برنامه‌های توسعه میادین نفتی غرب کارون و نگرانی‌ها درباره تالاب هورالعظیم
چند کیلومتر مانده به مرز ایران و عراق، اگر روی پل «شط‌علی» هویزه بایستی، نیزارهایی را که حالا رنگ خاکی گرفته‌اند، می‌بینی؛ کنار زه آبی که از دریچه پایین پل عبور کرده و به این بخش از تالاب هورالعظیم رسیده، روی زمین‌هایی که سال‌ها بی‌آب مانده بود، حالا آب، نیزار و پرنده هم هست. حجم آب هنوز به روزهای پرآبی نرسیده و بیم خشکسالی سر جایش هست ولی مدت‌هاست که دریچه‌های زیر این پل مسدود نیست و آب به حوضچه‌های کناری هم می‌رسد؛ هرچند کم.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه هم میهن، یک ماه به آخر زمستان مانده و هنوز آب در بخش‌هایی از حوضچه‌های هورالعظیم دیده می‌شود ولی تا تابستان برسد، هور شکل دیگری به خود می‌گیرد؛ شاید خشک و بدون صدای پرنده.
نرسیده به پل «شط‌علی»، در میانه راه، دکل‌های نفتی درست وسط آبهای تالاب نشسته‌اند تا چند سال دیگر، میزبان دکل‌های دیگر باشند. دکل‌های بیشتر. این خوابی است که به‌تازگی برای هور دیده‌اند؛ برای تالابی که همین چند روز پیش وزیر نفت از روزهای رفته بر آن گفت. اهالی هم هنوز خاطره سال‌های دور را از یاد نبرده‌اند.
«ما تالاب را خشکاندیم، ما مردم خوزستان را اذیت کردیم، اما در قالب مسئولیت‌های اجتماعی سعی کردیم تا حدودی آن را جبران کنیم.»؛ این حرف وزیر نفت دولت چهاردهم است که هفته گذشته در سفر استانی رئیس‌جمهوری به خوزستان گفت و تاریخ رفته بر هورالعظیم و تالاب‌های دیگر خوزستان را به یاد آورد که جانش با سدسازی، خشکسالی و ندادن حقابه به خطر افتاد، نیزارهایش خشک شد و تالاب‌نشینانش به حاشیه شهرهای دیگر کوچ کردند.
تالاب هنوز هم در محاصره پروژههای نفتی قرار دارد. بعد از بحران‌هایی که تالاب در دهه 90 پشت سر گذاشت، حالا موسی مدحجی، رئیس اداره احیای تالاب‌های محیط‌زیست خوزستان می‌گوید، وزارت نفت قرار است آمار بشکه‌های نفت استخراج‌شده از تالاب از 480 هزار بشکه در روز به 820 هزار بشکه برساند، بنابراین باید طرح‌های توسعه‌ای میادین نفتی از این وزارتخانه به سازمان محیط ارائه شود.
او این را در کنار حوضچه‌های کمی جان‌گرفته هورالعظیم می‌گوید که از سال 1389 با پروژههای نفتی به کانون گردوغبار تبدیل شدند و سال‌ها زمان برد دریچه‌های مسدودشده بین حوضچه‌ها باز شود و تقریباً نیمی از آن آب‌دار و مرطوب باشد اما حالا می‌توان در قسمت‌هایی از تالاب صیادی کرد؛ مثل آن چند قایق کوچک و ماهیگیرهایی که برای صید به تالاب آمده بودند. هرچند آنقدر دیر که دیگر تالاب‌نشین‌ها از کنار آن رفته‌اند و کسی نمی‌داند تا روزهای روشن‌تر تالاب چقدر باقی مانده؟
تالاب هورالعظیم بیش از 400 هزار هکتار دارد و در مرز ایران و عراق نشسته و120 هزار هکتار از آن در خاک ایران است. از دهه 80 شمسی به‌واسطه پروژههای نفتی تخریب‌های گسترده‌ای در این تالاب صورت گرفت که اوج آن تبدیل‌شدن بخش زیادی از تالاب به کانون گردوغبار بود، اما فعلاً در داخل تالاب غیر از بخشی از مخزن شماره پنج، این کانون‌های خاک و غبار دیده نمی‌شوند. تالاب به‌واسطه جاده‌هایی که در سال‌های جنگ ایران و عراق تاسیس شد، به پنج مخزن در قسمت ایرانی تقسیم شد و فعلاً فقط 52 درصد در بخش ایرانی آن آب دارد و مرطوب است و می‌توانی آن نیزارهای خاکی‌رنگ را به چشم ببینی. مثل خاک، نیزار، آب و خوتکاهایی که کنار پاسگاه محیط‌بانی در مسیر هورالعظیم نشسته‌اند، در چند کیلومتری مرز عراق یا مثل فلامینگوهای مهاجر.
