزدیک‌تر از فاصله‌ای بود که کاسموس ۲۵۷۶ با USA 314 داشت. جاناتان مک‌داول از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونیان خاطرنشان می‌کند که این «صدای وزوز» ماهواره‌های چینی «از آن نوع چیزهایی بود که باعث می‌شود مقامات وزارت دفاع وقتی چین همین کار را با ماهواره‌های ما می‌کند، اظهار نظرهای خشمگینانه‌ای کنند».

اما یک سوال مهم هم وجود دارد: آیا قراردادهای دفاعی برای ساخت گنبد طلایی می‌تواند برای پر کردن جیب کسب‌وکارهای متعلق به میلیاردر‌هایی چون ایلان ماسک استفاده شود یا خیر؟

پروژه عزیز میلیارد دلاری

درمحافل رسانه‌ای ایالات متحده چنین گفته می‌شود که این پروژه احتمالا از بودجه حزب جمهوری‌خواه فراتر خواهد رفت. قرار است سپر موشکی گنبد طلایی برای شروع ۲۴.۷ میلیارد دلار دریافت کند، این بودجه برای پیوند دادن برنامه‌های موجود با فناوری‌های تازه توسعه‌یافته در نظر گرفته شده است.

لایحه تلفیق که در حال حاضر در کنگره در حال بررسی است، بخش عمده‌ای از این پول را به تلاش‌هایی اختصاص می‌دهد که شبکه‌ای از ماهواره‌ها و رهگیرها را در فضا راه‌اندازی می‌کند که می‌توانند هرگونه موشک ورودی را شناسایی و به سرنگونی آن کمک کنند.

این اقدامات شدربرگیرنده امل ۷.۲ میلیارد دلار برای توسعه و خرید حسگرهای فضایی؛ ۵.۶ میلیارد دلار برای توسعه رهگیرهای موشکی فضایی؛ ۲.۴ میلیارد دلار برای قابلیت‌های دفاع موشکی غیر جنبشی، مانند ابزارهای جنگ الکترونیکی؛ و ۲ میلیارد دلار برای ماهواره‌های نظامی با نشانگرهای هدف متحرک هوایی است.

برای فناوری‌های زمینی، قانون‌گذاران ۲.۲ میلیارد دلار برای تسریع توسعه سیستم‌های دفاعی مافوق صوت، ۱.۹ میلیارد دلار برای بهبود رادارهای دفاع موشکی زمینی و ۸۰۰ میلیون دلار برای توسعه و استقرار سریع سیستم‌های دفاع موشکی بالستیک قاره‌پیما نسل بعدی در نظر گرفته‌اند.

اما انتظار می‌رود این پروژه بسیار بیشتر از ۲۵ میلیارد دلار اولیه هزینه داشته باشد، و کارشناسان و تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که هزینه کل سیستم می‌تواند به صدها میلیارد دلار و احتمالا به تریلیون‌ها دلار برسد.

رویترز می‌گوید که هزینه‌های بالا تا حدودی ناشی از تعداد زیاد ماهواره‌های مورد نیاز برای پوشش و محافظت از کل ایالات متحده از طریق موشک‌های حسگر و ردیابی است؛ حدود ۴۰۰ تا بیش از ۱۰۰۰ ماهواره.

منابع به این رسانه گفتند که ۲۰۰ ماهواره تهاجمی دیگر مسلح به موشک یا لیزر  نیز برای از بین بردن تسلیحات دشمن استفاده خواهند شد.

اما از طرفی یکی از منابع نوظهور اختلافات پیرامون گنبد طلایی، این احتمال بوده است که ماسک بتواند از طریق شرکت خود، اسپیس ایکس، بخشی از این قراردادها را به دست آورد، نتیجه‌ای که با توجه به نقش او در دولت ترامپ، به نظر می‌رسد تضاد منافع باشد که به شدت در ایالات متحده حساسیت برانگیز شده است.

