راه ابریشم نوین/دلارهای نفتی خلیج فارس کجا می روند؟
سرمایههای عظیم آسیاییها به مسیر جدیدی غیر از کشورهای غربی می‌رود
سال‌هاست نفت عامل تعیین‌کننده و تقویت‌کننده روابط خلیج‌فارسی‌ها با کشورهای دیگر است، این امر به‌ویژه در مورد آسیا که تقریباً سه‌چهارم صادرات نفت و گاز کشورهای خلیج‌فارس را از آنِ خود کرده‌اند، صادق‌تر است.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه هم میهن، انرژی ارزان خلیج‌فارس به رشد آسیا به‌عنوان مرکز تولید جهانی کمک کرده و در ازای آن خزانه شیوخ منطقه را پر از پول کرده است. اما حاکمان خلیج‌فارس این‌روزها شوق‌وذوق دیگری نیز یافته‌اند، آنها به دنبال این هستند تا اقتصاد خود را نفت‌زدایی کنند و تنوعی به آن ببخشند. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، درصدد است تا سال ۲۰۳۰ تا ۵۰ درصد از تولید ناخالص داخلی غیرنفتی کشورش را از طریق صادرات غیرنفتی تامین کند، درحالی‌که سال گذشته این کشور حدود ۱۵ درصد صادرات غیرنفتی داشت.
او قصد دارد با ایجاد صنایع جدید از خودروسازی و معدن تا گردشگری به این مهم دست یابد. امارات متحده عربی و سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز چنین آرزوهایی را در سر می‌پرورانند. و البته خلیج‌فارسی‌ها برای رسیدن به چنین هدفی در حال چرخش به شرق هستند. شرکت‌های آسیایی برای ایجاد زیرساخت‌ها و راه‌اندازی کارخانه‌ها به این منطقه سرازیر شده‌اند. در همین حال، کشورهای خلیج‌فارس سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در آسیا آغاز کرده‌اند تا هم دسترسی به فناوری‌های جدید را برای خود تضمین کنند و هم رشد اقتصادهای خود را تسریع بخشند.
نتیجه، تعمیق روابط تجاری بین دو منطقه است که احتمالاً به قیمت آسیب به روابط کشورهای خلیج‌فارس با تجارت غربی تمام شود. حاکمان حاشیه خلیج‌فارس برای کمک به تغییر اقتصاد خود، در حال ایجاد زیرساخت‌های گسترده‌ای هستند؛ از پل‌ها و نیروگاه‌ها گرفته تا سیستم‌های نمک‌زدایی. به گفته بانک اماراتی NBD، در سراسر این منطقه پروژه‌هایی به ارزش نیم تریلیون دلار در دست ساخت است و تقریباً سه برابر این رقم هم برای آینده در حال برنامه‌ریزی است.
معاملات بزرگی برای غول‌های ساختمانی آسیا رقم خورده است. ماه گذشته شرکت ساختمانی مهندسی انرژی چین، در قراردادی به ارزش یک میلیارد دلار برای ساخت یک نیروگاه خورشیدی در عربستان سعودی برنده شد. در ماه آوریل شرکت مهندسی سامسونگ E&A و گروه مهندسی و ساخت جی‌اس کره‌جنوبی، قراردادهایی به ارزش ۷ میلیارد دلار برای ساخت نیروگاه‌های گازی در این کشور به دست آوردند.
شرکت ساخت‌و‌ساز هندی لارسن و توبرو، بیش از ۱۶ میلیارد دلار وارد پروژه‌هایی در سراسر خلیج‌فارس کردند؛ از جمله این پروژه‌ها می‌توان از ساخت کارخانه هیدروژن سبز در شهر جدید نئوم، شهر آینده‌نگر عربستان سعودی، نام برد. تعداد شرکت‌های آسیایی که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را به‌عنوان جایگاه استقرار خود انتخاب می‌کنند رو به افزایش است و این خود نشان می‌دهد این شرکت‌ها به دنبال ایفای تعهدات بلندمدت هستند.
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی گرین‌فیلد از آسیا به خلیج‌فارس از ۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۲۶ میلیارد دلار در سال گذشته افزایش یافته است. در اقتصاد، سرمایه‌گذاری سبز GI به نوعی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی FDI اشاره دارد که در آن یک شرکت فعالیت‌های خود را در یک کشور خارجی پایه‌ریزی می‌کند. در مقابل، سرمایه‌گذاری آمریکا از حدود ۴ میلیارد دلار به کمتر از ۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسید.
