سقـوط درآمد نفتکشها
بازار ۲۰۰ میلیارد دلاری حمل و نقل نفت تحت تاثیر سیاستهای عربستان قرار گرفت
فاطمه لطفی | مترجم و روزنامهنگار
روزنامه هممیهن
اخیراً بلومبرگ در گزارشی نوشت که درآمد نفتکشهای خاورمیانه در سال جاری به پایینترین سطح کاهش یافت زیرا کاهش تولید اوپکپلاس، چشمانداز درآمدهای نفتکشها را تیرهتر کرد. به گزارش این خبرگزاری، درآمد حملونقل در مسیر خاورمیانه به چین تا ۲۱ درصد کاهش یافته است. این درآمد براساس دادههای صرافی بالتیک به روزانه 8055 دلار رسید. این میزان درآمد از اواسط ژوئن تقریباً 90 درصد کاهش یافته است. تحلیلگران بر این باورند که چشمانداز حملونقل نفتکشها صعودی است؛ اما با ابهامات فراوان. این تحلیلگران میگویند که درآمد روزانه VLCC در مسیر خلیجفارس-شمال آسیا که تا چند روز پیش بیش از 80هزار دلار بود، حالا به بیش از نصف کاهش یافته است.
از جمله عوامل تاثیرگذار بر این بازار کاهش صادرات نفت خام عربستان سعودی در ماه اوت است. دادههای بلومبرگ نشان میدهد که جریان نفت از این کشور به حدود 6/5میلیون بشکه در روز کاهش یافته که پایینترین میزان از مارس 2021 است. البته تحلیلگران بر این باورند که نفتکشهای عبوری از این منطقه باید منتظر افت درآمدی بیشتری باشند. به گفته الکساندر نواک، معاون نخستوزیر روسیه، روسیه با شرکای خود در اوپک پلاس بر سر کاهش بیشتر صادرات نفت خام خود به توافق رسیده است. بنابراین کاهش بیشتر عرضه نفت به بازارهای جهانی، به معنی کاهش بیشتر درآمدهای نفتکشها خواهد بود.
دلایل کاهش عرضه نفت
درحالیکه اعضای اوپکپلاس از اواخر سال ۲۰۲۲ برای تقویت قیمت و بازارهای جهانی نفت خام محدود کردن عرضه را آغاز و در ژوئن محدودیت عرضه را تا سال ۲۰۲۴ تمدید کردند، با این حال تقاضا برای نفت خام به مسیر صعودی خود ادامه میدهد و این امر باعث افزایش قیمت نفت هم شده است. علاوه بر این، عربستانسعودی اوایل ماه اوت گذشته اعلام کرد کاهش تولید نفت خود را تا یک میلیون بشکه در روز در ماه سپتامبر هم ادامه خواهد داد. این اقدام باعث میشود تولید روزانه بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان به حدود ۹ میلیون بشکه در روز برسد. وزارت انرژی عربستان گفت: «کاهش داوطلبانه، تلاشهای پیشگیرانه کشورهای عضو اوپکپلاس با هدف حمایت از ثبات و تعادل بازارهای نفت را تقویت میکند.»
این درحالی است که تولید نفت کشورهای غیراوپک بهطور مداوم از پیشبینیها فراتر رفته، اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده میگوید، عرضه نفت این کشورها 9/1میلیون بشکه در روز افزایش داشته است. آژانس بینالمللی انرژی هم پیشبینی کرده بود که تولید جهانی نفت در سال 2023 با 5/1میلیون بشکه در روز افزایش به رکورد 5/101میلیون بشکه در روز برسد و ایالات متحده باعث افزایش روزانه 9/1میلیون بشکهای تولید غیراوپکپلاس شود. براساس گزارش همین آژانس، در سال آینده عرضه غیراوپک پلاس نیز بر رشد عرضه جهانی 3/1میلیون بشکه در روز مسلط خواهد شد، درحالیکه اوپکپلاس میتواند تنها 160 هزار بشکه در روز به تولید خود اضافه کند. در گزارش آژانس بینالمللی انرژی تصریح شده که صادرات نفت روسیه در ماه ژوئیه در حدود 3/7میلیون بشکه در روز ثابت ماند. صادرات نفت خام این کشور اما به چین و هند کاهش یافته، با این حال 80 درصد از محمولههای روسیه را صادرات به این کشورها تشکیل میدهند. افزایش قیمت نفت، همراه با کاهش تخفیف برای گریدهای روسیه، درآمد تخمینی صادرات نفت این کشور را با 5/2میلیارد دلار افزایش به 3/15میلیارد دلار رساند که 1/4میلیارد دلار کمتر از سطح سال قبل است.
