اسلحه چین مقابل آمریکای ترامپ/کاهش رشد تولید در نزاع تعرفهای دو اقتصاد بزرگ جهان
تیم مارشال در کتاب «جبر جغرافیا» مینویسد: «از اتو فون بیسمارک، زمامدار دولت پروس، جملهای دوپهلو نقل شده؛ بیسمارک بیش از یک قرن پیش گفته بود: خداوند عنایت ویژهای به مستها، کودکان و ایالات متحده آمریکا دارد». اما به نظر میرسد با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید، چین قصد دارد این «عنایت ویژه» را به چالش بکشد.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه هم میهن، جنگ تجاری ایالات متحده و چین در سال 2018 به دلیل عوامل متعددی از جمله نگرانی در مورد عدم تعادل تجاری، سرقت مالکیت معنوی و محدودیت در دسترسی به بازار شدید شد. این مسائل به جنگهای تجاری متعددی منجر شد زیرا هر دو کشور به دنبال تسلط اقتصادی خود بودند.
هنگامی که ایالات متحده تعرفههای گمرکی را بر روی طیف وسیعی از کالاهای وارداتی چینی وضع کرد، چین با تعرفههای خود مقابله کرد و جنگ تجاری حمایتگرایانه را به راه انداخت. این جنگ علاوه بر ایجاد اختلال در خطوط عرضه جهانی، به روابط اقتصادی، بهویژه در مناطقی که برای هر دو کشور حیاتی بود، آسیب زد.
هر دو کشور در طول جنگ تجاری از ابزارهای اقتصادی برای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی خود استفاده و دوره جدیدی از مانورهای استراتژیک را آغاز کردند. بازارهای بینالمللی تحت تأثیر پیامدهای گستردهتر این درگیری قرار گرفتند، و عدم اطمینان در پویایی تجارت جهانی افزایش یافت و روابط ژئوپلیتیکی از قبل تیرهشده بین ایالات متحده و چین را پیچیدهتر کرد.
حالا در سال 2025 هم پس از آنکه دونالد ترامپ مالیات جدید را بر تمامی کالاهای وارداتی چین اعمال کرد، چین تعرفههای تلافیجویانهای را علیه آمریکا اعلام کرده است. این تعرفهها در بخشهای مختلفی اعمال خواهند شد. چین به سازمان تجارت جهانی (WTO) هم شکایت کرده و ایالات متحده را به نقض قوانین بینالمللی متهم کرده است. ترامپ میگوید این تعرفهها پاسخی به کسری تجاری و همچنین تلاشی برای مهار جریان مواد افیونی فنتانیل است. دولت او میگوید مواد شیمیایی مورد استفاده برای تولید دارو از چین میآید. چین اما میگوید همکاریهای اقتصادی و تجاری عادی بین چین و ایالات متحده تضعیف خواهد شد.
وزارت بازرگانی چین و مقامات گمرک این کشور اعلام کردهاند که کنترلهای صادراتی را بر روی طیف وسیعی از اقلام و فناوریهای مربوط به برخی مواد معدنی حیاتی از جمله تنگستن، تلوریم، روتنیم، مولیبدن و روتنیم اعمال میکنند.
به گفته تحلیلگران آسوشیتدپرس، این بار چین بسیار آمادهتر از جنگ تجاری سال 2018 است و مجموعهای از اقدامات را اعلام میکند که فراتر از تعرفهها هستند و بخشهای مختلف اقتصاد ایالات متحده را هدف قرار میدهد.
لوئیز لو، اقتصاددان ارشد چین در آکسفورد اکونومیکس، به سیانبیسی گفته است که تخمین میزند تعرفههای اضافی میتواند نرخ موثر تعرفه واردات کالاهای آمریکایی را به چین نزدیک به 2 درصد افزایش دهد، اما اعلام تعرفه چین در حال حاضر بیشتر یک حرکت نمادین است. «لو» هشدار میدهد که جنگ تجاری دوم ایالات متحده و چین در مراحل اولیه است و احتمال بسیار زیادی وجود دارد برای اعمال تعرفههای بیشتر از سوی دو کشور.