تحلیلگران سازمان بین‌دولتی تجارت و توسعه سازمان ملل متحد تخمین زده‌اند که در سال گذشته بیش از سه‌چهارم سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد آسیا در کشورهای خلیج‌فارس برای تاسیسات تولیدی بوده؛ تاسیساتی که کالاهایی از فلزات اساسی گرفته تا الکترونیک و خودرو تولید می‌کنند. در ماه ژوئیه، یکی از شرکت‌های تابعه بائواستیل چین، به‌عنوان بزرگترین فولادساز جهان، اعلام کرد که سرمایه‌گذاری خود را در تاسیسات جدید در عربستان سعودی دو برابر کرده و به یک میلیارد دلار می‌رساند.
در ماه ژوئن، هلدینگ بازرگانی ژاپنی میتسویی و جی‌اس انرژی کره‌جنوبی، اعلام کردند که در کنار غول نفتی دولتی امارات، آدنوک، تاسیسات آمونیاک‌سازی در این کشور احداث می‌کنند. خودروسازان مختلف چینی در حال ساخت کارخانه در منطقه حاشیه خلیج‌فارس هستند. شرکت‌های آسیایی با پولی که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در اختیارشان گذاشته‌اند، دانش فنی خود را تقدیم منطقه می‌کنند.
تغییر مسیر سرمایه خلیج‌فارسی‌ها از غرب به آسیا
اما جریان سرمایه‌گذاری در جهت عکس نیز حرکت دارد. خبر بد برای غربی‌ها این است که منابع مالی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در حال دور شدن از بازارهای سهام غرب است. سال گذشته اداره سرمایه‌گذاری قطر، که اداره‌کننده صندوق سرمایه‌گذاری مستقل کشور است، یک میلیارد دلار در شرکت خرده‌فروشی ریلاینس، بزرگترین زنجیره خرده‌فروشی هند سرمایه‌گذاری کرد.
سازمان سرمایه‌گذاری ابوظبی در حال ایجاد یک صندوق ۴ میلیارد دلاری است که بهصورت اختصاصی در هند سرمایه‌گذاری خواهد کرد. مبادله امارات، یکی دیگر از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مستقل اماراتی است که قصد دارد تا پایان دهه یک‌چهارم دارایی‌های خود را در آسیا سرمایه‌گذاری کند، یعنی دو برابر آنچه که هم‌اکنون سرمایه‌گذاری داشته است.
شرکت‌های کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بهصورت مستقیم هم در آسیا سرمایه‌گذاری می‌کنند. شرکت تجارت کشاورزی قطری بالادنا قصد دارد یک کارخانه لبنیات‌سازی ۵۰۰ میلیون دلاری در فیلیپین راه‌اندازی کند و شرکت عربستانی برق ACWA، در حال ساخت پروژه‌های بادی و خورشیدی در ازبکستان و اندونزی است. دولت‌های هر دو طرف، هم حاشیه خلیج‌فارس و هم آسیایی، به تقویت روابط تجاری عمیق‌تر کمک می‌کنند. امارات توافقنامههای زیادی با کشورهای آسیایی امضا کرده؛ از جمله یکی از آنها در ماه مه و با کره‌جنوبی بوده و براساس این توافقنامه‌ها موانع تجاری را کاهش داده‌اند. در این میان نشست‌های دوجانبه‌ای چون مجمع تجاری دُبی، مسیر بستن قراردادهای تجاری با حمایت مقامات دولتی را هموار کرده است.
در سال ۲۰۱۰، نگوین مین‌تریت، رئیس‌جمهور ویتنام، که کشورش ریاست دوره‌ای آسه‌آن را بر عهده داشت، خطاب به مقامات کشورهای عربی گفته بود: «کشورهای آسیایی برای تامین نیازهای انرژی خود به بزرگترین منطقه صادرکننده نفت جهان متکی هستند، و کشورهای خلیج‌فارس واردات مواد غذایی و سرمایه‌گذاری در زمین‌های کشاورزی را هدف قرار داده‌اند تا غذای استراتژیک خود را تامین کنند. شما چیزهایی دارید که ما نداریم، و ما چیزهای زیادی داریم که شما ندارید، بنابراین باید دست به دست هم دهیم.»