گزارشها از کاهش 3/17میلیون بشکهای ذخایر جهانی نفت در ماه ژوئن حکایت داشت و بیشترین میزان این کاهش در کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه OECD مشاهده شد. ذخایر کشورهای غیرعضو OECD و نیز ذخایر روی آب تقریباً ثابت مانده بود. اما در ماه اوت، قیمت جهانی نفت شاهد افزایش بود و در این ماه برای اولین بار بعد از ژانویه 2023 قیمت نفت برنت به 88 دلار در هر بشکه هم رسید. قیمت شاخص نفت وستتگزاس اینترمدیت از برنت هم پیشی گرفت و برای اولین بار از نوامبر تاکنون به 85 دلار در هر بشکه رسید. از آنجایی که به دلیل تقاضای ضعیفتر فصلی در فصل پاییز و نگرانیها از رشد اقتصادی بسیاری از تحلیلگران بازار انتظار تعدیل بیشتر قیمت نفت خام را در ماههای آینده دارند، عملکرد قیمتها در ماه آینده قابلتوجهتر خواهد بود.
تحلیلگران گروه اربات کپیتال بر این باورند که اگر قیمت نفت خام به کاهش خود ادامه دهد، میتوان احتمال داد که روند افزایش قیمت نفت به پایان رسیده و بازار همچنان در حالت تثبیت در محدوده وسیعی از حدود 70 تا 90 دلار در هر بشکه نفت برنت است. اما اگر چنین نباشد عقبنشینی اخیر قیمتها را باید تنها ضعف موقت قیمتها در عبور از سطح 100 دلار در هر بشکه دانست. اینکه کدام سناریو از این دو در واقعیت اجرا میشود، عمدتاً به رخدادهای طرف عرضه بستگی دارد، زیرا تغییرات عمده داوطلبانه یا اجباری در عرضه کافی است تا قیمت نفت خام را بالاتر از اوجهای اخیر ماه اوت برساند. در غیر این صورت قیمت نفت خام در سپتامبر 2023 تا حدودی کاهش خواهد یافت.
انتظار میرود عربستان سعودی کاهش تولید نفت خود را به میزان یک میلیون بشکه تا اکتبر تمدید کند. تحلیلگران اقتصادی بر این باور هستند که این کشور در یک پسزمینه متزلزل اقتصادی بهدنبال تقویت قیمتهاست. بر اساس گزارش بلومبرگ، درحالیکه انقباض بازارهای جهانی نفت خام با افزایش تقاضا ادامه دارد، افزایش قیمت نفت در تابستان امسال به دلیل نگرانی در مورد رشد اقتصادی در چین متوقف شده است. این عقبنشینی خطراتی را برای ریاض به همراه دارد که شاهد کاهش ذخایر خارجی خود به کمترین میزان از سال 2009 بوده است. بنابراین سعودیها محدودیت تولید بیشتری برای ماه ژوئیه اعلام کردند، این محدودیت تولید علاوه بر کاهش تولیدی است که قبلا با دیگر شرکای خود در اوپک داشتهاند و تمدید این محدودیت به صورت ماهانه بررسی میشود. تحلیلگران بلومبرگ پیشبینی کردند که سعودیها این اقدام را حداقل تا یک ماه دیگر ادامه خواهد داد.