ماسک، مدیرعامل اسپیس ایکس، بیش از ۲۷۰ میلیون دلار به کمپین ۲۰۲۴ ترامپ اهدا کرد و اکنون به عنوان مشاور ویژه رئیس جمهور هم خدمت می‌کند در حالی که ریاست وزارت بهره‌وری دولت را بر عهده دارد.

بر اساس گزارشی که رویترز هفته گذشته منتشر کرده به نظر می‌رسد شرکت ماسک اکنون یکی از نامزدهای اصلی برای برنده شدن در یک قرارداد بزرگ در ساخت گنبد طلایی است که زنگ خطر بزرگی را در کنگره به صدا درآورده است.

به نوشته روزنامه هیل، گروهی متشکل از ۴۲ قانون‌گذار دموکرات در نامه‌ای به تاریخ اول مه به بازرس کل وزارت دفاع نوشتند: «این یک گزارش عمیقا نگران‌کننده است. همه اینها نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند را در مورد اینکه آیا قراردادهای دفاعی برای ساخت گنبد طلایی راهی موثر برای محافظت از آمریکایی‌ها هستند یا برای ثروتمند کردن آقای ماسک و دیگر نخبگان در نظر گرفته شده‌اند».

از طرفی شاهین، عضو ارشد کمیته نیروهای مسلح سنا (دموکرات از نیوهمپشایر)، لایحه جدیدی را ارائه کرده است که هرگونه قرارداد فدرال را از تنظیم شدن با شرکت‌های متعلق به هر کارمند ویژه دولتی، مانند ماسک، منع می‌کند. شاهین می‌گوید: «وقتی ثروتمندترین مرد جهان می‌تواند به یک کارمند ویژه دولتی تبدیل شود و بر جریان میلیاردها دلار پول مالیات‌دهندگان در قراردادهای دولتی به شرکت‌های خود اعمال نفوذ کند، یعنی یک مشکل جدی وجود دارد.»

اما تردیدهایی هم در مورد امکان‌سنجی این فناوری مطرح می‌شود. وقتی ترامپ در ۴ مارس اعلام کرد که از کنگره می‌خواهد بودجه گنبد طلایی را تأمین کند، به طرح ابتکار دفاع استراتژیک (SDI) ریگان اشاره کرد، پروژه‌ای برای محافظت در برابر موشک‌های بالستیک بین قاره‌ای که در نهایت متوقف شد.

ترامپ با اشاره به ریگان می‌گوید «این بسیار مهم است. این یک دنیای بسیار خطرناک است. ما باید آن را داشته باشیم. ما می‌خواهیم محافظت شویم.»

ریگان در بحبوحه جنگ سرد در سال ۱۹۸۳، طرح SDI را با نام مستعار «برنامه جنگ ستارگان» پیشنهاد داد، اما این برنامه از تحقیق و توسعه فراتر نرفت و در سال ۱۹۹۳ متوقف شد.

اگرچه پیشرفت‌های تکنولوژیکی واشنگتن از آن زمان تاکنون به طور چشمگیری افزایش یافته است، اما توسعه تجهیزات مورد نیاز برای گنبد طلایی سال‌ها زمان نیاز دارد. چنین قابلیت‌های دفاعی بایددربرگیرنده رهگیرهای فضایی برای هدف قرار دادن اهداف در حین پرواز و گزینه‌هایی چون انرژی هدایت‌شده، لیزرها و مایکروویوهای پرقدرت باشد.

روزنامه هیل به نقل از کارشناسان می‌نویسد که هدف معقول‌تر، بهبود سپر موشکی موجود کشور، متشکل از چندین سیستم لایه‌ای به عنوان راهی برای آماده شدن برای تهدیدات آینده از سوی کشورهایی مانند روسیه، چین، ایران یا کره شمالی است.