روابط شورای همکاری خلیج‌فارس و آسه‌آن از سال ۱۹۹۰ شروع و تاکنون بسیار رشد داشته است. روابط تجاری این دو بلوک از ۷۷/۸۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به ۱۳۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده است. بر اساس گزارش مؤسسه مطالعات سیاسی بین‌الملل، عمده صادرات خلیج‌فارس به آسیای جنوب شرقی، نفت خام، پلیمرهای پلاستیکی و محصولات آلومینیومی است، درحالی‌که مواد غذایی، محصولات الکترونیک، ماشین‌آلات و وسایل نقلیه در رأس واردات این کشورها قرار دارد.
در میان کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، امارات متحده عربی بیشترین حجم مبادلات تجاری را با آسه‌آن دارد؛ یعنی تقریباً ۴۹ درصد از کل تجارت امارات در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده است و پس از آن عربستان سعودی با ۳۶ درصد، قطر با ۱۱ درصد، عمان با ۲ درصد، کویت و بحرین هم هر کدام با یک درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.
براساس گزارش مؤسسه مطالعات سیاسی بین‌الملل در میان کشورهای آسه‌آن، سنگاپور و تایلند به ترتیب بزرگترین شرکای تجاری کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هستند. امارات با اندونزی و کامبوج موافقت‌نامه‌های مشارکت اقتصادی جامع امضا کرده و در حال مذاکره با سایر کشورهای مهم آسه‌آن از جمله تایلند، ویتنام و مالزی است. براساس گزارش‌های حوزه انرژی انتظار می‌رود تقاضای انرژی جنوب شرق آسیا تا سال ۲۰۴۰ حدود۶۰ درصد رشد کند؛ سه چهارم این تقاضای جدید احتمالاً از طریق سوخت‌های فسیلی تامین خواهد شد و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌توانند منبع مهم و با ثبات تامین این نیاز انرژی باشند.
عصر جدید مشارکت‌های اقتصادی چینی-عربی
سرمایه‌گذاری‌های کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در چین طی چند سال گذشته به‌دلیل مشارکت‌های استراتژیک و منافع اقتصادی متقابل به‌طور قابل توجهی گسترش یافته است. این گسترش سرمایه‌گذاری‌های تصادف صرف نیست، بلکه نتیجه برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگری استراتژیک است. برای عربستان سعودی و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، ادامه برنامه‌های متنوع‌سازی اقتصادی در برنامه‌ریزی سیاستی آنها اولویت مطلق دارد.
چین و بسیاری دیگر از نقاط آسیا به‌عنوان اجزای حیاتی این برنامه‌ها در چشم‌اندازهای کشورهای خلیج‌فارس جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند. شش کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس (بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) با حجم کل تجارت ۳۱۵/۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲، در زمره بزرگترین شرکای تجاری چین در خاورمیانه قرار دارند.
حجم تولید ناخالص داخلی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس ۲/۴ تریلیون دلار است درحالی‌که جی‌دی‌پی چین به ۱۷/۷ تریلیون دلار رسیده است. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس نهمین اقتصاد بزرگ جهان هستند، درحالی‌که چین دومین اقتصاد دنیاست. در سال ۲۰۲۳ ارزش تملک و سرمایه‌گذاری شرکت‌های منطقه خلیج‌فارس در چین بیش از ۱۰۰۰ درصد افزایش یافت و به ۵/۳ میلیارد دلار رسید و بیشترِ این رشد در سطح شرکت‌ها و پروژه‌های پتروشیمی مشترک بوده است.
در جریان دهمین کنفرانس تجاری اعراب و چین که در ژوئن ۲۰۲۳ در ریاض برگزار شد، اعلام شد که چین قرار است تا سال ۲۰۳۰ بین ۱ تا ۲ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری از صندوق‌های برتر ثروت دولتی خلیج‌فارس دریافت کند زیرا چرخش این صندوق‌ها به سمت آسیا و به‌ویژه چین است. میزان تملک دارایی‌ها توسط صندوق‌های ثروت کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در چین به بیش از ۲/۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت درحالی که این رقم در سال قبل از آن ۱۰۰ میلیون دلار بود.
از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ تعداد نهادهای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که متقاضی دریافت گواهینامه «سرمایه‌گذار نهادی خارجی واجد شرایط (QFII)» بودند از سه نهاد به ۶ نهاد افزایش یافته است. در فوریه ۲۰۲۲، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی با افتتاح دفتری در هنگ‌کنگ قصد خود را برای تعمیق روابط خود با پکن نشان داد. گروه سعودی تداول که بر بورس این کشور نظارت دارد، مذاکراتی با بورس‌های هنگ‌کنگ، شانگهای و شنژن داشته‌اند.
