آیا کاهش متان میتواند ما را از آستانه فروپاشی اقلیمی نجات دهد؟
با عبور دما از حد مجاز معاهده پاریس، کارشناسان میگویند مقابله با گاز قدرتمند متان میتواند زمان حیاتی بخرد برای بشر در حالی که تغییر به سمت انرژی پاک متوقف شده است.
به گزارش «انرژی امروز» از گاردین، دو سال است که دمای جهانی از حد مجاز گرمایش ۱.۵ درجه سانتیگراد که در توافقنامه اقلیمی پاریس تعیین شده است، فراتر رفته است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، هشدار داده است که این افزایش بیش از حد «عواقب ویرانگری» خواهد داشت.
بزرگترین نگرانی دانشمندان این است که گرمایش بیشتر میتواند نقاط بحرانی برگشتناپذیری مانند خشک شدن و مرگ گسترده جنگهای آمازون یا ذوب شدن صفحه یخی گرینلند را ایجاد کند و فراتر از آن، فروپاشی اقلیمی از کنترل خارج شود.
برای سازمان ملل متحد و جهان، به حداقل رساندن و در صورت امکان، معکوس کردن این «افزایش بیش از حد» اکنون باید در اولویت باشد. اما تغییر سیستمهای انرژی جهان برای سوزاندن سوختهای فسیلی کمتر، دههها طول میکشد، و به زمانی میرسیم که دیگر وقت نداریم. برخی از دانشمندان معتقدند که پاسخ در جای دیگری نهفته است: گاز گلخانهای قدرتمند متان.
دوروود زائلک، رئیس موسسهی حکومتداری و توسعه پایدار و از مدافعان دیرینه اقدام علیه متان، میگوید: «کاهش متان مهمترین استراتژی برای کاهش گرمایش زمین در کوتاهمدت است. در واقع، این تنها استراتژی است که شانس موفقیت دارد. کاهش دیاکسید کربن یک ماراتن است، اما متان یک دوی سرعت است.»
متان، جزء اصلی گاز طبیعی که در تمام دنیا به عنوان سوخت سوزانده میشود، توسط فرآیندهای طبیعی و ساختهی دست بشر، از جمله زیرساختهای نفت و گاز نشتیدار، دامداری و پوسیدگی مواد آلی تولید میشود. این گاز هنگامی که در جو قرار میگیرد، حدود ۸۰ برابر قویتر از دیاکسید کربن در به دام انداختن گرما قدرت دارد، اما عمر کوتاهتری دارد و در حدود ۲۰ سال تجزیه میشود.
دانشمندان تخمین میزنند که متان به تنهایی حداقل یک سوم گرمایش زمین را در سالهای اخیر ایجاد کرده است. ماهوارهها و سیستمهای تشخیص جدید، حقیقت غیرمنتظرهای را آشکار کردهاند: بسیاری از کشورها انتشار متان خود را به شدت کمتر از میزان واقعی گزارش کردهاند و مقادیر گازی که به جو منتشر میشود، حتی در حالی که انتشار دیاکسید کربن در حال کاهش بوده است، به شدت در حال افزایش است.
کاهش متان به سیاره زمین فضای تنفس ضروری میدهد و از بدترین عواقب فروپاشی اقلیمی جلوگیری میکند، در حالی که گذار به آیندهای با انرژی پاک هم باید سرعت بگیرد. افزایش دمای جهانی میتواند در دهه آینده با کاهش ۴۰ درصدی متان حدود ۰.۳ درجه سانتیگراد یا با کاهش بیشتر تا سال ۲۰۵۰ تا ۰.۵ درجه سانتیگراد کاهش یابد. اگر جهان بخواهد از آستانه ۱.۵ درجه سانتیگراد بالاتر از سطوح پیش از صنعتی شدن عبور نکند، اقدام در مورد متان ضروری است.
پل بلدسو، مشاور سابق اقلیمی کاخ سفید در دوران کلینتون، میگوید: «این موشک در جیب ماست. کاهش متان موثر و ارزان است، دو سوم کاهشهای مورد نیاز از بخش انرژی را میتوان با هزینه خالص صفر انجام داد.»
مقالهای که در ماه اکتبر در مجله علمی-تحقیقاتی Science منتشر شد، نشان داد که کاهش قابل توجه متان میتواند نقاط بحرانی کلیدی را به تاخیر بیندازد: میتواند احتمال خشک شدن جنگلهای بارانی آمازون را حدود ۸ درصد و اختلال در موسم بارندگی هند را حدود ۱۳ درصد کاهش دهد.
این مطالعه همچنین نشان داد که کاهش متان سه برابر بیشتر از هزینه خود (یا اگر مزایای سلامتی در نظر گرفته شود، شش برابر بیشتر) هزینه خود را جبران میکند. کاهش یک سوم متان تا سال ۲۰۳۰، سالانه حدود ۱ تریلیون دلار برای اقتصاد جهانی ارزش خواهد داشت.