بخشی از دکل‌هایی که در مسیر رسیدن به شط‌علی پیدا هستند، برای پروژههای نفتی است که از اوایل دهه 80 کارشان را در منطقه آغاز کرده‌اند، در میان تالاب هورالعظیم پنج میدان نفتی وجود دارد که به‌نام میادین نفتی غرب کارون شناخته می‌شوند؛ میدان نفتی سهراب، میدان آزادگان شمالی و جنوبی و بعد میدان نفتی یاران شمالی و جنوبی. غیر از این پنج میدان، اطراف تالاب هم چند میدان نفتی دیگر مشغول به‌کارند؛ مثل یادآوران، سپهر، جفیر، سوسنگرد، بند کرخه، پایدار شرق، دال‌پری و… که تا ایلام به‌صورت یک خط ممتد ادامه دارند و هرکدام از آنها برنامه‌های توسعه‌ای خود را دنبال می‌کنند.
میدان یاران شمالی و جنوبی از اواخر خردادماه درخواست توسعه چهار تا هشت حلقه چاه را داده است که از این میزان، موقعیت جغرافیایی سه مورد از آنها مشخص است؛ دو حلقه چاه در یاران شمالی و یک حلقه در یاران جنوبی. براساس آخرین تصمیم‌گیری که در سازمان و معاونت محیط‌زیست دریایی، تالاب‌ها، سایر معاونت‌ها و دفتر ارزیابی گرفته شده، شرکت ملی نفت ایران ملزم شده است که برای برنامه‌های توسعه‌ای خود مطالعات ارزیابی استراتژیک را هم برای تالاب، هم منطقه انجام دهد و در ادامه آن، طرح جامع حفاظت و احیای تالاب هم صورت گیرد و به میزان تخریب‌هایی که صورت‌گرفته، طرح مطالعات جامع تهیه و اجرا شود؛ چون قرار است در آینده‌ای نزدیک تمام این پنج میدان، فاز توسعه‌ای خود را در تالاب انجام دهند. آن هم در شرایطی که تالاب مدت کوتاهی است که توانسته زخم سال‌های گذشته توسعه میادین نفتی را تا حدودی ترمیم کند.
حالا مدیرکل تالاب‌های استان خوزستان می‌گوید که از وزارت نفت درخواست شده تا علاوه بر بحث مطالعات، بحث آینده این حفاری‌ها و ادامه اکتشاف نفت در تالاب را طی برنامه‌های پنج‌ساله به سازمان محیط‌زیست اعلام کند تا چارچوب کلی برنامه‌های آنها مشخص و برای ادامه یا توقف فعالیت‌های نفت در تالاب تصمیم‌گیری شود. موسی مدحجی به هم‌میهن توضیح می‌دهد که توسعه این میادین نفتی به انجام این مطالعات موکول شده است. به گفته او، وزارت نفت برنامه تازه‌ای برای توسعه میادین نفتی دارد که هدف اول آن، ازدیاد برداشت از چاه‌های موجود است و هدف بعدی، حفاری چاه‌های جدید و بحث دیگر، تکمیل واحد فرآوری و بهره‌برداری میدان آزادگان جنوبی یا کارخانه فرآورش مرکزی است. طبق آخرین داده‌های شرکت مهندسی توسعه نفت، قرار است برداشت 480 هزار بشکه نفت در روز به 820 هزار بشکه برسد. طبق مطالعات، هر یک‌هکتار از تالاب‌ها، دو میلیون دلار محاسبه شده و برای ارزش مستقیم آن حدود 840 هزار دلار برآورد شده است.
شرکت مهندسی و توسعه نفت، یک‌ماه پیش خبر داد که برای اجرای برنامه افزایش تولید نفت در چارچوب برنامه هفتم توسعه، پروژههای جدیدی تعریف شده و طرح‌های ضربتی برای افزایش تولید در دستور کار قرار گرفته است که براساس برنامه وزیر نفت، افزایش تولید ۲۵۰ هزار بشکه‌ای تا پایان امسال و ۴۰۰ هزار بشکه‌ای در سال آینده، هدف‌گذاری شده است. در همین شرایط و با وجود برنامه‌های توسعه‌ای نفتی، سازمان محیط‌زیست می‌گوید که طرح جامع احیا و حفاظت هورالعظیم به‌عنوان مسئولیت اجتناب‌ناپذیر وزارت نفت، باید نهایی شود.
