تاریکی شهرها تهدید است یا فرصت؟
بحران انرژی در اروپا باعث شده تا برخی از شهرهای آلمان به فکر خاموشی مقطعی ساختمان‌های دولتی، موزه‌ها، کتابخانه‌ها و معابرعمومی بیفتند. در پایتخت بیش از ۲۰۰ بنا از جمله «ستون پیروزی» یا «کلیسای جامع» برلین با غروب خورشید خاموش می‌شوند.
به گزارش «انرژی امروز» از یورونیوز، مسئولان شهر وایمار در مرکز آلمان صرفه‌جویی در انرژی را از تابستان در دستورکار خود قرار داده‌اند. آن‌ها نیم ساعت دیرتر چراغ‌های معابر عمومی را روشن و نیم‌ساعت هم زودتر آن‌ها را خاموش می‌کنند. از اول سپتامبر با اجرایی‌شدن سیاست صرفه‌جویی در مصرف انرژی، نورپردازی روی نماها و حتی روشنایی «بدون توجیه» در فضای درونی ساختمان‌ها و ادارات دولتی ممنوع شده است. استفاده از لامپ‌های پرمصرف نیز کنار گذاشته شده ولی کماکان استفاده از نئون‌ها و لامپ‌های مهتابی برای چندساعت در روز مجاز است.
اما ورای مسئله صرفه‌جویی درهزینه‌ها وذخیره انرژی، تاریک شدن فضای شهری تنها دربردارنده نکات منفی نیست و تحقیقات نشان می‌دهد چنین رویه‌ای می‌تواند تاثیرات مثبتی برمبارزه با تغییرات اقلیمی و تنوع زیستی داشته باشد. در مطلبی که اخیر دویچه‌وله منتشر شده به این موضوع پرداخته شده است. موسسه بین‌المللی «آسمان تاریک» می‌گوید حدود یک‌سوم نورهای فضای بیرونی در طول ساعات شب غیرمفید هستند. طبق تخمین‌های این نهاد غیردولتی مستقر در آمریکا، حتی پیش از بحران جهانی انرژی و بالاتر رفتن تصاعدی قیمت‌ها این واقعیت ثابت شده بود که با صرفه‌جویی و خاموش‌کردن لامپ‌های اضافی می‌توان تا ۳ میلیارد دلار در سال صرفه‌جویی کرد و همزمان به کاهش آلودگی هوا نیز کمک کرد.
به‌عنوان مثال و به‌گواه نظرات کارشناسی از جمله تحقیقات پاوان کومار از پژوهشگران دانشگاه مرکزی کشاورزی ایالت اوتارپرادش در هند چراغ‌های معابرعمومی به‌تنهایی مسئول تولید ۱۲ میلیون تن دی‌اکسید‌کربن در سال هستند. این میزان در واقع برابر است با حدود نیمی از کل گازهای گلخانه‌ای تولید شده در نتیجه ترافیک دریایی و هوایی سالانه هند.
واقعیت این است که امروز حدود ۸۰ درصد از مردم سراسر دنیا زیر آسمان‌هایی زندگی می‌کنند که به‌دلیل نورهای اضافی آلوده هستند. این میزان در آمریکای‌شمالی و اروپا حدود ۹۹ درصد است و این بدان معناست که مردم در این کشورها دیگر قادر به تجربه‌کردن «تاریکی‌واقعی» نیستند.
واقعیت این است که امروز حدود ۸۰ درصد از مردم سراسر دنیا زیر آسمان‌هایی زندگی می‌کنند که به‌دلیل نورهای اضافی آلوده هستند. این میزان در آمریکای‌شمالی و اروپا حدود ۹۹ درصد است و این بدان معناست که مردم در این کشورها دیگر قادر به تجربه‌کردن «تاریکی‌واقعی» نیستند. در سنگاپور هم شب‌ها تا اندازه‌ای نورانی شدهاند که مردم برای تطبیق‌دادن خود با یک تاریکی واقعی دچار مشکل شدهاند.