از سویی خبرگزاری دولتی این کشور اعلام کرد: در عمل، تولید این کشور برای ماههای آتی اکتبر، نوامبر و دسامبر تقریباً 9 میلیون بشکه در روز خواهد بود. بنا بر اعلام این خبرگزاری، «این کاهش علاوه بر کاهش داوطلبانه است که قبلاً در آوریل 2023 توسط سعودیها اعلام شده بود که تا پایان دسامبر 2024 تمدید میشود». قیمت نفت در اوایل ماه جاری در لندن به بیش از 88 دلار در هر بشکه، یعنی به بالاترین حد خود در شش ماه گذشته رسید، اما از آن زمان به دلیل اینکه چین، بزرگترین واردکننده، با بحرانهایی از قبیل بیکاری جوانان، هرجومرج در صنایع املاک و نیز مشکلات بانکداری در سایه دستوپنجه نرم میکند، کاهش یافته است. در این میان هیچکس انتظار نداشت عربستان سعودی میزان تولید نفت خود را باز هم کاهش دهد. بهطور معمول، سعودیها تصمیم خود را در مورد تمدید افزایش یا کاهش تولید نفت با بیانیهای که در هفته اول ماه در رسانههای دولتی منتشر میشود، اعلام میکنند.
نگاهها به دیگر عضو اوپکپلاس هم دوخته شده است. درحالیکه اکثر کشورهای اوپکپلاس نتوانستهاند به سعودیها در کاهش تولید بیشتر کمک کنند، مسکو با تاخیر به آن پیوسته است. روسیه در ابتدا متعهد شد که در ماه اوت صادرات را 500هزار بشکه در روز کاهش دهد و بعد اعلام کرد که این کاهش را در سپتامبر به 300هزار بشکه در روز خواهد رساند. قرار است ائتلاف 23 کشوری اوپکپلاس در اواخر نوامبر برای بررسی سیاست تولید برای سال 2024 تشکیل جلسه دهد.
وضعیت بازار نفتکشها
نفتکشها بسته به منطقه یا کانالی که باید از آن عبور کنند، اندازه و انواع مختلفی دارند که از جمله میتوان به نفتکشهای بسیار بزرگ که به VLCC مشهور هستند، سوئزمکسها که قادر به عبور از کانال سوئز هستند، آفرامکسها با وزن مرده (به مقدار جرم قابل حمل توسط یک کشتی که حمل آن برای ایمنی کشتی خطرساز نباشد گفته میشود) 80 هزار تا 120 هزار تن متریک، نفتکشهای فوقالعاده بزرگ مشهور به ULCC و پانامکسها که قادر به عبور از کانال پاناما هستند، اشاره کرد. ظرفیت ناوگان نفتکشهای دنیا بین سالهای 1980 تا 2022 بهطور قابلتوجهی افزایش یافت. در سال 2022، ناوگان نفتکشهای جهانی در مجموع ظرفیتی حدود 629 میلیون تن وزن مرده داشت. از نظر تناژ، تانکرهای نفتی حدود 29 درصد از تجارت دریایی جهانی را در آن سال به خود اختصاص دادند.
بهرغم سهم فزاینده منابع تجدیدپذیر در مصرف انرژی جهانی، اقتصاد جهانی همچنان بهشدت به نفت وابسته است. از آنجایی که نفت پرمصرفترین منبع انرژی است، افزایش تقاضای انرژی به حفاری و حملونقل نفت کمک میکند. این را میتوان در ظرفیت رو به رشد نفتکشها در تجارت دریایی جهانی در دهههای اخیر مشاهده کرد. بهعنوان مثال، در سال 2018، کرهجنوبی تانکرهای نفتی تولید کرد که ظرفیت آنها بیش از 8/11 میلیون تن ناخالص بود. تا آوریل 2020، 810 کشتی بسیار بزرگ نفت خام (VLCC) در ناوگان جهانی حمل و نقل نفت خام وجود داشت. بهطور متوسط، یک VLCC میتواند بیش از دو میلیون بشکه نفت خام را حمل کند. بیش از نیمی از ناوگان نفتکشهای جهانی در سال 2020 کمتر از 14 سال سن داشتند.