ایالات متحده در حال حاضر از طریق رادارها و رهگیرهای زمینی واقع در فورت گریلی آلاسکا و پایگاه نیروی فضایی وندنبرگ کالیفرنیا، خود را از هرگونه موشک دوربرد احتمالی محافظت می‌کند. دیگر سامانه‌های دفاعی هم وجود دارند مانند سامانه دفاع منطقه‌ای ارتفاع بالا (Terminal High Altitude Area Defense System) در دوره‌ای که آزمایش‌های موشکی کره شمالی رو به فزونی نهاده بود آماده استفاده برای دفاع از هاوایی بود.

در همین حال، واشنگتن دی سی را سامانه دفاع هوایی زمینی NASAMS، با برد کوتاه تا متوسط، محافظت می‌کند. کارشناسان بر این باورند که ارتقای این سامانه‌ها، علاوه بر بخش فضایی که ترامپ خواهان آن است، سال‌ها طول خواهد کشید.

فراتر از تردیدهایی که در مورد اینکه آیا ایالات متحده در حال حاضر فناوری ایجاد گنبد طلایی را دارد یا خیر، وجود دارد، در مورد امکان‌سنجی چنین پروژه‌ای نیز تردیدهایی وجود دارد. مطالعات متعدد به این نتیجه رسیده‌اند که این سیستم دفاعی آسیب‌پذیر خواهد بود، زیرا در صورت تصمیم دشمنان برای شلیک همزمان چندین سلاح، تحت فشار خواهد بود.

ست مولتون، نماینده دموکرات ماساچوست این موضوع را در برابر مقامات ارشد دفاع موشکی ارتش ایالات متحده مطرح کرده و خاطرنشان کرده که روسیه و چین علنا نگرانی‌های خود را در مورد سیستم‌های دفاع موشکی ایالات متحده ابراز کرده‌اند.

مولتون در جلسه استماع کمیته فرعی خدمات مسلح مجلس پرسید: «با توجه به آنچه که ما در مورد تلاش‌های روسیه برای توسعه و استقرار سلاح هسته‌ای در فضا و ترس آنها از دفاع موشکی ایالات متحده می‌دانیم، آیا ارزیابی در مورد احتمال یا افزایش شانس استفاده روسیه از چنین سلاحی در اوایل درگیری برای از بین بردن لایه رهگیری فضایی ما انجام شده است؟» آندره‌آ یافه، دستیار موقت وزیر دفاع در امور سیاست فضایی، این سوال را به جامعه اطلاعاتی موکول کرد، اما مولتون گفت: «این یک سوال عملیاتی است. شما میلیاردها دلار از پول مالیات‌دهندگان را صرف ساخت چیزهایی خواهید کرد که می‌تواند روس‌ها را ترغیب کند که بگویند: «ما باید این سپر را قبل از اینکه استفاده شوند، از بین ببریم.» اگر قرار است پول مالیات‌دهندگان زیادی را صرف این کار کنید، بهتر است این را بفهمید.»

مولتون این سوال را هم مطرح کرد که آیا این سیستم می‌تواند در برابر حملات دریایی، مثلا موشک‌های شلیک شده از کشتی، دفاع کند، زیرا گویا ترامپ بر دفاع در برابر حملات هوایی تمرکز دارد.

او گفت: «شما می‌توانید یک قایق را به بندر لس‌آنجلس ببرید، درست است؟ واضح است که گنبد طلایی برای دفاع در برابر آن طراحی نشده است.» و ژنرال گرگوری گیلوت، رئیس فرماندهی شمالی ایالات متحده و فرماندهی دفاع هوافضای آمریکای شمالی، این مسئله را تایید کرد.

مولتون افزود: «به نظر می‌رسد این یک حفره بزرگ دیگر در این سامانه است که باید قبل از صرف هزینه زیاد برای این موضوع، آن را بررسی کنیم.»

چگونه کار خواهد کرد؟

پیت هگست، وزیر دفاع ایالات متحده، در بیانیه‌ای گفته است که گنبد طلایی برای شناسایی و رهگیری تهدیدها از «حسگرهای فضایی و دفاع هوایی و موشکی» استفاده خواهد کرد. دیوید بورباخ از کالج جنگ دریایی در رود آیلند، در مصاحبه‌ای با نشریه نیو ساینتیست می‌گوید این گفته هگست به معنای یک سیستم چتری از «گنبدهای طلایی» با فناوری‌های مختلف است که با تهدیدهای مختلف مقابله می‌کنند.