سیمون دیتز، استاد دانشکده اقتصاد لندن که در نوشتن این مطالعه همکاری داشته است، میگوید: «مزایای اقدام جهانی در مورد متان بسیار بیشتر از هزینههای آن به نظر میرسد، به طوری که توجیه اقتصادی برای اقدام واضح است. این اقدام نه تنها عملیست، بلکه از نظر اقتصادی نیز قانعکننده است.»
با این حال اقدامات با تاخیر انجام میشوند. طبق تعهد جهانی متان که در سال ۲۰۲۱ در Cop26 امضا شد، بیش از ۱۵۰ کشور موظفند سطح متان خود را از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۳۰ درصد کاهش دهند. اما چین، هند و روسیه، که همگی تولیدکنندگان اصلی هستند، در این تعهد غایب هستند و اکنون بعید به نظر میرسد که ایالات متحده تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ به سهم خود عمل کند.
در برخی از کشورهای کلیدی اقداماتی برای کنترل گاز وجود دارد. در توافقی که در سال ۲۰۲۳ با جو بایدن در ایالات متحده منعقد شد، چین موافقت کرد که انتشار متان خود را کاهش دهد. اینکه آیا این امر، اکنون که ترامپ کاخ سفید را در دست گرفته است، به سرانجام خواهد رسید یا خیر، تحولی خواهد بود که باید از سوی چین در کنفرانس Cop30 مورد توجه قرار گیرد.
اتحادیه اروپا سال گذشته قوانین جدیدی در مورد متان وضع کرد که نه تنها شرکتهای اروپایی را ملزم به کاهش تولید متان خود میکند، بلکه قوانین سختگیرانهای را در مورد نظارت و گزارش متان مرتبط با واردات به این بلوک اعمال میکند. این بدان معناست که گاز وارداتی از کشورهای دیگر باید استانداردهای بالایی مانند عدم تخلیه و سوزاندن منظم را رعایت کند.
سویتلانا رومانکو، بنیانگذار و مدیر اجرایی Razom We Stand، گفت: «با اعمال شفافیت و پاسخگویی در سراسر زنجیره تامین گاز، از جمله گاز وارداتی، این مقررات هزینههای پنهان اقلیمی گاز فسیلی را آشکار کرده و ردپای واقعی زیستمحیطی تامینکنندگان غیرمسئول مانند روسیه را آشکار میکند. این امر به مصرفکنندگان و سیاستگذاران اتحادیه اروپا این قدرت را میدهد که انتخابهای پاکتر و اخلاقیتری داشته باشند و تغییر از سوختهای فسیلی را تسریع کنند.»
کشورهایی که میخواهند متان را کاهش دهند، اقدامات آسان و گاهی سودآور زیادی برای انتخاب دارند. مسدود کردن چاههای گاز شیل کمهزینه است و فناوری آن به خوبی شناخته شده و به طور گسترده اجرا میشود. جلوگیری از نشت از سکوهای نفت و گاز، خطوط لوله و سایر زیرساختها میتواند باعث صرفهجویی در هزینه شود، زیرا گاز جمعآوری شده را میتوان فروخت. پایان دادن به عمل بیهوده تخلیه و سوزاندن گاز یک پیروزی آسان خواهد بود: سوزاندن متان قبلا برای ایمنی، جلوگیری از تجمع و انفجار متان امری عادی بود، اما فناوری قدیمی این کار را تقریبا همیشه غیرضروری میکند. بهترین تولیدکنندگان ۱۰۰ برابر کارآمدتر از میانگین هستند و همه میتوانند از آنها الگو بگیرند.
توماسو فرانسیس، از گروه کمپین Amici della Terra، گفت: «انتشار متان در سراسر زنجیره تأمین، شاخص کلیدی شیوههای ضعیف زیستمحیطی و عملیاتی در صنعت سوخت فسیلی است. کاهش انتشار متان در بخش انرژی، موثرترین و سریعترین راه برای کاهش گازهای گلخانهای در کوتاهمدت است.»
اینها نکات مثبت هستند، اما نکات منفی بسیار زیادند. ایالات متحده یکی از بزرگترین منابع بینالمللی متان، به ویژه از هزاران سایت فرکینگ گاز شیل آن است. اجرای شیوههای بهتر در این صنعت ارزان و آسان خواهد بود و بسیاری از مشکلات اجتماعی را برای افرادی که در نزدیکی چاهها زندگی میکنند، کاهش میدهد.
با حضور ترامپ در کاخ سفید، بعید است که هیچ اجرایی صورت گیرد، قوانین جدیدی که در دوران بایدن تدوین شدهاند، به حالت تعلیق درآمده است. بلدسو معتقد است که با این وجود، بخش خصوصی پا پیش خواهد گذاشت. او گفت: «آنها میدانند که کاهش این انتشارها بخشی از مجوز آنها برای فعالیت با دنیاست. و فناوری جدید تشخیص، عقبماندگان را رسوا خواهد کرد.»