در دهه گذشته افزایش قابلتوجهی در ظرفیت تانکرهای نفتی برای تجارت دریایی جهان مشاهده شده است. ظرفیت ذخیرهسازی ترکیبی هم به 601 میلیون تن وزن مرده در سال 2020 رسید که بیش از 150 میلیون تن وزن مرده در مقایسه با سال 2010 افزایش داشت که نشاندهنده اهمیت وجود نفتکشها برای تجارت جهانی نفت است. بهرغم برخی نشانههایی که این روزها از کندی فعالیت اقتصادی چین حکایت دارند، اما این کشور همچنان محرک افزایش تقاضای جهانی نفت بوده است. دلیل این امر افزایش سفر و در نتیجه افزایش تقاضا برای سوخت جت است. اداره اطلاعات انرژی ایالاتمتحده انتظار دارد که چین بیش از نیمی از افزایش روزانه 4/3میلیون بشکه در مصرف جهانی بین سالهای 2022 تا 2024 را به خود اختصاص دهد. پیشبینی میشود مصرف جهانی نفت به ترتیب در سالهای 2023 و 2024 به رکوردهای جدید روزانه 2/101 و 8/102 میلیون بشکه برسد.
پیشبینیهایی برای بازار نفت و نفتکشها
برخی تحلیلگران بر این باورند که حجم نفتکشهای نفت خام در سال 2023 و 2024 بین یک تا دو درصد افزایش خواهد یافت. برای بازار تانکرهای محصولات نفتی در سال 2023 پیشبینیها رشد تقاضا را یک درصد افزایش داده و به دو تا سه درصد رساندهاند. این رقم اما برای سال 2024 به یک تا دو درصد رسیده است. افزایش میزان حملونقل سه درصد به رشد تقاضای نفتکشهای نفت و محصولات نفتی در سال 2023 اضافه کرده است.
ناظران بازار انتظار دارند بازار جهانی حملونقل نفت خام با نرخ رشد مرکب سالانه8/4 (CAGR) درصد، از 184.37 میلیارد دلار در سال 2022 به 193.14 میلیارد دلار در سال 2023 افزایش یابد. جنگ روسیه و اوکراین شانس بهبود اقتصاد جهانی را بعد از همهگیری کووید-19 حداقل در کوتاهمدت مختل کرد. تحریمهایی که بهدنبال این جنگ بر روسیه اعمال شد، افزایش قیمت کالاها و اختلال در زنجیره تامین را به دنبال داشت که به نوبه خود بازارهای سراسر دنیا را با اختلال مواجه کرده است. انتظار میرود بازار حملونقل نفت خام در سال 2027 با نرخ رشد مرکب سالانه 7/3 درصد به 2223.24 میلیارد دلار برسد. در سال 2020، حمل و نقل دریایی نفت خام به 86/1 میلیارد متریک تن رسید. آسیا-اقیانوسیه بزرگترین بازار حملونقل نفت خام در سال 2022 بود.
شرکت بیمکو، یکی از بزرگترین شرکتهای بینالمللی حملونقل و کشتیرانی، پیشبینی کرده که ناوگان نفتکشها در سال 2023 حدود دو درصد و در سال 2024 رشد 4/0 درصدی داشته باشد. براساس گزارش همین شرکت تخمین زده میشود که ناوگان تانکرهای حامل محصولات نفتی در سال 2023 حدود 2/2 درصد و در سال 2024 تا 4/1 درصد رشد کند. سفارشات برای کشتیهای جدید در طول سال 2023 افزایش یافته است اما این کشتیها در سال 2025 تحویل داده خواهند شد. تانکرهای نفت خام و فرآوردههای نفتی در سال 2023 سریعتر حرکت کردهاند و ازدحام کمتری را تجربه کردهاند. در سال 2023 بازار تانکرهای نفت خام 5 تا 6 درصد و در سال 2024 بین 5/5 تا 5/6 درصد، بازار تانکرهای حمل محصولات نفتی به ترتیب در سالهای 2023 و 2024 حدود 5/5 تا 5/6درصد و 5 تا 6 درصد رشد را تجربه کند.