رویترز هم نوشت واکنش چین خطر تحرکات بیشتر ایالات متحده را افزایش میدهد و تنش تجاری بین دو اقتصاد بزرگ جهان را تشدید میکند. خطر اصلی این است که یکسری اقدامات تلافیجویانه باعث کُندی رشد اقتصاد جهانی و افزایش تورم شود زیرا کشورها مجبورند زنجیرههای تامین را تغییر دهند و با افزایش اختلالات در صنایعی مانند تولید و ساخت و ساز مقابله کنند.
بخش انرژی
بخشی از اقدامات متقابل چین در برابر تعرفههای ترامپ، اعلام تعرفه 15 درصدی واردات زغال سنگ و گاز طبیعی مایع (LNG) آمریکا و تعرفه 10 درصدی برای نفت خام این کشور است.
پاسخ پکن به این معناست که شرکتهایی که میخواهند سوختهای فسیلی از ایالات متحده وارد کنند، باید مالیات بیشتری بپردازند. چین بزرگترین واردکننده زغال سنگ در جهان است، اما بیشتر این زغالسنگ را از اندونزی تامین میکند، هرچند روسیه، استرالیا و مغولستان نیز از جمله تامینکنندگان چین هستند.
اما طبق دادههای گمرک چین، این کشور واردات LNG از ایالات متحده را افزایش داده است و حجم آن از سال 2018 تقریباً دو برابر شده است. با این حال تجارت کلی سوخت فسیلی این دو کشور بسیار کم است و واردات از ایالاتمتحده تنها 1/7 درصد از کل نفت خام چین را که در سال 2023 از خارج خریداری میشد، تشکیل میدهد. این امر نشان میدهد چین در این زمینه چندان به ایالات متحده وابسته نیست، بنابراین تأثیر تعرفهها در این بخش بر اقتصاد این کشور میتواند حداقل باشد.
ربکا هاردینگ، اقتصاددان تجاری و مدیر اجرایی اندیشکده «مرکز امنیت اقتصادی»، میگوید که چین به راحتی میتواند منابع فسیلی لازم خود را از روسیه تأمین کند، در حال حاضر هم درحالیکه کرملین به دنبال تأمین مالی جنگ خود است، نفت را ارزان میفروشد و چین این نفت را ارزان میخرد و ایالات متحده هم بزرگترین صادرکننده الانجی در جهان است و مشتریان زیادی بهویژه در بریتانیا و اتحادیه اروپا دارد.
کارشناسان بر این باورند که تاثیر فوری اقدامات چین بر واردات نفت خام، الانجی و زغال سنگ ایالات متحده احتمالاً محدود خواهد بود. بر اساس اعلام تحلیلگران کالایی کپلر، چین در ماه ژانویه 5/99 میلیون بشکه نفت خام از ایالات متحده وارد کرده است. این میزان نفت معادل حدود 193000 بشکه در روز است که کمتر از 2 درصد کل واردات چین است.
واردات ماه ژانویه نمونهای از حجم واردات نفت در ماههای اخیر بوده است، اگرچه چین گاه نفت خام بیشتری از ایالات متحده وارد کرده، مثلاً در ژوئن سال 2023 این رقم به 948000 بشکه در روز رسید که بالاترین میزان واردات در دو سال گذشته است.
واردات الانجی چین از ایالات متحده نیز در ماههای اخیر اندک بوده است، واردات الانجی چین از ایالات متحده در ژانویه به 190000 تن رسید، اما این رقم در ماه دسامبر 220000 تن بود. کارشناسان بر این باورند که حجم واردات نوسانی الانجی منعکسکننده ماهیت نقطهای تجارت بین ایالات متحده و چین است.
بر اساس آمار کپلر، مجموع واردات الانجی چین اخیراً به طور میانگین حدود 6/5 میلیون تن در ماه بوده است، و از این رقم سهم ایالات متحده در محدوده 4 تا 12 درصد کل واردات این سوخت بوده است.
در ادامه گزارش کپلر آمده است که واردات زغال سنگ چین از ایالات متحده در ژانویه 1/34 میلیون تن بود. این رقم تنها در اوت 2 سال پیش به 1/55 میلیون تن رسید.