با این حال، همه این سامانه‌های دفاعی وجود ندارند. توماس گونزالس رابرتز از موسسه فناوری جورجیا می‌گوید، گنبد طلایی ظاهرا از موشک‌های رهگیر فضایی در مدار پایین زمین استفاده خواهد کرد، یک شاهکار فناوری بی‌سابقه که قبلا هرگز وجود نداشته است.

اما گنبد طلایی چگونه کار خواهد کرد؟ بورباخ می‌گوید کارشناسان دفاع موشکی، چالش رهگیری موشک‌های هسته‌ای دوربرد را مانند «هدف قرار دادن یک گلوله با گلوله در تاریکی» توصیف می‌کنند، زیرا اهداف کوچک هستند، هیچ سیگنال رادیویی یا مادون قرمزی منتشر نمی‌کنند و سریع حرکت می‌کنند. نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که حتی کارشناسان فنی خوشبین نیز اذعان دارند که رهگیری ۱۰۰ درصدی بعید است.

ایالات متحده در حال حاضر سیستمی از موشک‌های رهگیر زمینی دارد که عمدتا در آلاسکا مستقر است. بورباخ می‌گوید آنها می‌توانند «در بهترین حالت چند ده کلاهک جنگی ورودی» را سرنگون کنند. از طرفی روسیه و چین در حال توسعه اقدامات متقابلی هستند تا شناسایی و رهگیری موشک‌های آنها را دشوارتر کنند.

بورباخ می‌گوید: متوقف کردن موشک‌های کروز زیرصوت یا موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد که از خارج از مرزهای ایالات متحده پرتاب می‌شوند، از فناوری‌های موجود استفاده می‌کند، اما استقرار تعداد کافی از این سیستم‌های دفاعی برای پوشش کل کشور می‌تواند پرهزینه باشد. چالش واقعی، هدف گنبد طلایی برای متوقف کردن تعداد زیادی از موشک‌های بین قاره‌ای‌ست؛ مانند حمله‌ای از سوی چین یا روسیه.

رابرتز می‌گوید: ادعای ترامپ مبنی بر اینکه گنبد طلایی در برابر حملات موشکی از آن سوی جهان یا حتی از فضا موثر خواهد بود، نشان می‌دهد که این امر به یک منظومه متراکم از رهگیرهای موشکی مستقر در مدار پایین زمین نیاز دارد که می‌توانند ظرف چند دقیقه پس از پرتاب موشک از هر جایی، آن را از مدار خارج کرده و به آن حمله کنند.

او می‌گوید: در این صورت تعداد ماهواره‌هایی که نیاز خواهید داشت، بیشتر از هر منظومه‌ای است که تاکنون پرتاب شده است. در حال حاضر، بزرگترین منظومه ماهواره‌ای اطراف کره زمین همان ۷۰۰۰ ماهواره استارلینک است که توسط اسپیس ایکس اداره می‌شوند.

نشریه نیوساینتیس معتقد است محدودیت‌های عمده‌ای در مورد سرعت پرتاب هزاران ماهواره مورد نیاز برای گنبد طلایی توسط ایالات متحده وجود دارد چه رسد به توسعه فناوری‌های رهگیر فضایی.

به گفته رابرتز: «پیدا کردن یک ریتم پرتاب که بتواند از یک منظومه بزرگ ماهواره‌ای در عرض تنها سه سال پشتیبانی کند، بسیار دشوار خواهد بود. اسپیس‌ایکس در تاریخ عملیات فضایی، تعداد پرتاب‌های بیشتری انجام می‌دهد و هدف این است که وزارت دفاع این سقف را حتی بیشتر بشکنیم.»

