انباشت گرما در آبهای شمالی اقیانوس اطلس: تابستان داغ از اروپا تا ایران
باد گرم هشدارها را با خود میآورد. در روزهایی که هنوز بوی بهاری دارد، مؤسسه «ماکس پلانک» در آلمان با پیشبینی تابستانی بیسابقه در گرما برای اروپا، بار دیگر زنگ خطر تغییراقلیم را به صدا درآورد. این بار، آنچه در پیش است، نهفقط برای اروپا بلکه برای ایران و بسیاری نقاط جهان پیامدهایی جدی دارد.
به گزارش «انرژی امروز» از پیام ما، درحالیکه جهان همچنان با بحران اقلیمی دستوپنجه نرم میکند، گزارش تازهای از مؤسسه ماکس پلانک برای مطالعات هواشناسی در هامبورگ منتشر شد که توجه بسیاری را جلب کرده است. بهگفته این مؤسسه، اروپا احتمالاً با یکی از گرمترین تابستانهای چند دهه اخیر روبهرو خواهد بود؛ پیشبینیای که برپایه دادههای دقیق اقیانوسی شکل گرفته است. تجمع غیرعادی گرما در اقیانوس اطلس شمالی عاملی کلیدی در این پیشبینی محسوب میشود.
وقتی گرمای اقیانوسها به خشکی میرسد
تحلیلگران اقلیمی مؤسسه ماکس پلانک با تکیه بر شبیهسازیهای پیچیده و دادههای دریافتی از اقیانوسها به این نتیجه رسیدهاند که یکی از علل اصلی تابستانهای بسیار گرم، پدیدهای است که سه سال پیش از وقوع این تابستانها رخ میدهد: انباشت گرما در آبهای شمالی اقیانوس اطلس. اختلال در سیستمهای انتقال حرارت در این منطقه، الگوهای جوی را بهنحوی تغییر میدهد که افزایش دما در قاره اروپا تقریباً اجتنابناپذیر میشود. در فاصله سالهای ۱۹۶۴ تا ۲۰۲۱، اروپا دستکم ۱۸ تابستان گرمتر از میانگین را تجربه کرده است. این آمارها از طریق مقایسه دادههای تاریخی و شبیهسازیهای رایانهای بهدست آمدهاند. در همین سالها، دمای آب در سطح اقیانوس اطلس شمالی رکوردهای بیسابقهای را ثبت کرده است. طبق گزارش ماکس پلانک، در ۴۰ سال گذشته هیچ روزی بهاندازه روزهای اخیر گرم نبوده است؛ بهگونهایکه دمای روزانه آبها معمولاً از بیشترین مقادیر ثبتشده پیشین نیز فراتر رفتهاند.
گرمای اقیانوسها؛ نشانهای از گرمایش جهانی
اقیانوسها نقش مهمی در مهار گرمایش زمین دارند؛ زیرا بیش از ۹۰ درصد گرمای ناشی از افزایش گازهای گلخانهای را جذب میکنند. این گرما عمدتاً بهعلت فعالیتهای انسانی مانند سوختهای فسیلی و نابودی جنگلها ایجاد میشود و تا سالها در آب باقی میماند. اما این روند، تأثیر مستقیمی بر دمای هوا و تغییر الگوهای اقلیمی در سطح جهان دارد.
مطالعات مؤسسه ماکس پلانک نشان میدهد نسبت به دوران پیشاصنعتی، احتمال وقوع تابستانهای بسیار گرم در اروپا دو برابر شده است. اگر در گذشته چنین تابستانهایی هر چنددهه یکبار اتفاق میافتاد، حالا محققان پیشبینی میکنند که تا پایان قرن ۲۱، وقوع این پدیده تقریباً به رویدادی سالانه بدل شود. نمونه روشن این واقعیت، تابستان ۲۰۲۳ است که یکی از گرمترین فصلهای تاریخ اروپا بود و تأثیرات آن، از افزایش مرگومیر گرفته تا بحران آب، محسوس و ملموس بود.
گرمایی که جوامع را متحول میکند
تابستانهای داغ فراتر از یک پدیده آبوهوایی، بحرانهایی اجتماعی و اقتصادی بههمراه دارند. سلامت عمومی نخستین قربانی این گرماست. تجربه تابستان ۲۰۲۳ نشان داد گرمازدگی، تشدید بیماریهای قلبی و تنفسی و مرگومیر ناشی از دمای بالا چالشهایی جدی هستند. همزمان، کاهش بارندگی و کمآبی منابع آب را تحت فشار قرار میدهد، بهویژه در مناطق کشاورزی. در حوزه گردشگری نیز اروپا که همواره یکی از مقاصد پرطرفدار جهان بوده، ممکن است با افت استقبال گردشگران مواجه شود. در کنار این مسائل، گرمای غیرقابلتحمل میتواند الگوهای مهاجرت را نیز دگرگون کند.
ممکن است در نگاه اول چنین تصور شود که بحران گرمایی اروپا ارتباط مستقیمی با ایران ندارد. اما تغییراقلیم مرز نمیشناسند. ایران بهعنوان کشوری درگیر با خشکسالی، گرمای بیسابقه و بحران منابع آب، از این روند تأثیر میپذیرد. نخست، اقتصاد جهانی از تحولات اروپا تأثیر میگیرد. کاهش تولید کشاورزی یا اختلال در تجارت میتواند قیمت کالاها و مواد غذایی وارداتی به ایران را افزایش دهد. دوم، بسیاری از ایرانیان در اروپا زندگی یا به آن سفر میکنند. شرایط بحرانی میتواند برنامهها و تصمیمهای شخصی را تغییر دهد.
ایران در میانه گرمایش زمین
تغییرات اقلیمی که در اروپا ثبت میشود، چهره آشنایی نیز در ایران دارد. در سالهای اخیر، تابستانهای ایران نیز بهشکل محسوسی گرمتر شدهاند. خشکسالی در استانهای مرکزی، کاهش شدید منابع آبی در جنوب و افزایش نیاز به مصرف انرژی برای خنکسازی، بخشی از پیامدهای این بحران هستند. در چنین شرایطی، گزارش مؤسسه ماکس پلانک نهفقط یک پیشبینی برای قارهای دوردست، بلکه زنگ بیدارباشی برای کشور ما نیز هست.
تغییراقلیم صرفاً به طبیعت مربوط نمیشود؛ بلکه عامل انسانی نقش اساسی در شکلگیری آن دارد. فعالیتهای صنعتی، وابستگی به سوختهای فسیلی و تخریب زیستبومها از جمله دلایلی هستند که وضعیت کنونی را رقم زدهاند. بااینحال، هنوز میتوان اقداماتی برای کاهش این تهدید جهانی انجام داد.
در سطح جهانی، پایبندی کشورها به توافقنامههای بینالمللی مانند توافق پاریس برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای ضروری است. در سطح ملی، کشورهایی مانند ایران میتوانند با اصلاح الگوهای مصرف، سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و مدیریت هوشمند منابع آب، گامهایی مؤثر بردارند. همچنین، آموزش و آگاهیبخشی عمومی میتواند نقش مهمی در کاهش اثرات این بحران ایفا کند.
تابستان ۲۰۲۵ شاید هنوز نرسیده باشد، اما نشانههای آن از هماکنون خود را نشان میدهند. پیشبینی مؤسسه ماکس پلانک، نهفقط یک هشدار علمی، بلکه فراخوانی برای تغییر است. ما در برابر گرمایش زمین مسئولیم و هر انتخابی که امروز انجام میدهیم، آیندهای متفاوت برای نسلهای بعدی رقم میزند.