حال این رقم را باید مقایسه کرد با دادههای رسمی گمرک چین که میگویند کل واردات زغالسنگ چین در سال 2024 بهطور متوسط 45/2 میلیون تن در ماه بود؛ به این معنی که واردات زغالسنگ از ایالات متحده چندان چشمگیر نیست.
ماشینآلات کشاورزی و خودرو
چین علاوه بر سوخت، تعرفه 10 درصدی بر ماشینآلات کشاورزی، وانتبارها و برخی خودروهای بزرگ وضع کرده است. اما چین واردکننده بزرگ وانتهای آمریکایی نیست و بیشتر خودروهای خود را از اروپا و ژاپن تهیه میکند، بنابراین تعرفه 10 درصدی روی تعداد کمی از کالاهای وارداتی ضربه سنگینی به مصرفکنندگان وارد نمیکند.
در سالهای اخیر، چین برای افزایش تولید و کاهش اتکا به واردات و تقویت امنیت غذایی خود، سرمایهگذاری در ساخت ماشینآلات کشاورزی را افزایش داده است. بنابراین وضع تعرفه بر ماشینآلات کشاورزی ممکن است اقدام دیگری برای تقویت صنایع داخلی باشد.
جولیان ایوانز-پریچارد، رئیس اقتصاد چین در شرکت مشاوره کپیتال اکونومیکس به بیبیسیانگلیسی گفته که همه اقدامات تعرفهای چین حداقل نسبت به اقدامات ایالات متحده اقداماتی متوسط است. به گفته او کالاهای هدف تعرفههای چین حدود 20 میلیارد دلار واردات سالانه یا حدود 12 درصد از کل واردات چین از ایالات متحده را تشکیل میدهند.
این رقم با رقم بیش از 450 میلیارد دلار کالاهای چینی که ایالات متحده هدف قرار داده است، بسیار فاصله دارد. به گفته کارشناسان هدف چین ارسال پیامی به ایالات متحده و مخاطبان داخلی است؛ بدون اینکه خسارت زیادی به بار آورد.
بهعنوان مثال، چین در سال گذشته کمتر از 110000 خودرو از ایالات متحده وارد کرد، اگرچه لی زینگ، تحلیلگر بازار خودرو، معتقد است این تعرفهها برای جنرالموتورز که شورولت تاهو و جیامسی یوکان را به خط تولید خود در چین اضافه کرده و فورد که پیکاپ موستانگ و F-150 رپتور را صادر میکند، دردناک خواهد بود.
فناوری و پوشاک
مقامات چینی اقدامات غیرتعرفهای را هم در دستور کار خود دارند که یکی از آنها تحقیقات ضدانحصاری درباره غول فناوری آمریکایی گوگل است. هنوز برای کارشناسان مشخصنشده که این تحقیقات چه مواردی را شامل میشود، اما پیشتر خدمات جستوجوی گوگل از سال 2010 در چین مسدود شده است.
هرچند گوگل هنوز هم از طریق ارائه برنامهها و بازیها به بازارهای چین با همکاری با توسعهدهندگان محلی، تا حدودی حضور تجاری در کشور دارد. اما چین تنها حدود یک درصد از فروش جهانی گوگل را دارد، که نشان میدهد اگر بهطور کامل روابط خود را با این کشور قطع کند، وضعیت چندان هم فرقی نخواهد کرد.
چین شرکت آمریکایی PVH، صاحب برندهای طراح کالوین کلاین و تامی هیلفیگر را هم به فهرست «موجودیتهای غیرقابل اعتماد» خود اضافه کرده و این شرکت آمریکایی را به اقدامات تبعیضآمیز علیه شرکتهای چینی متهم کرده است. چنین اقدامی میتواند این برندها را از مشارکت در فعالیتهای واردات یا صادرات مرتبط با چین و سرمایهگذاری جدید در این کشور منع کند. این فهرست که دربرگیرنده چندین شرکت آمریکایی است در سال 2020 و در بحبوحه تشدید تنشهای تجاری ایجاد شده است. بنابراین تجارت در چین برای کالوین کلاین و تامی هیلفیگر سختتر میشود. این برندها ممکن است با تحریمهایی از جمله جریمه نقدی و لغو ویزای کار کارکنان خارجی خود مواجه شوند.