بورباخ هم معتقد است: «تقریبا غیرممکن است که یک سیستم بتواند به این سرعت «کاملا عملیاتی» شود، به این معنا که صد در صد حملات موشکی را متوقف کند. رسیدن به یک قابلیت عملیاتی حتی در مقیاس کوچک در این مدت کوتاه بسیار دشوار خواهد بود.»

رقابت تسلیحات فضایی یا جنگ ستارگان

سوال اساسی این است که آیا گنبد طلایی، آمریکا را امن‌تر خواهد کرد؟ در حال حاضر یک مسابقه تسلیحاتی مداوم بین ایالات متحده، چین و روسیه وجود دارد، و هر سه کشور در حال نوسازی و گسترش زرادخانه‌های هسته‌ای خود و نیز توسعه سیستم‌های فضایی برای پشتیبانی از ارتش‌های خود هستند.

تحلیلگران بر این باورند که اگر سیستم گنبد طلایی بتواند دفاع هوایی و موشکی ایالات متحده را بهبود بخشد، می‌تواند با کاهش اعتماد به نفس هر دشمن مسلح به موشک، محاسبات استراتژیک را تغییر دهد و آنها را از انجام حملات در وهله اول بازدارد.

از سوی دیگر، برخی هم بر این اعتقادند که گنبد طلایی پتانسیل ایجاد بی‌ثباتی را دارد، زیرا به دشمنان هسته‌ای ایالات متحده علامت می‌دهد که این کشور به آنها اعتماد ندارد. وزارت امور خارجه چین در پاسخ به اعلامیه ترامپ گفته است که گنبد طلایی پیامدهای تهاجمی شدیدی دارد و خطرات مسابقه تسلیحاتی را در فضا افزایش می‌دهد. سخنگوی کرملین هم گفته است که طرح‌هایی چون گنبد طلایی می‌توانند منجر به از سرگیری مذاکرات کنترل تسلیحات هسته‌ای بین روسیه و ایالات متحده شوند.

تحلیلگران نظامی بر این باورند که چین و روسیه احتمالا سعی خواهند کرد برای مقابله با این سیستم ماهواره‌های ایالات متحده را نابود یا غیرفعال کنند. به اعتقاد این تحلیلگران هر دو کشور در حال حاضر موشک‌هایی دارند که قادرند ماهواره‌ها را سرنگون کرده و سیستم‌های ماهواره‌ای ایالات متحده را هم به صورت الکترونیکی مختل یا هک کنند. در فوریه ۲۰۲۴، دولت ایالات متحده هشدار داد که روسیه قصد دارد یک سلاح فضایی پرتاب کند که قادر به غیرفعال کردن یا از بین بردن ماهواره‌ها، احتمالا با استفاده از انفجار هسته‌ای، باشد.

تحلیلگران هشدار می‌دهند این کشورها می‌توانند زرادخانه‌های موشکی خود را افزایش دهند و احتمالا سلاح‌های مانورپذیرتری را توسعه دهند. روسیه در حال حاضر شروع به توسعه سلاح‌هایی کرده است که در برابر رهگیری فضایی کمتر آسیب‌پذیر هستند، مثلا اژدرهای هسته‌ای بین قاره‌ای توسعه داده که زیر آب حرکت می‌کنند.

بدون کانادا، هرگز

موضوع دیگری هم مطرح است: کارشناسان براین باورند که واشنگتن برای ردیابی موشک‌های چینی و روسی که شاید از افق دور به سمت ایالات متحده پرتاب شوند، باید به اتاوا تکیه کند.

نشریه پالیتیکو در این خصوص نوشته است که ترامپ هنگام تشریح برنامه‌های خود برای سپر دفاع موشکی و هوایی عظیم بر فراز این قاره، یک نکته کلیدی را نادیده گرفت: او نمی‌تواند بدون کانادا آن را بسازد. و مشخص نیست که همسایه شمالی آمریکا چه می‌خواهد.