چرا به تاریکی نیازمندیم؟
اما چرا بشر به تاریکی احتیاج دارد؟ علاوه بر مزایای تاریکی برای محیط‌زیست، تجربه‌کردن تاریکی به‌اندازه و کافی در شب، برای سلامتی هم مفید است. مطالعات بسیاری رابطه بین نورهای مصنوعی و بی‌خوابی، چاقی‌مفرط و خستگی‌چشم و در مواردی افسردگی را ثابت کرده‌‌اند.
اغلب این مشکلات مربوط به ملاتونین است؛ هورمونی خاص که به‌هنگام تاریکی ترشح می‌شود که با تنظیم چرخه خواب و بیداری مرتبط است.
کریستوفر کیبا، یکی از دانشمندان مرکز تحقیقات آلمان برای علوم‌زمین در این باره می‌گوید: «وقتی منزلمان بیش از حد نورانی است یا سیستم ساعت بیولوژیک بدنمان به‌خاطر پرنوربودن محل کار در شیفت‌های کاری بهم می‌خورد، میزان تولید این هورمون در بدن ما افت می‌کند.»
نتایج یک تحقیق که سال ۲۰۲۰ در آمریکا انجام شده نیز نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانانی که محیط‌های زندگی‌شان با نورمصنوعی عجین شده، کمتر می‌خوابند و بیشتر از مشکلات عاطفی رنج می‌برند. این محقق مرکز تحقیقات آلمان در ادامه تصریح می‌کند که «وارد شدن نورمصنوعی به زندگی بشر یکی از دراماتیک‌ترین تغییراتی بود که در زیست کره‌زمین به‌وجود آورده‌ایم.»
دانمشندان می‌گویند زمین سالی ۲ درصد نورانی‌تر می‌شود. بنابراین کاهش یا خاموش‌کردن مقطعی چراغ‌های خیابانی شاید گام نخست باشد برای مقابله با آلودگی‌های نوری.
علیرغم مقررات کشورها برای بهره‌گیری از نور با هدف کاهش میزان جرم و جنایت و تصادفات جاده‌ای، نتایج یک تحقیق در انگلیس و ولز، خلاف آن را ثابت کرده است.
این در حالیست که همزمان شاهد پژوهش‌هایی در مورد رابطه جرم و تاریکی هستیم. تاریکی به‌طور بالقوه می‌تواند یکی از فاکتورهای موثر در ارتکاب جرم یا دست‌کم تشدید وضعیت ناامنی در جامعه باشد. سرمایه‌گذاری در تهیه و توسعه تیرهای چراغ‌برق خیابانی در عین حال دست‌کم در بسیاری از کشورها همچنان به‌عنوان ابرازی موثر در پیشگیری از جرم تلقی می‌شود.
تاثیر «نورمصنوعی» بر زندگی گیاهان و جانوران
از سوی دیگر گونه‌‌های جانوری و گیاهی نیز با استفاده از نورمصنوعی در شب مشکل دارند؛ رویه‌ای خلاف طبیعت که حتی می‌تواند در زندگی گونه‌هایی همچون پرنده‌های مهاجر و قدرت جهت‌یابی آن‌ها تاثیر منفی بگذارد یا موجب شود تا لاک‌پشت‌های نوزاد بعد از بیرون آمدن از تخم به‌جای انتخاب مسیر دریا، به اشتباه رو به خشکی گام بردارند و جان خود را از دست بدهند. حشرات نیز از این قاعده مستثنی نیستند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد تنها در آلمان سالانه چیزی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد حشره شب‌گرد به‌دلیل تاثیر نورهای مصنوعی و پرواز بی‌وقفه پیرامون چراغ‌های شهری جان خود را از دست می‌دهند.
همزمان، نتایج برخی مطالعات هم نشان می‌دهد گیاهانی که در مجاورت تیرهای چراغ‌برق خیابان‌ها هستند نسبت به انواع مشابهی که در تاریکی رشد می‌کنند گرده افشانی و باردهی کمتری دارند. برخی از درختان حتی تاثیر نور در شب را حس می‌کنند. برگ این درختان زودتر از موعد جوانه می‌زند و برگ‌هایشان هم دیرتر می‌ریزد.