چنین توافقاتی دسترسی صندوق‌های ثروت کشورهای خلیج‌فارس و سایر صندوق‌های دولتی و خصوصی مبتنی بر شورای همکاری خلیج‌فارس را به بازار سهام چین تسهیل می‌کند. شورای همکاری خلیج‌فارس با این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها به دنبال بازده مالی هستند، بلکه هدف‌شان تقویت نوآوری و تنوع اقتصادی در هر دو منطقه است.
با توجه به اینکه پکن بازیگر جهانی مهمی در زنجیره تامین انرژی پاک است و سهم قابل توجهی در تولید و عرضه باتری‌ها، انرژی بادی و لیتیوم دارد، این همکاری‌ها برای شورای همکاری خلیج‌فارس فرصت مناسبی برای تنوع‌بخشی به اقتصادشان است. براساس داده‌های پایگاه اطلاعاتی Comtrade سازمان ملل، صادرات باتری لیتیومی چین به شورای همکاری خلیج‌فارس بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ افزایشی ۲۶ درصدی و در سال ۲۰۲۳ افزایشی ۹۹ درصدی را تجربه کرده است.
عزم کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی با چین بدون شک تحت تاثیر روابط ایالات‌متحده با شورای همکاری خلیج‌فارس قرار خواهد گرفت. با این حال، به‌رغم هشدارهای ایالات متحده مبنی بر اینکه گسترش روابط شورای همکاری خلیج‌فارس و چین می‌تواند عواقبی داشته باشد، کشورهای منطقه به توسعه روابط خود با چین ادامه می‌دهند.
هند: همکاری اقتصادی بیشتر، روابط سیاسی عمیق‌تر
از زمان نخست‌وزیری نارندرا مودی، منطقه خلیج‌فارس بدل به شریک راهبردی مهم هند شده است. حالا خلیج‌فارس اولویت سیاست خارجی و امنیتی و بخش جدایی‌ناپذیر از استراتژی «همسایگی گسترده» هند است. این روابط که پیشتر بر انرژی، تجارت و مهاجران هندی متمرکز بود، حال به چارچوب جدیدی از روابط سیاسی، سرمایه‌گذاری و همکاری دفاعی و امنیتی تبدیل شده است.
هند به دنبال جذب دلارهای نفتی خلیج‌فارس برای افزایش رشد اقتصادی، رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی منطقه‌ای (از جمله در دریای عرب و خلیج‌فارس) و افزایش حضور و نفوذ منطقه‌ای خود است. در اوت ۲۰۱۵، سفر مودی به امارات اولین سفر یک نخست‌وزیر هند به امارات در ۳۴ سال گذشته بود، بعد در اوت ۲۰۱۹ اولین سفر یک نخست‌وزیر هند به بحرین هم انجام شد.
با توجه به اینکه تقریباً ۸/۸ میلیون تبعه هندی در این منطقه زندگی می‌کنند این کشور سهم بزرگی در ثبات خلیج‌فارس دارد. شورای همکاری خلیج‌فارس بزرگترین شریک تجاری بلوک منطقه‌ای هند است. تجارت با شورای همکاری خلیج‌فارس ۱۵/۸ درصد از کل تجارت هند در سال مالی ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ را تشکیل می‌داد، درحالی‌که این رقم با اتحادیه اروپا ۱۱/۶ درصد بود. امارات متحده عربی سومین و عربستان سعودی چهارمین شرکای بزرگ تجاری هند هستند.
منطقه خلیج‌فارس ۵۵/۳ درصد از کل تقاضای نفت خام هند را در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۲ برآورده کرده است. همکاری اقتصادی بین هند و خلیج‌فارس به لطف افزایش سرمایه‌گذاری‌های کشورهای خلیج‌فارس در هند تشدید شده است. صندوق‌های ثروت دولتی و شرکت‌های دولتی کشورهای خلیج‌فارس به تزریق سرمایه به هند ادامه می‌دهند.