به گفته مقامات و کارشناسان آمریکایی، کانادا باید نقشی محوری در تلاش ۵۰۰ میلیارد دلاری ایالات متحده برای ساخت سامانه به اصطلاح گنبد طلایی، ایفا کند و اتاوا رادارها و فضای هوایی لازم برای ردیابی موشک‌های ورودی در قطب شمال را فراهم کند. اما به باور پالیتیکوو در حالی که ترامپ اصرار دارد که کانادا می‌خواهد در این امر مشارکت کند، رهبران کانادا ظاهرا نسسبت به این موضوع با بی‌تفاوتی برخورد کرده‌اند.

شووالوی ماجومدار، عضو محافظه‌کار پارلمان کانادا، می‌گوید: «چیزهای زیادی هست که ما نمی‌دانیم. چیزهای زیادی هست که باید در مورد چگونگی پیشرفت همکاری اقتصادی و امنیتی با آمریکا و کانادا آشکار شود.» ترامپ البته آنچه را که کانادا می‌تواند برای این پروژه فراهم سازد رد کرده و گفته: «آنها می‌خواهند از حمایت ما برخوردار باشند، بنابراین طبق معمول، ما به کانادا کمک می‌کنیم.»

اما ترامپ چه خوشش بیاید چه نیاید برای یکی از جنجالی‌ترین پروژه‌های خود ناگهان نیازمند متحدی است که پیشتر به او تاخته است. او کانادا را درگیر نبرد تعرفه‌ای کرده و روابط ایالات متحده را با این متحد دیرین متشنج کرده است. مارک کارنی، نخست وزیر کانادا، هشدار داده است که ایالات متحده نمی‌تواند اتاوا را بدیهی بداند و این کشور جستجوی شرکای امنیتی دیگری را آغاز کرده است.

بنابراین، تحلیلگران بر این باورند که این سپر دفاعی به کانادا اهرم جدیدی در روابط شکننده خود با ایالات متحده می‌دهد.

جک رید، دموکرات ارشد کمیته خدمات مسلح سنا، می‌گوید: «هیچ بخشی از برنامه مشارکت گنبد طلایی تشریح یا مذاکره نشده است. رئیس جمهور، به دلیل لفاظی‌هایش، بخش بزرگی از جمعیت کانادا را از خود بیگانه کرده است و این در رهبران سیاسی آن کشور منعکس شده است. این آن رابطه کانادا و ایالات متحده خوب قدیمی نیست. آنها می‌گویند: ما نمی‌توانیم این کار را به راحتی انجام دهیم، زیرا مردم ما بسیار ناراحت هستند».

کانادا نزدیک به 10 میلیون کیلومترمربع مساحت دارد. این حریم هوایی، خط دید بسیار مهمی را برای حسگرهای ایالات متحده فراهم می‌کند تا موشک‌هایی را که پکن و مسکو برای پرواز بر فراز قطب شمال توسعه می‌دهند، سرنگون کنند و از طرفی شکاف بزرگی در دفاع هوایی آمریکا خواهد بود.

گلن ون‌هرک، ژنرال بازنشسته نیروی هوایی که تا سال گذشته فرماندهی شمال ایالات متحده را بر عهده داشت، به پالیتیکو می‌گوید: «آنچه کانادا واقعا به ارمغان می‌آورد، زمین است. اگر ما یا کانادا بتوانیم رادارهای فراافق را در شمال قطب شمال مستقر کنیم، این امر به طور چشمگیری توانایی ایالات متحده و کانادا را برای دیدن روسیه، چین و سایر نقاط از فراز قطب افزایش می‌دهد.»

کانادا همیشه نقش بزرگی در دفاع هوایی و موشکی آمریکای شمالی ایفا کرده است. فرماندهی دفاع هوافضای آمریکای شمالی یا نوراد NORAD که ۶۷ سال قدمت دارد، تضمین کرده است که ارتش‌های آمریکا و کانادا روزانه با هم همکاری می‌کنند تا هر شیئی را که به حریم هوایی هر یک از کشورها نزدیک می‌شود، ردیابی کنند.