چنین فشارهایی بر روسیه، که محل برخی از بزرگترین منابع متان از تاسیسات نفت و گاز است، اعمال نخواهد شد. بلدسو گفت: «ما میدانیم که آنها در حال تخلیه و سوزاندن گسترده گاز هستند و زیرساختهای آنها نشتی دارد. اما آنها هیچ دادهای ارائه نمیدهند.»
طبق مطالعه اخیر آژانس بینالمللی انرژی، معادن زغال سنگ متروکه یکی دیگر از منابع اصلی هستند. معادن زغال سنگ چین به تنهایی مسئول حدود یک دهم نشت متان مرتبط با انرژی در جهان هستند. بلدسو گفت: «این یک فاجعه مضاعف است: CO2 حاصل از سوختن زغال سنگ و متان آزاد شده.»
سابینا آسان، تحلیلگر ارشد اندیشکده امبر، میگوید: «فناوریهای کاهش متان معادن زغال سنگ در حال حاضر موجود است. آنچه اکنون نیاز داریم این است که شرکتها و دولتها این راهحلها را به کار گیرند و انتشار گازهای گلخانهای را کاهش دهند.»
زائلکه میخواهد کشورها به یک توافق جهانی متان بپیوندند که کاهش و بهترین شیوههای مقابله با انتشار متان را در کل صنعت انرژی جهانی الزامی کند. میا ماتلی، نخست وزیر باربادوس، نیز از این ایده حمایت کرده است.
زائلکه میگوید: «عدهای از این رویه عقبنشینی کردهاند، بنابراین اگر وعدهها را به دعاوی الزامآور تبدیل نکنیم، گرمایش را به موقع کند نخواهیم کرد.»
احتمال امضای چنین توافقی در Cop30 کم است، اما بسیاری از کشورها حداقل پذیرای بحث در مورد متان هستند و میدانند که تعهد جهانی متان به اندازه کافی سریع عمل نمیکند. اکثر کشورهایی که تاکنون برنامههای ملی در مورد اقلیم که به عنوان مشارکتهای ملی تعیینشده یا NDC شناخته میشوند، تهیه کردهاند، اقداماتی را در رابطه با این گاز در نظر گرفتهاند.
در حالی که رفع زیرساختهای انرژی دارای نشتی، سریعترین، ارزانترین و مستقیمترین راه برای کاهش انتشار جهانی متان را ارائه میدهد، کشاورزی، زباله و دامداری مسئول حدود ۴۰ درصد از متان تولید شده توسط انسان هستند و نمیتوان آنها را نادیده گرفت. گزارشی که ماه گذشته توسط Foodrise، Friends of the Earth US، Greenpeace Nordic و موسسه سیاست کشاورزی و تجارت منتشر شد، نشان داد که ۴۵ شرکت از بزرگترین شرکتهای گوشت و لبنیات در سراسر جهان بیش از ۱ میلیارد تن انتشار گازهای گلخانهای تولید کردهاند که از عربستان سعودی پیشی گرفته است.
یوشو شیا، استادیار پژوهشی دانشگاه کلمبیا، خاطرنشان میکند که راههایی برای کاهش متان حاصل از دامداری و کشاورزی وجود دارد: برای مثال، بهبود مدیریت آب، کود و خاک در تولید برنج، زیرا شالیزارها منابع اصلی آن هستند؛ و شیوههای بهتر تغذیه و اصلاح نژاد دام، از جمله افزودنیهای خوراک دام و احتمالا ویرایش ژن برای حیوانات. او میافزاید: «مدیریت بهتر خاک، حیوانات و محصولات کشاورزی که منجر به کاهش انتشار گازهای گلخانهای میشود، اغلب مزایای اکوسیستمی بیشتری مانند بهبود سلامت خاک و کاهش آلودگی محیط زیست را به همراه دارد.»
اما رژیمهای غذایی نیز باید تغییر کنند، از جمله مصرف بالای گوشت قرمز که یک مشکل جدی برای سلامتی در کشورهای توسعهیافته است. کاری هامرشلاگ، معاون مدیر غذا و کشاورزی در سازمان «دوستان زمین»، میگوید: «اگر دولتها در مورد دستیابی به اهداف اقلیمی جدی هستند، دیگر نمیتوانند تأثیر اقلیمی گوشت و لبنیات صنعتی را نادیده بگیرند. الزامآور کردن اهداف انتشار گازهای گلخانهای کشاورزی، گزارش کامل زنجیره تأمین و حمایت از گذار عادلانه به سمت کشاورزی بومشناختی و سیستمهای غذایی گیاهیتر ضروری است.»