عربستان و امارات به ترتیب برنامه سرمایه‌گذاری ۱۰۰ و ۷۵ میلیارد دلاری را برای هند اعلام کرده‌اند. امارات با ۱۵/۳ میلیارد دلار هفتمین منبع بزرگ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در هند است و عربستان تا مارس ۲۰۲۲ در این کشور ۳/۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده بود، این رقم برای قطر بیش از ۱/۵ میلیارد دلار در سال گذشته بود. شرکت مبادله امارات بخشی از کنسرسیومی به رهبری بلک‌راک‌ریل‌اسست است که در آوریل ۲۰۲۲ اعلام کرد که ۵۲۵ میلیون دلار در پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر تاتا پاور هند سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
در سال ۲۰۲۰، شرکت جیو پلتفرم متعلق به صنایع ریلاینس هند بیش از ۱/۵ میلیارد دلار از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی، ۱/۲ میلیارد دلار از گروه مبادله و ۷۵۲ میلیون دلار از اداره سرمایه‌گذاری ابوظبی سرمایه جذب کرد. در فوریه ۲۰۲۰، سازمان سرمایه‌گذاری قطر ۲۵ درصد از سهام شرکت برق وابسته به گروه آدانی در بمبئی را به ارزش ۴۵۲ میلیون دلار خریداری کرد.
در اوت ۲۰۲۳، سازمان سرمایه‌گذاری قطر نیز سرمایه‌گذاری ۱ میلیارد دلاری در ریلاینس داشت و علاوه بر این، در فوریه ۲۰۲۴، آرامکوی عربستان سعودی اعلام کرد که مذاکرات جدی با شرکت‌های هندی برای افزایش سرمایه‌گذاری‌های پایین‌دستی این شرکت در هند داشته است. در سپتامبر ۲۰۲۳ در جریان سفر محمد بن‌سلمان به هند، دو کشور توافق کردند که یک گروه کاری مشترک برای پیگیری ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در هند تشکیل دهند.
نزدیک به نیمی از این سرمایه‌گذاری برای توسعه پروژه ۴۴ میلیارد دلاری پالایشگاه و پتروشیمی راتناگیری در ماهاراشترا توسط شرکت‌های نفتی هند، عربستان سعودی و امارات برنامه‌ریزی شده بود. آرامکوی عربستان در نوامبر ۲۰۲۱ خرید ۲۰ درصد سهام صنایع مواد شیمیایی ریلاینس را به ارزش ۱۵ میلیارد دلار آغاز کرد.
روسیه
روسیه هم به شریک تجاری مهمی برای کشورهای منطقه خلیج‌فارس به‌ویژه امارات متحده عربی تبدیل شده است. برای روسیه، امارات متحده عربی منطقه‌ای استراتژیک به‌عنوان یک مرکز تجاری بین اروپا، آسیا و آفریقا بوده و دسترسی روسیه را به بازارهای خاورمیانه تسهیل می‌کند. از اواخر دهه ۱۹۹۰ امارات به‌ویژه در شهرهایی مانند دُبی و ابوظبی به دیاسپورای رو به رشد روسیه تبدیل شد که جاذب متخصصان تجاری، کارگران ماهر و کارآفرینان روس بودند.
حالا امارات متحده عربی که به‌دنبال نقش‌آفرینی بین‌المللی بیشتری در آسیاست، سرمایه‌گذاری‌های خود را در روسیه به‌ویژه در بخش‌های انرژی، زیرساخت‌ها، املاک و مستغلات و فناوری افزایش داده است. روسیه پس از حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، سرمایه‌گذاران اروپایی خود را از دست داد و در نتیجه فرصت بسیار خوبی برای امارات متحده عربی به وجود آمد تا به‌عنوان یک شریک حیاتی برای روسیه ظاهر شود.
امارات در روسیه چه می‌کند؟
امارات در بخش انرژی، به‌ویژه نفت و گاز روسیه سرمایه‌گذاری می‌کند. قبلاً در سال ۲۰۱۳، شرکت «مبادله» امارات، یک برنامه سرمایه‌گذاری مشترک با صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه برای توسعه میادین نفتی در سیبری و ساخت یک مرکز نوآوری با فناوری پیشرفته در اسکولکوف داشت. «مبادله» در سال ۲۰۲۰ سهام قابل‌توجهی را در چندین شرکت انرژی روسیه، از جمله گازپروم نفت خرید. یکی دیگر از سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه مبادله در روسیه، توسعه پروژه ال‌ان‌جی قطب شمال است که توانایی تولید و صادرات ال‌ان‌جی روسیه را افزایش می‌دهد.
فناوری و نوآوری هم در این سرمایه‌گذاری‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند. «مبادله» با صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه در شرکت‌های فناوری روسی یاندکس، از بزرگترین شرکت‌های فن‌آوری اینترنت روسیه مشارکت دارد و نیز با سرمایه‌گذاری در مرکز نوآوری اسکولکوف، بر هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین هم متمرکز شده است. یکی دیگر از همکاری‌های قابل توجه این دو کشور در زمینه اکتشافات فضایی است، و امارات و روسیه توافقنامههای بین دولتی برای همکاری در ماموریت‌های فضایی و فناوری‌های ماهواره‌ای امضا کرده‌اند.