رادارهای کانادایی و آمریکایی اطلاعات را به اشتراک می‌گذارند و هواپیماهای جنگنده هر دو کشور در قطب شمال گشت‌زنی می‌کنند. آنها به صفوف مداوم هواپیماهای جنگنده و بمب‌افکن روسی هشدار می‌دهند.

به گفته ون‌هرک، اتاوا از گذشته حدود ۴۰ درصد از سرمایه‌گذاری‌های نوراد را تأمین مالی کرده است و طی دو دهه آینده ۳۸ میلیارد دلار برای افزودن رادارهای جدید در شمال به این فرماندهی اختصاص می‌دهد. مقامات دو کشور معتقدند بدون این سرمایه‌گذاری‌ها و حسگرهای دیگر که بتوانند بر فراز قطب شمال نظارت داشته باشند، ایالات متحده در ایجاد یک دفاع هوایی معتبر در آمریکای شمالی با مشکل مواجه خواهد شد.

چالش‌ها کدامند؟

علاوه بر هزینه‌های بسیار بالای این پروژه و روابط ایالات متحده با کانادا، چالش‌های عملیاتی آن هم بسیار زیاد است. رویاهای ترامپ برای گنبد طلایی از گنبد آهنین اسرائیل سرچشمه می‌گیرد، سیستمی که این کشور کوچک از آن به عنوان وسیله‌ای برای از بین بردن موشک‌های کوتاه‌برد و توپخانه‌هایی که از فاصله ۴۳ مایلی شلیک می‌شوند، استفاده می‌کند.

ترامپ برای اولین بار در دسامبر ۲۰۲۳ به ایده سیستمی مشابه برای سرزمین ایالات متحده اشاره کرد و خاطرنشان کرد: «ما خودمان گنبدی نداریم. ما بزرگترین گنبد را خواهیم داشت.»

او بعدها در تجمعی در نیوهمپشایر در ژانویه ۲۰۲۴، اعلام کرد که «یک گنبد آهنین بر فراز کشورمان خواهیم ساخت، یک سپر دفاع موشکی پیشرفته، و همه اینها در ایالات متحده ساخته شده است.»

اما در حالی که گنبد آهنین اسرائیل برای رهگیری و انهدام موشک‌ها و توپخانه‌های کوتاه‌برد شلیک‌شده از فاصله حداکثر ۴۳ مایلی طراحی شده، تحلیلگران بر این باورند که این سیستم دفاعی برای ایالات متحده قاره‌ای کارساز نخواهد بود.

منتقدین این طرح در داخل ایالات متحده بر این باورند که آنچه که احتمالا واشنگتن را تهیدی می‌کند از موشک‌های بالستیک قاره‌پیما شلیک‌شده از کشورهایی مانند روسیه، چین، ایران یا کره شمالی ناشی می‌شود، نه موشک‌های کوتاه‌برد؛ و در اطراف ایالات متحده هم هیچ کشور متخاصمی در فاصله استفاده از آنها قرار ندارد.

مساحت ایالات متحده بیش از ۳۵۰ برابر مساحت اسرائیل است. تام کاراکو، مدیر پروژه دفاع موشکی مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، به نظریه هیل گفته بود: «گنبد آهنین سیستمی بود ساخته شده برای اسرائیل. قرار دادن یک گنبد آهنین در هر گوشه‌ای از ایالات متحده نه مقرون‌به‌صرفه است و نه معقول.»

جک اودوهرتی، متخصص استراتژی هسته‌ای، از کالج دفاع ناتو، درمقاله‌ای در باره گنبد طلایی ترامپ می‌نویسد: سکوهای تسلیحاتی طراحی شده برای هدف قرار دادن یک موشک بالستیک در مرحله تقویت آن شامل یک ماهواره بزرگ در مدار پایین زمین است که به چندین موشک کوچک به نام رهگیر مجهز شده است. در صورت پرتاب یک موشک بالستیک مسلح به سلاح هسته‌ای به سمت ایالات متحده، می‌توان یک رهگیر مستقر کرد.