کاهش تولید نفت عربستان سعودی و روسیه در این مدت قیمت نفت خام را افزایش داده است. به نظر نمیرسد که این کاهش تاکنون بر مصرف نفت تاثیر بگذارد، اما تولید ممکن است حدود 5/0 میلیون بشکه در روز کمتر از مصرف نفت در سهماهه سوم سال 2023 باشد. تاکنون این کاهش تولید بین اعضای اوپکپلاس تا ماه سپتامبر 2023 تمدید شده است. انتظار میرود که همراه با قیمتهای بالاتر، این عدم تعادل منجر به کاهش بیشتر ذخایر نفتی شود که به نوبه خود باعث کاهش محمولههای نفت خام میشود. این عدم تعادل همچنین میتواند جایگزینی ذخایر را تا زمان رسیدن بازار به تعادل الزامی کند و در نتیجه باعث افزایش تقاضای حملونقل شود.
همزمان با افزایش مصرف، ظرفیت پالایشگاهها در آسیا، خاورمیانه و آفریقا در حال افزایش است. در این میان انتظار میرود تولید نفت عمدتاً در قاره آمریکا رشد کند، این درحالی است که در این منطقه ظرفیت پالایشگاهها رشد نمیکند. بنابراین انتظار میرود صادرات نفت خام از قاره آمریکا با افزایش همراه باشد و سهم فزایندهای از صادرات دریایی جهانی را تشکیل دهد. تحلیلگران بر این باورند که نگرانی از اقتصاد جهانی همچنان ادامه داشته بر بازار نفت و در نتیجه بازار نفتکشها هم تاثیر خواهد گذاشت. صندوق بینالمللی پول رشد تولید ناخالص داخلی جهانی را برای سال 2023 و 2024 حدود سه درصد پیشبینی میکند. این درحالی است که در دهه 2010 رشد اقتصاد جهانی بهطور متوسط 7/3 درصد بود. صندوق بینالمللی پول برای چین هم رشد اقتصادی 2/5درصدی در سال 2023 و 5/4درصدی در سال 2024 پیشبینی کرده است.
سقوط سهام نفتکشها
با اعلام سیاستهای محدودیت تولید اوپکپلاس، ارزش سهام شرکتهای نفتکش کاهش یافت. از جمله شرکتهایی که بیشترین میزان کاهش ارزش سهام را ثبت کردند، شرکتهای فرانتلاین با 8/5درصد، دیاچتیهلدینگ با 5 درصد، اسکورپینوتنکر با 7/4درصد و اینترنشنالسیوی با 5/5درصد بوده است. پس از اعلام ادامه سیاست کاهش تولید نفت عربستان، درآمد معیار روزانه تانکرها به پایینترین سطح در بیش از یک سال گذشته رسید و کاهش طولانیمدت عرضه به کاهش تعداد محمولههای موجود برای کشتیها منجرخواهد شد. پیشتر در ماه آوریل هم تصمیم اوپکپلاس در کاهش غافلگیرکننده عرضه نفت، علاوه بر کاهش ذخایر نفت دنیا، تاثیر منفی بر سهام نفتکشها گذاشته بود و تحلیلگران درباره ابعاد تورمی این اقدام بر اقتصاد جهانی هشدار داده بودند. همین امر باعث شد که سهام شرکتهای نفتکشی چون یوروناو 4/4درصد، فورتلاین 7/8درصد، نوردیکامریکنتنکر 8/10درصد، تیکیتنکر 5/9درصد، اینترنشنالسیوی 1/7درصد، اسکورپیوتنکر 8/3درصد، تساکوسانرژینویگیشن 7/6درصد، دیاچتی 9/8درصد و اسافال تا 6/0درصد کاهش یابد.
شش ماه اول سال جاری میلادی برای سهام کشتیرانی نفتکش، ماههای پرنوسانی بوده، بهطوریکه شاخص نفتکش Drewry در ابتدای سال افزایش یافت و به دنبال آن روندی کاهشی بین نیمه دوم مارس و ژوئن مشاهده شد. با این حال این شاخص نسبت به ماه ژوئیه روند صعودی داشته زیرا آمارهای اقتصادی بهتر از حد انتظاری از ایالات متحده شنیده شده و چشمانداز قوی تقاضا برای نفت خام وجود دارد. به طور کلی این شاخص از آغاز سال تاکنون (YTD) تا 6/26درصد جهش داشت. شاخص Drewryسهام تانکر محصولات نفتی بین ژانویه تا هفته سوم آوریل 6/18درصد افزایش یافت. اما شاخص روندی نزولی در پیش گرفت و بین هفته سوم آوریل تا اواخر ژوئن 1/31درصد سقوط کرد. بالاخره این شاخص در یک ماه گذشته 6/13درصد رشد کرد و تا حدی زیانهای سهماهه دوم را جبران کرد. خلاصه اینکه شاخصDrewry سهام تانکر محصولات از آغاز سال تاکنون 3 درصد رشد داشت. همانطور که قبلا هم گفته شد در ماه ژوئن محدودیت عرضه اوپکپلاس تا سال ۲۰۲۴ تمدید شد، همچنین در این ماه گزارشها از کاهش 3/17میلیون بشکهای ذخایر جهانی نفت خبر میدادند و بلومبرگ گزارش داد که درآمد حملونقل در مسیر خاورمیانه به چین تا ۲۱ درصد کاهش یافت.