درمجموع این پنج میدان نفتی در غرب کارون، حدود 306 حلقه چاه نفت در هورالعظیم در حال بهره‌برداری دارند و میانگین تولید یک چاه نفت بین هزار تا دو هزار بشکه تولید روزانه است. این آمار در چاه‌های نفت هورالعظیم بین 1500 تا دو هزار بشکه در روز است. براساس آخرین آمار شرکت ملی نفت ایران، میزان تولید نفت در میادین نفتی غرب کارون در حال حاضر حدود 480 هزار بشکه در روز است؛ به‌علاوه میدان یادآوران؛ سپهر و جفیر.
مدیرکل تالاب‌های استان خوزستان توضیح می‌دهد که در دو، سه ماه اخیر برنامه توسعه میدان آزادگان ارائه شده و باید بررسی شود؛ چون قرار است در این برنامه آب شور را به مخازن تزریق و نفت بیشتری استخراج کنند که هم تولید افزایش یابد، هم زمان برداشت کمتر شود. نمونه آن، میدان نفتی آزادگان شمالی و جنوبی است که 547 حلقه چاه دارد و می‌توان تخمین زد که حدود 600 حلقه چاه تا هشت سال آینده برنامه‌ریزی کرده است: «به همین دلیل تاکید کردیم مطالعات ارزیابی استراتژیک انجام شود که ذیل آن بحث‌های ارزیابی توان اکولوژیک، ظرفیت برد زیستگاه و توان تاب‌آوری در آن مطالعه بیاید تا مشخص شود تالاب ظرفیت تولید این تعداد چاه را دارد یا خیر؟ بحث تاسیسات جانبی هم مطرح است و باید بدانیم که به چه صورت برنامه‌ریزی می‌شود؟ تا امروز برای توسعه میادین پنج‌گانه نفتی، موافقتی به وزارت نفت داده نشده و توسعه آنها موکول به انجام این مطالعات شده است.»
مدحجی می‌گوید که یکی از مشکلاتی که تالاب دارد، تکه‌تکه شدن بخش‌های مختلف آن است و دیگری کاهش کیفی آب به‌واسطه خاکریزی است که به‌دلیل موقعیت چاه‌ها و به‌واسطه جاده‌ها، باعث انحلال بخشی از آنیون‌ها و کاتیون‌های خاک در آب می‌شود؛ همین روند باعث شور شدن بیشتر آب تالاب می‌شود. محیط‌زیست استان خوزستان پیشنهاد داده بود که یک دستگاه ناظر، بر مطالعات نظارت داشته باشد. به غیر از نگرانی از تبعات توسعه میادین نفتی، تنش آبی رودخانه و سد کرخه هم اثراتش را روی تالاب گذاشته است؛ مثل حالا که آب باید از دریچه‌های بین مخزن دو و سه سرریز باشد، اما خبری از آن نیست. او می‌گوید که به غیر از مطالعه درباره تبعات طرح‌های توسعه میادین نفتی غرب کارون بر هورالعظیم، بخشی از آسیب‌هایی که در گذشته رخ داده هم باید مورد بررسی قرار گیرد و مطالعات طرح جامع حفاظت و احیای تالاب انجام و اجرا شود: «بعد از تصویب قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها و آیین‌نامه ذیل آن که هر آسیب و تخریبی در تالاب‌ها را مشمول محاسبه ضرروزیان می‌کند و ضریب ریالی دارد، محاسبات خطوط لوله، جاده‌ها، خاکریزی، خاکبرداری، تعریض، برق‌رسانی و… در بیش از 20 سال اخیر انجام شده و بعد از تایید نهایی به معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری منعکس شده است.»
تحمل هورالعظیم تمام شد
از اهواز تا تالاب فاصله زیادی نیست، در همین مسیر کوتاه هم فلرهای روشن پالایشگاه‌ها را می‌بینی که از همه‌جای جاده دیده می‌شوند و نفس خوزستان را به شماره در می‌آورند. هنوز هم اهالی منتظرند تالاب به روزهای اوج خودش برگردد.