مطالعه انجام شده توسط انجمن فیزیک آمریکا نشان داد می‌دهد تحت فرضیات کاملا آسان‌گیر، یک سکوی رهگیر مستقر در فضا ممکن است بتواند هدفی را از فاصله ۵۳۰ مایلی (۸۵۰ کیلومتری) نابود کند. این معیار به عنوان «شعاع نابودی» سلاح شناخته می‌شود.

حتی با شعاع نابودی به این اندازه، یک سیستم رهگیر مستقر در فضا به صدها یا حتی هزاران ماهواره نیاز دارد که هر کدام به موشک‌های کوچک مسلح باشند تا به پوشش منطقه‌ای موثر فراهم آورند. با این حال، ممکن است بتوان با استفاده از سلاح‌های انرژی هدایت‌شده مانند لیزرهای قدرتمند یا حتی سلاح‌های پرتو ذرات، که از پرتوهای پرانرژی ذرات اتمی یا زیر اتمی استفاده می‌کنند، از این محدودیت عبور کرد.

اما یکی از آسیب‌پذیری‌های حیاتی چنین سیستمی این است که دشمن می‌تواند از سلاح‌های ضد ماهواره، موشک‌های پرتاب‌شده از زمین یا سایر اقدامات تهاجمی مانند حملات سایبری برای تخریب یا غیرفعال کردن برخی از ماهواره‌های رهگیر استفاده کند. این امر می‌تواند یک کریدور موقت برای عبور موشک بالستیک دشمن ایجاد کند.

در نهایت

در اواخر دهه ۱۹۸۰ ایده‌ای برای یک سیستم دفاعی فاز تقویت‌شده فضایی به نام Brilliant Pebbles مطرح شد. این سیستم به جای داشتن ماهواره‌های بزرگ با موشک‌های متعدد حدود ۱۰۰۰ موشک کوچک منفرد در مدار داشت. همچنین از حدود ۶۰ حسگر مداری به نام Brilliant Eyes برای شناسایی پرتاب‌ها استفاده می‌کرد.

Brilliant Pebbles در سال ۱۹۹۴ توسط دولت بیل کلینتون لغو شد. اما می‌تواند الگوی دیگری برای فناوری‌هایی به همراه داشته باشد که توسط گنبد طلایی استفاده شوند.

گزینه‌های انهدام موشک‌های بالستیک در میانه مسیرشان دربر گیرنده سیستم‌های تسلیحاتی موجود مانند سیستم دفاعی Midcourse زمینی و پلتفرم Aegis مستقر در کشتی نیروی دریایی ایالات متحده است.

برخلاف دفاع موشکی فاز میانی که باید یک منطقه جغرافیایی بزرگ را پوشش دهد، رهگیری فاز پایانی آخرین خط دفاعی است. این سیستم معمولا از بین بردن کلاهک‌های ورودی را در دستور کار دارد که از فضا دوباره وارد جو شده‌اند.

به نوشته جک اودوهرتی، طرحی برای انهدام کلاهک‌های تکی در طول مرحله مسیر نهایی می‌تواند از نسخه‌های آینده پلتفرم‌های تسلیحاتی موجود، مانند ارتقاء بخش موشکی پاتریوت با قابلیت پیشرفته ۳ یا دفاع منطقه‌ای ارتفاع بالا در ترمینال، استفاده کند.

با این حال، اگرچه در دهه‌های پس از پیشنهاد طرح جنگ ستارگان ریگان، پیشرفت‌هایی در این فناوری حاصل شده است، اما بحث بر سر اینکه آیا این سیستم‌ها به طور موثر کار می‌کنند یا خیر، همچنان ادامه دارد.

در نهایت، هزینه‌های هنگفت و همچنین مخالفت‌های سیاسی است که می‌تواند بزرگترین موانع را برای اجرای یک سیستم گنبد طلایی موثر ایجاد کند. پیشنهاد ترامپ ایده دفاع موشکی را در ایالات متحده احیا کرده است. اما هنوز مشخص نیست که آیا بلندپروازانه‌ترین اجزای آن هرگز محقق خواهند شد یا خیر.