وزارت بازرگانی چین میگوید بررسیها نشان میدهد که این دو شرکت آمریکایی «تجارت عادی با شرکتهای چینی را مختل کردهاند، اقدامات تبعیضآمیز علیه شرکتهای چینی انجام دادهاند و به شدت به حقوق قانونی شرکتهای چینی آسیب وارد کردهاند».
پکن تحقیقات درباره گروه PVH را در سپتامبر سال گذشته آغاز کرد، آن زمان گروه PVH ادعا میکرد استفاده از پنبه سینکیانگ را تحریم کرده است. برندهای بزرگی در کشورهای غربی بر این باورند که چین از کار اجباری اقلیت مسلمان اویغور برای تولید این پنبهها استفاده میکند. در سال 2019 شرکت PVH سین کیانگ را به «سیاست حوزههای قضایی محدود» خود اضافه کرد. در بیانیه این شرکت آمده است: «ما دارندگان مجوز خود را از تولید کالاهای نهایی در سین کیانگ منع میکنیم.»
با این حال روزنامه گاردین در گزارشی از این شرکت نوشته است که هنوز مشخص نیست که چراPVH که تنها 6 درصد از درآمد سال 2023 خود را از فروش در چین به دست آورد، به طور خاص هدف کنترلهای دولت چین قرار گرفته است؛ چون بسیاری از شرکتهای دیگر هم بهویژه پس از معرفی قانون پیشگیری از کار اجباری اویغور در سال 2021، که به طور کلی واردات محصولات از سین کیانگ را ممنوع میکند، زنجیره تامین خود را از سین کیانگ خارج کردهاند.
کارشناسان بر این باورند که چین تا حدودی خشم خود را کنترل کرده است. زیرا تعقیب صنایع یا موسسات مالی مهمتر میتواند واکنشهای شدیدتری را در پی داشته باشد و زنجیرههای تأمینی را که چین نیز به آن وابسته است، مختل کند. به این ترتیب، پکن میتواند بدون ایجاد یک رویارویی غیرقابل کنترل اقتصادی، بر آمریکا فشار وارد کند.
ایلومینا هم شرکتی است که با شرکت بیوتکنولوژی چینی BGI در توالییابی ژن رقابت میکند. به گزارش آسوشیتدپرس، ایلومینا در بیانیهای اعلام کرده که حضور طولانیمدت در چین دارد و در هر جایی که فعالیت میکند از تمام قوانین و مقررات آن منطقه پیروی میکند.
بنا بر گزارش گاردین چین 8/5 تا 10 درصد از درآمد ایلومینا را به خود اختصاص داده است. ایلاریا کاروزا، محقق ارشد موسسه تحقیقات صلح اسلو (PRIO)، به گاردین گفته است: «اینها شرکتهای بزرگ آمریکایی هستند، اما مهمترین شرکتها برای منافع آمریکا در چین نیستند. من گمان میکنم که چین میخواهد بدون تشدید جنگ تجاری به سطح مخربتر، توانایی خود را برای مقابلهبهمثل نشان دهد.»
جورج چن، مدیرعامل مشاور سیاست تجاری گروه آسیا در واشنگتن در گفتوگو با آسوشیتدپرس گفته: قرار دادن این شرکتهای آمریکایی در فهرست موجودیتهای غیرقابل اعتماد، «هشداردهنده» است زیرا نشان میدهد که دولت چین از این فهرست برای تحت فشار قرار دادن شرکتهای آمریکایی استفاده میکند.
فلزات کمیاب
اما احتمالاً مهمترین بخش جنگ تجاری بین دو کشور را در اعمال تعرفهها باید در فلزات کمیاب دید که اسلحه چین هستند در برابر ترامپ. ایجاد و عملکرد صنایع و فناوری معاصر به مواد معدنی حیاتی به عنوان مواد خام بستگی دارد. در صنایعی مانند الکترونیک، انرژیهای تجدیدپذیر، دفاع و حملونقل، این مواد معدنی، اعم از فلزی و غیرفلزی، ضروری هستند. تولید فناوریهای حیاتی، مانند نیمههادیها، خودروهای الکتریکی و سیستمهای نظامی، اهمیت استراتژیک این مواد را نشان میدهد.
