آیا گذار انرژی در جهان محقق می‌شود؟

مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت در گزارشی با اشاره به وجود اجماع جهانی قوی درباره پدیده «گذار انرژی»، چالش‌های اجرایی این مهم همچون بازگشت امنیت انرژی به‌عنوان نیاز اصلی کشورها را تشریح کرد.

به گزارش «انرژی امروز» از شانا به نقل از مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، بازار کربن در سال ۲۰۲۲ کار خود را در روز سوم ژانویه با قیمت ۸۴.۰۱ یورو به ازای هر تن آغاز کرد و در ۳۰ دسامبر به قیمت ۷۹.۴۰ یورو رسید.

کمترین قیمت کربن در سال ۲۰۲۲ در ۷ مارس در سطح ۵۸.۰۳ یورو و بیشترین قیمت نیز در ۱۹ ژوئیه برابر با ۹۸.۰۱ یورو ثبت شد. افزون بر این، میانگین قیمت‌ها در سال گذشته میلادی برابر با ۸۱.۱۵ یورو بود که در مقایسه با سال ۲۰۲۱ با میانگین قیمت ۵۳.۵۶ یورو، ۲۷.۶ یورو افزایش یافته است.

با وجود اینکه روند قیمت کربن در سال ۲۰۲۲ با نوسان بیشتری نسبت به سال پیش روبه‌رو بود، اما روند افزایشی بازار در سال ۲۰۲۱ به‌دلیل ثبات در پیگیری اهداف اقلیمی اروپا بیشتر از سال ۲۰۲۲ بوده است.

نااطمینانی‌های ناشی از جنگ اوکراین به فوریت بر قیمت کربن در اروپا نیز تأثیر گذاشت و قیمت در هفتم مارس (حدود یک هفته پس از آغاز جنگ) به کمترین مقدار خود در سال رسید. در سال ۲۰۲۲ نوسان‌های قیمت انرژی به‌ویژه گاز طبیعی، طرح اتحادیه اروپا برای اصلاح بازار تجارت انتشار کربن، مباحث مربوط به چگونگی اجرای ‌طرح بازیابی قدرت اروپا (REPowerEU) از جمله درباره نحوه فروش مجوزهای انتشار برای تأمین مالی اجرای این طرح، بر انتظارات معامله‌گران و قیمت کربن تأثیر گذاشت.

انتظار می‌رود به‌دلیل نقش حیاتی این بازار در اجرای سیاست‌های اقلیمی و گذار انرژی، کارآیی آن در تأمین سرمایه برای توسعه انرژی‌های سبز رو به بهبود باشد. اختلال‌های جهانی در بازارهای انرژی و جنگ در اوکراین در سال ۲۰۲۲، انگیزه‌ای برای توسعه سریع‌تر انرژی‌های تجدیدپذیر و حرکت به سمت هدف خالص انتشار کربن صفر ایجاد کرده است. با این حال، حتی با وجود قوی‌تر شدن اجماع جهانی در مورد گذار انرژی، چالش‌های اجرایی آن نیز بیشتر نمایان می‌شوند.

افزون بر نااطمینانی درباره سرعت نامشخص توسعه و استقرار فناوری‌ها، چهار چالش به‌طور ویژه درباره گذار انرژی همچون بازگشت امنیت انرژی به‌عنوان نیاز اصلی کشورها، فقدان اجماع درباره سرعت گذار انرژی تا حدی به‌دلیل اختلال‌های اقتصادی بالقوه آن، تشدید شکاف میان کشورهای پیشرفته و در حال‌ توسعه بر سر اولویت‌ها در دوره‌ گذار انرژی و موانع توسعه معادن و زنجیره عرضه مواد معدنی مورد نیاز برای دستیابی به هدف خالص انتشار صفر مشهود  است.

 سرعت گذار انرژی

اگر امنیت انرژی نخستین چالش دوره گذار انرژی در نظر گرفته شود، زمان‌بندی آن، دومین چالش است. با چه سرعتی باید یا می‌تواند این فرآیند طی شود؟ فشار زیادی برای سرعت بخشیدن به اجرای بخش قابل‌توجهی از اهداف ۲۰۵۰ کاهش انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰ وجود دارد، اما گاهی به‌نظر می‌رسد مقیاس آنچه باید برای گذار انرژی انجام شود، دست‌کم گرفته می‌شود.

دانیل یرگین در کتاب «نقشه جدید New Map» که سال ۲۰۲۱ منتشر شد، تاریخچه گذار انرژی در جهان را بررسی کرده است. بر اساس این بررسی، واضح است که گذار انرژی کنونی مشابه هیچ‌یک از موارد قبلی نیست. تمام گذارهای قبلی انرژی عمدتاً به‌دلیل مزایای اقتصادی و فناوری انجام شده، اما محرک اصلی برای گذار انرژی کنونی سیاست است.

هریک از گذارهای پیشین بیش از یک قرن یا بیشتر زمان برده است و البته هیچ‌کدام از آن نوع گذاری نبوده‌اند که اکنون تصور می‌شود. هدف از گذار کنونی انرژی فقط معرفی و آوردن منبع انرژی جدید نیست، بلکه تغییر کامل ساختارها و بنیان‌های انرژی جهان با اقتصاد جهانی ۱۰۰ تریلیون دلاری امروزی است که قرار است در کمتر از ۲۵ سال در سطح جهانی عملیاتی شود. در واقع، این کار جاه‌طلبی بسیار بزرگی است و تاکنون هیچ تلاشی در این مقیاس در جهان انجام نشده است.

برخی هشدار داده‌اند از آنجا که مقیاس گذار بسیار بزرگ و گسترده است، تأثیرات آن بر اقتصاد کلان کشورها نیاز به تحلیل عمیق‌تری دارد. ژان پیسانی‌ـ‌فری (Jean Pisani-Ferry)، اقتصاددان، بنیان‌گذار اندیشکده بروگل (Bruegel) ـ اندیشکده اقتصادی پیشرو در اروپا ـ بیان کرده است که تسریع در اجرای اهداف خالص انتشار کربن صفر به‌طور تهاجمی می‌تواند اختلال‌های اقتصادی بسیار بزرگ‌تری نسبت به آنچه عموماً تصور می‌شود ایجاد کند.

وی این اختلال را «یک شوک عرضه نامطلوب» نامیده است که بسیار شبیه شوک‌های نفتی در دهه ۱۹۷۰ خواهد بود. پیسانی‌فری در سال ۲۰۲۱، درست پیش از آغاز بحران انرژی کنونی نوشت، چنین گذاری «بعید است که خوش‌خیم باشد و سیاست‌گذاران باید برای انتخاب‌های سخت آماده شوند». وی متعاقباً در سال ۲۰۲۲ اضافه کرد: «اقدام‌های اقلیمی به یک موضوع عمده اقتصاد کلان تبدیل شده است، اما اقتصاد کلان اقدام‌های اقلیمی از سطح دقت و صراحتی که برای ایجاد زمینه‌ مناسب به‌منظور بحث‌های عمومی و هدایت کافی سیاست‌گذاران ضروری است، فاصله دارد.

به‌ دلایل قابل درک، اغلب «طرفداری» بر «تحلیل موضوع» اولویت دارد، اما در این مرحله از بحث‌ها، سناریوهای بلندپروازانه به نتیجه معکوس خود تبدیل شده‌اند. گفت‌وگوی سیاستی اکنون به ارزیابی‌های روش‌مند و دقیق از هزینه‌ها و مزایای احتمالی طرح‌های جایگزین انرژی برای اقدام نیاز دارد