جنگ آبی جنوب آسیا شدت میگیرد
سیاستهای فرامرزی رودخانههای بزرگ جنوب آسیا که به ندرت آرام هستند، اخیراً متلاطم شدهاند.
در اواخر اکتبر، افغانستان از برنامههایی برای ساخت سد بر روی رودخانه کابل رونمایی کرد و پاکستان را که چند روز قبل با آن در مرز درگیری داشت، خشمگین کرد.
ماه گذشته، هزاران بنگلادشی به خیابانها آمدند تا علیه نفوذ هند بر جریان رودخانه تیستا، شاخهای از رودخانه براهماپوترا (که در بنگلادش به نام جامونا شناخته میشود) اعتراض کنند.
هند هنوز پیمان آب سند را، قرارداد اشتراک آب با پاکستان از سال ۱۹۶۰ که حالا به حالت تعلیق درآمده، احیا نکرده است.
و مقامات هندی به شدت نگران سد جدیدی هستند که چین قصد دارد در ۳۰ کیلومتری بالادست مرز هند بر روی رودخانه براهماپوترا (که در تبت به نام یارلونگ تسانگپو شناخته میشود) بسازد.
این سد، با هزینه ۱۶۷ میلیارد دلار، در صورت تکمیل طبق برنامه، بزرگترین سد جهان خواهد بود.
عواقب آن برای همسایگان پاییندست، و نیز تأثیر اکولوژیکی سد در منطقهای غنی از تنوع زیستی، قطعاً عظیم خواهد بود.
همه اینها نشان میدهد که سیاستهای آبی منطقه خطرناکتر میشوند.
افزایش تقاضا برای برق سبز، کشورهای جنوب آسیا را به سمت گسترش سرمایهگذاری در برق آبی سوق میدهد.
و کوچک شدن یخچالهای طبیعی و الگوهای نامنظم آب و هوایی ناشی از تغییر اقلیم، سطح رودخانهها و جریانهای آب را غیرقابل پیشبینیتر میکند و بر معیشت حدود ۲ میلیارد نفر از مردم آسیای جنوبی تأثیر میگذارد.
برای مدیریت این خطرات و جلوگیری از ایجاد درگیریهای بیشتر، کشورهای منطقه باید بیشتر گفتوگو و همکاری کنند. اما موانع زیادی در این مسیر وجود دارد.
سیاستهای آب در جنوب آسیا مدتهاست که پر از تنش بوده. بزرگترین رودخانههای منطقه، سند، گنگ و برهماپوترا، از یخچالهای طبیعی هیمالیا سرچشمه میگیرند.
سند از چین سرچشمه میگیرد و از لاداخ هند و کشمیر مورد مناقشه عبور میکند و بعد از پاکستان به دریای عرب میریزد.
اگرچه برهماپوترا از چین سرچشمه میگیرد و فقط از هند و بنگلادش عبور میکند، اما بخش زیادی از نپال در حوضه وسیع گنگ و برهماپوترا قرار دارد.
تقسیم آب در منطقهای که بیاعتمادی در آن موج میزند، دشوار است.
درگیری هند و پاکستان بر سر کشمیر تاریخی طولانی دارد. چین و هند بر سر مرزها میجنگند. بنگلادش و نپال نگران نفوذ بیمورد هند و چین هستند.
این امر باعث میشود کشورها وسوسه شوند از آب برای اعمال فشار بر همسایگان خود استفاده کنند.
طبق گزارش موسسه پاسیفیک، بین سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳، ۱۹۱ اختلاف مربوط به آب در جنوب آسیا رخ داده است.
به جز خاورمیانه، هیچ منطقه دیگری به اندازه خاورمیانه با کمبود آب مواجه نیست.
اوضاع بدتر هم خواهد شد. هاری گودارا از دانشگاه جهانی او. پی. جیندال هند میگوید: مشکل این است که کشورها، علاوه بر تولید برق، از ساخت سدها برای نمایش قدرت و اعمال فشار بر همسایگان استفاده میکنند.
سدهای چین در تبت به این کشور کمک میکند تا بر منطقهای ناآرام اعمال نفوذ کند.
سدسازی پاکستان با پشتیبانی چین در بخشهایی از کشمیر ادعاهای ارضی را تقویت کرده و هند را آزار میدهد.
هند در واکنش به سد جدید چین بر روی رودخانه براهماپوترا، قصد دارد سد بزرگی در پاییندست پروژه چینی بسازد.
بنگلادش شاکیست که هند هنگام رهاسازی سیل آب از سدهای موجود، هیچ هشداری نمیدهد و باعث ویرانی در پاییندست میشود.
نزاعهای آبی اغلب با سایر درگیریها همپوشانی دارند.
آسیای جنوبی یکی از مناطق کمآب جهان است. مطالعه دانشگاه لودونگ چین میگوید که مناطقی که کمبود آب در آنها مشکلساز است، احتمال بیشتری دارد که دچار اختلافات شوند.
تقاضای بیشتر برای انرژی اوضاع را بدتر میکند. رشد، شهرنشینی و رونق مراکز داده، نیاز به برق را افزایش داده. برق آبی منبع تجدیدپذیر جذاب است.
پاکستان یک پنجم برق خود را از برق آبی تأمین میکند و قصد دارد این سهم را افزایش دهد.
هند میخواهد ظرفیت برق آبی ۴۲ گیگاوات خود را تا سال ۲۰۳۲ بیش از ۵۰ درصد افزایش دهد و در دهههای آینده ۲۰۰ سد جدید بسازد.
نپال برق آبی بیستری نسبت به مصرف خود تولید میکند. اما همچنان به ایجاد ظرفیت ادامه میدهد و میخواهد مازاد آن را صادر کند.
نپال به هند برق صادر میکند و با استفاده از شبکه هند، فروش برق به بنگلادش را نیز آغاز کرده.
برای جلوگیری از درگیری آشکار، کانالهای دیپلماتیک برای مدیریت تأثیر سدها ضروری هستند.
آرون ولف، متخصص توافقنامههای آبهای فرامرزی در دانشگاه ایالتی اورگان در آمریکا، میگوید یکی از واضحترین اختلافات بر سر آب زمانی است که یک کشور بدون وجود معاهدهای، سدی میسازد.
نگرانیهای زیستمحیطی هم هست.سدها رودخانهها را تکهتکه میکنند، و مخصوصا در هیمالیا زیستگاهها را نابود میکنند و جوامع را آواره میکنند.
به همین دلایل، برنامههای هند برای ساخت یک ابرسد در شرف اجرا، اعتراضات جوامع منطقه را به دنبال داشته.
دیپلماسی بسیار ضرورت دارد زیرا محیط زیست جنوب آسیا شکنندهتر میشود.
یخچالهای طبیعی با سرعت در حال ذوب شدن هستند. پس جریان رودخانهها نامنظمتر میشوند، بستری که سدها و خانهها روی آن ساخته شدهاند بیثبات کند و خطر سیل را افزایش دهد. بارانهای موسمی غیرقابل پیشبینیتر میشوند.
کشورها به جای تعلیق یا کنار گذاشتن توافقنامههای آبی، باید آنها را تقویت و بهروزرسانی کنند.
در قرن گذشته هیچ جنگی مستقیماً بر سر آب رخ نداده. اما مدیریت آب در منطقه همچنان یک وصله ناجور از توافقنامههای دوجانبه است که به کشورها اجازه میدهد رودخانهها را به عنوان ابزار چانهزنی، نه به عنوان سیستمهای زیستمحیطی مشترک، در نظر بگیرند.