با این حال، این منابع بهویژه در زمان درگیریهای ژئوپلیتیک، در برابر وقفههای زنجیره تامین آسیبپذیرند، زیرا تولید جهانی موادی اینچنینی اغلب در تعداد محدودی از کشورها متمرکز است. آلودگی، اقتصاد پایدار، و شیوههای استخراج و اثرات استخراج و فرآوری این مواد معدنی بر محیطزیست نگرانیهای اخلاقی هم به دنبال دارد. با افزایش تقاضای جهانی برای این مواد معدنی، قانونگذاران و مدیران شرکتها بهطور فزایندهای نگران حفظ یک زنجیره تامین ایمن و اخلاقی هستند.
چین بر تولید 30 ماده معدنی از 50 ماده معدنی که ایالات متحده به عنوان منابع حیاتی تعیین کرده بود تسلط دارد. دنگ شیائوپینگ در دهه 1990 به اهمیت حیاتی فلزات خاکی کمیاب پی برد، درنتیجه چین فرآیندی را آغاز کرد برای رسیدن به تسلط استراتژیک در بازار این مواد. حال در میانه آغاز نبرد جدید اقتصادی بین ایالات متحده و همپیمانان و غیرهمپیمانانش، چین اعلام کرده است کنترلهایی بر صادرات ۲۵ فلز کمیاب اعمال میکند. برخی از این نوع فلزات اجزای کلیدی بسیاری از محصولات الکتریکی و تجهیزات نظامی هستند.
از این مواد برای ساخت آهنرباهای دائمی استفاده میشود، که برای دستگاههایی مانند توربینهای بادی و ماشینهای الکتریکی ضروری است، عناصر خاکی کمیاب (REE) اهمیت ویژهای دارند. لیتیوم برای ایجاد باتریهای لیتیوم یونی با راندمان بالا ضروری است، کبالت و نیکل نیز برای ذخیره انرژی مهم هستند. سایر مواد معدنی مانند گرافیت و منگنز برای انواع مصارف صنعتی و فناوری باتری ضروری هستند.
علاوه بر این، راهحلهای پیشرفته صنعتی، هوافضا و انرژیهای تجدیدپذیر به نیوبیم، تانتالیم، عناصر گروه پلاتین، تنگستن، تیتانیوم و آلومینیوم وابستگی دارند. این مواد معدنی با هم، پیشرفت تکنولوژیکی را ارتقا میدهند و اهمیت استراتژیک خود را در شبکههای عرضه بینالمللی و توسعه اقتصادی برجسته میکنند.
از آنجایی که کنترل منابع معدنی حیاتی به تاکتیکی برای کسب مزیت در بحثهای تجاری تبدیل شده است، اهرم اقتصادی نیز نقش مهمی در پویایی تجارت ایالات متحده و چین دارد. چین تقریباً 90 درصد از تولید جهانی پالایششده این فلزات را در اختیار دارد. بهعنوان مثال در میان این فلزات، فلز تنگستن قرار دارد که تهیه آن دشوار است و یک ماده حیاتی برای صنعت هوافضا است. چین تولید و عرضه 80 درصد تنگستن و بیسموت دنیا را در اختیار دارد. چین میگوید این کنترلها به منظور حفاظت از منافع امنیت ملی بوده است و احتمال میرود قسمت زیادی از این کنترلها مربوط به بخشهای نظامی بوده باشند.
در 3 دسامبر 2024، محدودیتهای صادراتی سخت چین بر روی فناوریهای حیاتی با کاربردهای دومنظوره تنشها را در جنگ تجاری فعلی با ایالات متحده افزایش داد. از جمله این اقدامات، ممنوعیت صادرات آنتیموان، گالیم و ژرمانیوم به عنوان سه ماده معدنی حیاتی مورد نیاز برای انواع صنایع با فناوری پیشرفته بود.