«بسیاری از پروژههای نفتی استان خوزستان، مجوز خود را از شورای تامین استان می‌گیرند»؛ این را ناصر عبیات، فعال محیط‌زیست خوزستان می‌گوید، از اختیاری که از سوی قانون‌گذار به شورای تامین داده شده است. نمونه آن جلسه 17 شهریورماه امسال شورای تامین خوزستان بود که به میدان نفتی یاران اجازه حفر چاه‌های جدید را در هورالعظیم داد. شورای تأمین خوزستان در جلسه شهریورماه خود فراهم کردن بستر فعالیت‌های نفتی در هورالعظیم و جلوگیری از متوقف‌شدن پروژه‌ها را تصویب و مقرر کرد، کمیته‌ای برای تصمیمات لازم و رفع موانع کار میادین نفتی و اجرای تعهدات وزارت نفت تشکیل شود.
حالا عبیات می‌گوید، این منطقه دیگر تحمل آلودگی‌های محیط‌زیستی و خشک‌شدن یک‌متر از هورالعظیم را ندارد: «ما مخالف استخراج نفت از میدان مشترک ایران و عراق نیستیم، اما باید طبق استانداردهای به‌روز دنیا باشد تا شاید به حفظ تالاب کمک کند. بسیاری از پروژههای نفتی مجوز محیط‌زیستی ندارند و گاهی از شورای تامین استان یا از شورای تامین ملی مجوز می‌گیرند. وزارت نفت باید متعهد به قوانین محیط‌زیست دنیا باشد.»
او از دهه 80 شمسی می‌گوید که ندادن حقابه هورالعظیم به عامل اصلی خشک‌شدن این تالاب تبدیل شد که باز هم پای پروژههای نفتی در میان بود: «همین عامل باعث به‌وجود آمدن کانون‌های ریزگرد به‌ویژه در قسمت شرقی هورالعظیم شد. به‌دنبال این اتفاقات آمار آبزیان هم کاهش پیدا کرد و باعث ازدست‌رفتن شغل حاشیه‌نشینان هورالعظیم و در نتیجه مهاجرت آنها به کلانشهر اهواز شد. در دهه‌های 70 و 80 شرکت‌های خودکفایی سپاه و صیادی منطقه روزانه سه هزار تن آبزی از تمام صیادان می‌گرفتند و برای تمام شهرستان‌های خوزستان به‌خصوص آبادان، خرمشهر و اهواز صادر می‌کردند. قبل از جنگ، 49 روستا در هورالعظیم داشتیم که بر اثر ایجاد میدان‌های نفتی و ندادن حقابه این تالاب مهاجرت کردند و به مناطق حاشیه اهواز رفتند. در دهه‌های 70 و 80 فقط در هویزه نزدیک به 25 هزار رأس گاومیش داشتیم اما بعد از تنش آبی، این عدد به پنج هزار رأس رسید. ما دو رودخانه کرخه هوفل و نیسان داریم که باید لایروبی شود. انتظار داریم در دولت چهاردهم که دولت محیط‌زیستی است، هورالعظیم ثبت کنوانسیون رامسر شود. همه دولت‌ها شعار دادند که این تالاب باید عضو این کنوانسیون شود اما فقط در حد شعار باقی ماند. در برخی از روستاها هیچ کمکی از سمت وزارت نفت انجام نشده است و امیدواریم این وزارتخانه به وظایف خود عمل کند.»
خشکسالی، کاهش ورودی آب از سرشاخه‌های کرخه و احداث سدهای متعدد روی این رودخانه، کاهش شدید سطح آب تالاب را به‌دنبال داشت. صید با شوکر برقی تنها یکی از اتفاقاتی است که درسال‌های اخیر جان آبزیان هورالعظیم را به‌خطر انداخته؛ نوعی از صید که از طرف افراد غیربومی انجام می‌شود که همان میزان کم آبزیان را هم کمتر کرده است و قتل‌عام گونه‌های دیگر را هم به‌دنبال دارد: «جامعه محلی فریاد می‌زند که سازمان محیط‌زیست یا قوه‌قضائیه با کسانی که با شوکر برقی صید می‌کنند، مبارزه کنند.»