امارات متحده عربی سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش حمل‌و‌نقل و لجستیک روسیه انجام داده و در سال ۲۰۱۶، اپراتور جهانی بندری دی‌پی ورلد امارات، وارد یک سرمایه‌گذاری عظیم در پایانه‌های بندری و زیرساخت‌های لجستیکی روسیه در بالتیک و خاور دور شد. در سال ۲۰۲۳، دی‌پی ورلد با شرکت دولتی روس‌اتم روسیه برای توسعه کریدور ترانزیت شمالی قراردادی امضا کرد تا یک مسیر حمل‌و‌نقل پایدار بین آسیا و اروپا از طریق قطب شمال ایجاد کند.
شرکت‌های اماراتی در نوسازی بخش کشاورزی روسیه هم بسیار دخیل هستند تا تامین مواد غذایی برای جمعیت این کشور میسر شود. امروزه صادرات روسیه به امارات تقریباً دو برابر شده و ارزش تجارت آن از ۴/۶۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۸/۰۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. حالا امارات متحده عربی هفتمین شریک تجاری جهانی روسیه پس از چین، هند، ترکیه، قزاقستان، ژاپن و کره جنوبی است.
کره جنوبی
کره‌جنوبی تقریباً ۷۱ درصد از نفت خود را تنها از خاورمیانه و شمال آفریقا به‌ویژه شورای همکاری خلیج‌فارس وارد می‌کند و ۶۰ درصد از قراردادهای ساخت‌وسازش از این منطقه تامین می‌شود. توافق شده که صندوق‌های ثروت دولتی امارات ۳۰ میلیارد دلار در بخش‌های استراتژیک در کره‌جنوبی سرمایه‌گذاری کنند.
روابط با غرب در حال تغییر است
همزمان، روابط اقتصادی خلیج‌فارس با غرب در حال تغییر و سست شدن است: به گفته افستاتیوس پولیزوس از دانشگاه زاید و امیلی راتلج از دانشگاه اوپن، در سال گذشته تنها ۸ درصد از صادرات آمریکا و شش اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپا راهی خلیج‌فارس شده درحالی‌که این رقم در سال ۱۹۹۰ برابر با ۲۷ درصد بود. بین سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ واردات خلیج‌فارس از آمریکا و اتحادیه اروپا از ۱۲۸ میلیارد دلار به ۱۳۰ میلیارد دلار افزایش یافت.
اما واردات منطقه از آسیا از ۱۶۹ میلیارد دلار به ۲۴۷ میلیارد دلار افزایش یافت. هرچند شرکت‌های غربی همچنان سهم قابل توجهی از سرمایه‌گذاری در خلیج‌فارس را حفظ کرده‌اند. مثلاً غول نفتی آمریکایی اکسون موبیل، حفاری نفتی در ابوظبی را در سال ۱۹۵۰، یعنی دو دهه قبل از تأسیس امارات آغاز کرد و هرچند بسیاری از این سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه هیدروکربن‌ها بوده، اما به‌عنوان مثال اوایل امسال AWS، تجارت ابری آمازون، اعلام کرد که ۵ میلیارد دلار در عربستان سعودی سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
ایالات متحده می‌گوید حضور تجاری در حال رشد سریع چین در منطقه را زیر نظر دارد. مقامات خزانه‌داری آمریکا بر معاملات تجاری در حاشیه خلیج‌فارس نظارت می‌کنند؛ به‌ویژه معاملاتی که مربوط به صنایع فناوری‌های پیشرفته هستند. سرمایه‌گذاری مایکروسافت در G۴۲، استارت‌آپ هوش مصنوعی، در اوایل سال جاری با این شرط انجام شد که این شرکت اماراتی روابط خود را با غول فناوری چینی هواوی قطع کند.
گزارش شده است که دولت آمریکا از نزدیک در این مذاکرات مشارکت داشته است. مقامات کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌گویند با توجه به نوسانات سرمایه‌گذاری ایالات متحده، آنها چاره‌ای جز جست‌وجوی منابع دیگری ندارند. از آنجایی که خلیج‌فارس به تنوع سرمایه‌گذاری خود ادامه می‌دهد، کارشناسان انتظار دارند که در آینده شاهد تنش‌های ژئوپلیتیک بیشتری باشند.