چین قوانین صادرات گرافیت را هم تشدید کرده است. ایالات متحده تا حد زیادی به تامینکنندگان چینی این مواد معدنی وابسته است، که نگرانیها را در مورد آسیبپذیریهای زنجیره تامین در سراسر جهان افزایش میدهد.
اما جالب اینجاست که فلزات مهمی که چین از ایالات متحده وارد میکند و برای ساخت تراشههای پیشرفته، تجهیزات نیمهرسانا، داروسازی و تجهیزات هوافضا استفاده میشوند، هدف هیچ اقدام محدودیتی قرار نگرفتهاند.
بر اساس گزارش بلومبرگ، لوک آدریانس، تحلیلگر تحقیقاتی در موسسه مشاوره پروژه بلو گفته است: صنعتی که بیشتر تحت تاثیر قرار میگیرند بخش دفاعی است، در این صنعت تنگستن یک ماده حیاتی برای تولید مهمات است.
عملکرد پیچیده و متنوع مواد معدنی ضروری در روابط تجاری بین ایالات متحده و چین نشاندهنده اهمیت فزاینده منابع در هر دو حوزه ژئوپلیتیک و تجاری است. آسیبپذیری در زنجیره تامین یکی از عوامل مهم است. ایمنسازی منابع قابل اعتماد مواد معدنی حیاتی برای صنایع با فناوری پیشرفته مانند الکترونیک، انرژیهای تجدیدپذیر و دفاع از نظر استراتژیک مهم است و هم ایالات متحده و هم چین این را درک میکنند. زنجیرههای تامین جهانی به دلیل جنگ تجاری آسیبپذیر هستند؛ به ویژه برای منابعی مانند لیتیوم، کبالت و عناصر خاکی کمیاب. اگر عرضه این منابع مختل شود، پیشرفت صنعتی و فناوری ممکن است به شدت آسیب ببیند.
کارشناسان بر این باورند که محدود کردن صادرات این مواد معدنی ضروری ممکن است باعث اختلال در بازار در سراسر جهان شود و ایالات متحده را وادار کند که به دنبال تامینکنندگان دیگر باشد یا تلاشها برای افزایش ظرفیت تولید خود را تسریع بخشد.
نتیجه تعرفهها بر چین
رویترز در گزارشی درباره تاثیر تعرفه واردات منابع انرژی از ایالات متحده توسط چین، بر این باور است که هم چین و هم ایالات متحده احتمالاً میتوانند بدون ایجاد دردسر خاصی با تعرفههای پکن بر واردات انرژی سازگار شوند، اما سوال اصلی که رویترز میخواهد به آن پاسخ بگوید این است که آیا این موضوع در دیگر بخشها هم اهمیت دارد یا خیر.
پاسخ تحلیلگران این خبرگزاری بینالمللی این است که تعرفهها تنشها را تشدید و روند تقسیم روزافزون جهان به دو بلوک تجاری را تسریع میکند، یک بلوک با آمریکای ترامپ و متحدانش معامله میکند و دیگری که ترجیح میدهد با چین و آنچه که جنوب جهانی توصیف میشود معامله کند.
خطر این تقسیمشدگی که ترامپ با حمله به متحدان سنتی و رقبای خود با اعمال تعرفهها به عنوان بخشی از دستور کار «اول آمریکا» ادامه میدهد، سیاستی است که ممکن است در خدمت جذب تولیدکنندگان کالا به سمت بلوک تجاری در حال ظهور بریکس باشد.
چین هم با اعلام کنترلهای جدید صادراتی بر روی مواد معدنی کمیاب مورد استفاده در صنایع دفاعی و گذار انرژی، قدرت خود را در تولید این کالاها افزایش میدهد. کنترلهایی که بلافاصله اعمال میشوند، فلزات تنگستن، تلوریم، بیسموت، ایندیم و مولیبدن و محصولات مرتبط با آنها را پوشش میدهند. این اقدامات احتمالاً باعث خواهد شد کشورهای غربی به دنبال یافتن و توسعه منابع جدید باشند. از سویی به معنای تعامل با شرکتها و دولتها در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین است، اما همین کشورها هم احتمالاً هدف تعرفههای ترامپ هستند.