نگرانی از خشکسالی تالاب در تابستان
حقابه‌ای که در سال آبی جاری در اختیار تالاب قرار داده شده، حدود یک میلیارد و 215 میلیون مترمکعب است. بعد از شرب، دومین اولویت تامین حقابه در کشور مربوط به تالاب‌هاست که موارد تخصیص آن بسیار نادر است. در سال ترسالی حقابه هورالعظیم 1832 میلیون مترمکعب در سال، در سال‌های نرمال 1510 میلیون مترمکعب و در سال‌های خشکسالی 1383 میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده است. بخشی از تالابی که 10 سال پیش کانون گردوغبار بود، از میانه دهه90 به‌آهستگی با باز شدن دریچه‌های مسدود شده، آبگیری شد اما حالا به‌غیر از توسعه میادین نفتی، خشکسالی هم جان تالاب را تهدید می‌کند.
احمد لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست به هم‌میهن می‌گوید که برای تابستان آینده نگران وضعیت تالاب‌ها هستیم: «ما یکی از سال‌های آبی خشک را سپری می‌کنیم. از مهر تا دی‌ماه تقریباً یکی از خشک‌ترین سال‌های دو، سه دهه اخیر بوده است. وضعیت فعلی هورالعظیم را باید دو قسمت کرد؛ یکی تغییر شرایط فعلی آن نسبت به سال 90 است که در مقایسه با آن شرایط قابل قیاس نیست و بسیار خوب است. اما شرایط دیگر، خشکسالی است که باعث شده ورودی به تالاب به حداقل ممکن برسد. این شرایط نه‌تنها برای هورالعظیم بلکه برای همه تالاب‌های کشور نگران‌کننده است. امسال در مقایسه با سال‌های قبل، آب بسیار کمی وارد تالاب شده و برای تابستان آینده نگرانیم.»
اواخر دهه 80 حفاری چاه‌های نفت در بخش ایرانی تالاب آغاز شد و در سال‌های بعد، برای استخراج نفت در میادین نفتی یاران و آزادگان، بخش‌های وسیعی از آن خشک و تبدیل به دکل‌های نفتی و جاده‌های دسترسی شد. وضعیت بهبودیافته‌ای که لاهیجان‌زاده از آن می‌گوید، مربوط به بازگشت آب به همین بخش‌هایی از تالاب است که به‌واسطه این پروژههای نفتی خشک شده بود؛ پروژه‌هایی که در سال 1389 آغاز شد، برای ادامه و اجرای برداشت نفت و حفاری دکل‌های نفتی که با مسدود کردن دریچه‌های خروجی از مخزن شماره ۲ به شماره ۳ و انحراف زه‌آب‌های کشاورزی وارد شده به حوضچه شماره ۴، باعث شد مخازن ۳، ۴ و ۵ به‌طور کامل خشک شوند تا حفاری‌ها در شرایط خشکی انجام شود. پل شط‌علی که در زمان جنگ احداث شده بود بین این حوضچه‌ها قرار داشت و همان زمان دریچه‌‌هایی برای کنترل آب روی آن نصب شد اما این دریچه‌ها اوایل دهه 90 برای ادامه پروژههای نفتی مسدود و عرصه بزرگی در اطراف این پل که درمجموع 60 هزار هکتار بود، خشک شد. تالاب آنقدر بی‌آب ماند که در سال 92 به کانون گردوغبار تبدیل شد. مشکل تنها این دریچه‌ها نبود، بلکه جاده‌هایی بود که در میان تالاب احداث شده بود، زیرگذر نداشتند و باعث شدند تالاب به مانداب تبدیل شود. سازمان محیط‌زیست می‌گوید که وزارت نفت را به کمک قوه‌قضائیه وادار کرده که این دریچه‌ها را بردارد.
بعد از رهاسازی آب، ادامه پروژه نفتی در داخل آب انجام گرفت و این یعنی وزارت نفت می‌توانست در شرایط آب‌دار بودن تالاب هم به برداشت ادامه دهد. به‌دنبال احیای این بخش از تالاب، 230 زیرگذر و 30 پل بزرگ چنددهنه احداث شد تا ارتباط بین دوطرف حوضچه‌ها و جاده‌های آنتنی برقرار شود. سازمان محیط‌زیست می‌گوید که برای ادامه روند احیا از پراکنده‌کاری دکل‌های حفاری جلوگیری کرد و قرار شد به‌صورت تجمعی انجام شوند؛ این یعنی بعد از احداث یک پد نفتی، سه تا چهار حلقه چاه روی آن ایجاد شود و برداشت نفت هم به‌صورت مورب انجام بگیرد؛ شیوه‌ای از برداشت که گفته می‌شود میزان تخریب کمتری به دنبال دارد. بازگشایی این دریچه‌ها در 98-97 هم به این روند کمک کرد. حالا محدوده تالاب، کانون ریزگرد نیست اما بخشی از حوضچه شماره 5 آبگیری نمی‌شود؛ قسمتی که فقط در مواقع سیلاب شدید آبگیری می‌شود و در این صورت چهار یا پنج سال رطوبت آن باقی می‌ماند.
