اثر گرمایش جهانی بر کم‌آبی ایران

برزو فرامرزی، دکترای اقلیم شناسی

آب مایه حیات است. بله بارها این جمله را شنیده‌‌ایم، در واقع می‌توان گفت آب خود زندگی است. آغاز زندگی ما انسان‌ها، با احساس نیاز به آب تبلور پیدا می‌کند و این خود گواه این است که آب زندگی می‌بخشد، هرچند خیلی از ما انسان‌ها عادی با این واژه برخورد می‌کنیم و به راحتی از آن می‌گذریم ولی مهم این است که آب در طول تاریخ باعث شکوفایی و بوجود آمدن تمدن‌ها و جوامع انسانی شده است، در واقع نگرش به اهمیت آب باید عمیق و ریشه‌ای باشد و اینجاست که فرهنگ سازی و آموزش اجتناب ناپذیر خواهد بود.

کشور ایران با مساحت 195/648/1 کیلومتر مربع و جمعیت 83 میلیون نفر، به‌طور کلی در منطقه کوهستانی و نیمه خشک قرار دارد. ایران در باختر آسیا در منطقه خاورمیانه دارای رودخانه‌های متعدد است و در شمال آن دریاچه خزر و در جنوب آن خلیج همیشه فارس، نقشه زیبای ایران را از فراز آسمان متمایز می‌کند.

میانگین ارتفاع از سطح دریا در ایران بیش از 1200 متر است و دارای آب و هوای متنوع بوده به نحوی که تقریبا چهار فصل را می‌توان در یک زمان تجربه کرد. با این حال کشور پهناور ایران متاثر از محیط پیرامون است و همیشه در معرض خشکی و خشکسالی است و از آنجا که معیشت و زندگی مردم با آب و عنصر بارش ارتباط مستقیم دارد مدیریت بهینه آب حایز اهمیت ویژه‌ای است هرچند حدود 11 درصد زمین‌های ایران قابل کشت است ولی استفاده از شیوه های مدرن مصرف آب باید مد نظر قرار گیرد.

مصرف آب در کشور در بخش کشاورزی 90 درصد، در بخش صنعتی 2 درصد و در بخش شرب 8 درصد است در حالیکه در کشورهای توسعه یافته در بخش کشاورزی 30 درصد در بخش صنعتی 59 درصد و در بخش شرب و بهداشت 11 درصد است.

این درحالی است که کل منابع آب شیرین کره زمین 3 درصد است. حال باید توجه داشت که جهان با تغییرات اقلیمی مواجه است و با پدیده ای به نام گرمایش جهانی روبرو است پدیده ای که منجر به افزایش میانگین دمای زمین و سطح اقیانوس‌ها شده است در صد سال گذشته سیاره ما به طور غیر طبیعی حدود 1 درجه سلسیوس گرمتر شده و اگر تمهیدات جهانی برای مقابله با این پدیده صورت نگیرد در آینده دمای زمین بین 2 تا 5/3 درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت و زنگ خطری برای تمام ساکنین کره زمین خواهد بود و ایران را نیز شامل می‌شود.

تغییرات اقلیمی در ده‌های اخیر بسیاری از کشورها را در مناطق مختلف جهان، با بحران مواجه کرده است. روند افزایش دمای کره زمین (گرمایش جهانی) یک معضل و بحران بزرگ است که محیط زیست را با خطر جدی مواجه کرده است، رشد صنایع ، مصرف بیش از اندازه سوخت‌های فسیلی، افزایش جمعیت جهان، تغییرات کاربری اراضی، همه منجر به تشدید و افزایش غیر طبیعی دمای جهان شده است و نتیجه آن خشکسالی و کمبود آب است.

در واقع این مخاطره مختص ایران نیست و تمام دنیا را با مشکل مواجه می‌کند. در کشور ما این پدیده بیشتر در منطقه زاگرس مشهود است، در منطقه زاگرس کاهش همزمان بارش و افزایش دما که ریشه در گرمایش جهانی دارد مطمئنا نتایج منفی در زندگی و معیشت مردم به‌ویژه بخش کشاورزی خواهد داشت و این پدیده جهانی با توجه به شدت و ضعف آن و عناصر اقلیمی و شرایط اقلیمی و وسعت هر کشور متغیر است ولی اجتناب ناپذیر. در اینجا باید گفت خشکسالی بطور آنی ظهور نمی‌کند بلکه ممکن است سالها طول بکشد تا ایجاد گردد و طبیعی است که خشکسالی به‌طور آنی نیز از بین نمی‌رود بلکه باید با تمهیدات علمی و انطباق با این معضل روبرو شد.

لازم به ذکر است بین خشکی و خشکسالی تفاوت وجود دارد خشکی یک پدیده ذاتی و مربوط به یک ناحیه است وقابل تغییر نیست ولی خشکسالی یک پدیده موقت است که امکان بروز و ظهور آن در هر اقلیمی وجود دارد. خشکسالی انواع مختلفی دارد: خشکسالی کشاورزی که در آن بارندگی نباشد و از آبهای سطحی نیز نتوان استفاده کرد.

خشکسالی هواشناسی که در آن بارش از حد نرمال کمتر است. خشکسالی هیدرولوژیکی در آن سطح رودخانه‌ها به علت کمبود بارش پایین می‌آید. خشکسالی اجتماعی- اقتصادی، این خشکسالی بعد از دوره طولانی خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی به وجود می‌آید.

به‌‌ هر حال در حال حاضر ما با پدیده گرمایش جهانی مواجه هستیم و خشک‌ترین سال را در بیش از 50 سال اخیر تجربه می‌کنیم ذخایر آبی در مخازن سدهای ما در سال آبی جاری نسبت به سال آبی پارسال 29 درصد کاهش یافته است و این موارد نتیجه سالها خشکسالی و کمبود بارش و تهی شدن آب سفرهای زیر زمینی و کاهش آب های سطحی و غیره است و در کوتاه مدت قابل جبران نیست بلکه می‌بایست با برنامه جامع و کامل و همچنین انطباق با این شرایط، با این مخاطره برخورد نمود.

می‌توان با استفاده از روش بیولوژیک برای جلوگیری از فرسایش خاک و هدر رفتن آب و نیز ذخیره آب، لایروبی‌های به موقع و مستمر و هدایت آب‌های روان، آموزش و فرهنگ سازی در استفاده از آب، آبیاری نوین ومدرن، استفاده از بذر دیم یرای کشاورزی و مدیریت بهینه آب، با این معضل روبرو شد.

بدیهی است نظرات علمی و تخصصی کارشناسان در این موضوع، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به امید آینده‌ای روشن و درخشان برای کشور ایران و نیز سربلندی و موفقیت برای ملت ایران.

منبع| پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو پاون