بخشی از برنامه توسعه میادین نفتی در هورالعظیم که در ماه‌های اخیر شنیده شد، مربوط به میادین نفتی یاران شمالی و جنوبی بود که تصمیم به ایجاد دو حلقه چاه جدید گرفتند و یک جاده و یک پد نفتی بدون مجوز ایجاد کردند که حالا سازمان محیط‌زیست می‌گوید، آن را متوقف کرده، فعلاً پروژه در این مرحله متوقف باقی مانده است و قرار است مجموعه مهندسی توسعه نفت طرحی جامع برای احیای تالاب هورالعظیم تهیه کند. آنطور که احمد لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست می‌گوید میدان نفتی سهراب هم از حدود 10 سال پیش یک حلقه چاه اکتشافی احداث کرده بود و بعد از آن هم یک حلقه دیگر در همان محل اجرا کرد، اما پروژه بعد از چاه اکتشافی با حکم قضایی متوقف شد و تا امروز هم متوقف است و هنوز اجرا نشده است که بخش زیادی از علت اجرا نشدن آن پای کار نیامدن سرمایه‌گذار بوده است.
وایتی است که احمد لاهیجان‌زاده، از طرح پیشنهادی میدان نفتی سهراب و توقف آن برای اصلاح می‌گوید؛ در برنامه‌ای که برای بازدید از تالاب هورالعظیم برگزار شده تا نشان دهد هورالعظیم چه روزهایی را پشت سر می‌گذارد: «زمانی که این پروژه ارائه شد، 14 پد پیشنهاد کردند که به‌دنبال آن بیش از 30 چاه احداث می‌شد اما با این شرایط مخالفت کردیم؛ چون می‌خواستند تقریباً مشابه میدان نفتی یاران شمالی فعالیت کنند اما چون تجربه آنجا را داشتیم، اجازه داده نشد. ما دیگر اجازه نمی‌دهیم در پهنه آبی این اقدام انجام شود. درنهایت به آنها پیشنهاد شد چاهی که باید حفر شود، بیرون از تالاب و به‌صورت مورب ایجاد شود. علاوه بر این، تعداد 14 پد نفتی هم به شش پد و 20 حلقه چاه رسید. این برنامه را در نقاط مختلف حوضچه شماره یک پیش‌بینی کرده بودند.
درنهایت این شش پد را هم به دایک مرزی چسباندند، مساحت‌ها را هم فشرده کردند و از اختصاص یک هکتار برای یک پد نفتی به 100 تا 200 مترمربع رسیدند که تعدیل قابل‌توجهی برای ما محسوب می‌شود. ازسوی‌دیگر خط لوله‌ای قرار بود احداث کنند که ما آنها را ملزم کردیم این خط لوله صرفاً از جاده امام رضا عبور کند، مسیر جدیدی ایجاد نشود و با یک تعریض چندمتری در همان جاده انجام دادند. این اصلاحات انجام شده و پروژه را به‌صورت اصلاح‌شده ارسال کردند و الان در دفتر ارزیابی سازمان محیط‌زیست است.»
آنطور که او تعریف می‌کند، طرح یاران شمالی هم اقدام به احداث یک جاده و یک پد بدون هماهنگی کرد که بلافاصله جلوی آن گرفته شد. فعلاً پروژه در این مرحله متوقف باقی مانده است و قرار شد مجموعه مهندسی توسعه نفت، طرحی جامع برای احیای تالاب هورالعظیم تهیه و شرکت ملی نفت، افق پنج‌ساله را برای میدان‌های نفتی غرب کارون اعلام کند.»
هور حالا کمی جان دارد، این را وقتی که روی «شط‌علی» بایستی می‌بینی، وقتی که صدای آن آب کف‌کرده زه‌آب را می‌شنوی که آرام بین نیزارها می‌خزد، وقتی آن چند پرنده کوچک سفید در هوا چرخ می‌زنند، اما هنوز سد، حقابه، نفت و بی‌آبی، تن هور را می‌لرزاند.