این آمارها در حالی اعلام میشود که شرکت خدمات تحقیقات مشاورهای Drewry در سال 2022 از افزایش 3/96درصدی شاخص برابری تانکرهای نفت خام خبر داده بود. در ماه مه و قبل از اعلام کاهش تولید ماه ژوئن توسط عربستان، آمار این شرکت حاکی از روند صعودی شاخص Drewry بود. همچنین تا هفته سوم آوریل شاخص ارزش سهام محصولات نفتی Drewry تا 6/18درصد افزایش یافته بود.
مطابق آمار اواخر ماه گذشته این شرکت، قیمت داراییهای دست دوم برای VLCCهای 5 ساله 5/0درصد و برای تانکرهای MR مخصوص حمل محصولات پالایشی که 10 سال از عمر آنها میگذرد تا 4/4درصد کاهش داشت. میانگین نرخ TCE (نرخهای معادل چارتر زمانی) نفتکشها در ماه جولای 20 درصد کاهش یافت، احتمالا دلیل آن در وهله اول بهخاطر تقاضای ضعیف فصلی و نیز در دسترس بودن کشتیها در بنادر بارگیری کلیدی بود. با این حال قیمت دارایی آفرامکس تا حد زیادی بدون تغییر ماند و قیمت داراییهای 10 و 15ساله سوئزمکس به ترتیب با 9/0 و 4/1درصد افزایش به 58 و 37 میلیون دلار رسید.
در ماه ژوئن اساندپی گلوبال گزارش داده بود که سفارشات جدیدی برای تانکرهای کثیف، یعنی تانکرهایی که نفت خام یا نفت کوره حمل میکنند، ثبت نشده است. اما دفتر سفارشات دیگر نفتکشها تقریباً پر است. براساس این گزارش انتظار میرود تا پایان سال 2023 حدود 10 میلیون تناژ وزن مرده (DWT) تانکرهای کثیف تحویل داده شود؛ رقمی که تقریباً به اندازه نیمی از تناژ تحویل داده شده سال 2022 است. در تانکرهای تمیز هم سفارش جدیدی برای LR1، یعنی تانکرهایی که قادر هستند تا 615 هزار بشکه بنزین یا 550 هزار بشکه نفت سبک شیرین را حمل کنند، وجود ندارد. ناوگان این نفتکشها بیش از 15 سال سن دارند. اساندپی گلوبال میگوید: رشد آهسته صنعت ناوگان نفتکش نشان میدهد که تجارتِ جهانیِ سالانه 800 میلیون تن متریک محصولات پالایش شده، که یکسوم آن در آسیا بارگیری میشود، باید عمدتاً از نفتکشهای موجود استفاده کند.
تحلیلگران بر این باورند که چشمانداز حملونقل نفتکشها صعودی است؛ اما با ابهامات فراوان. این تحلیلگران میگویند که درآمد روزانه VLCC در مسیر خلیجفارس-شمال آسیا که تا چند روز پیش بیش از 80هزار دلار بود، حالا به بیش از نصف کاهش یافته. به باور تحلیلگران اساندپیگلوبال، ماهیت ناپایدار بازار نفت به این معنی است که نوسان و صعود هرگز متوقف نخواهد شد. میانگین حملونقل VLCC اکنون به بالاترین حد خود در هشت سال گذشته رسیده و در بالاترین سطح در حداقل 15 سال گذشته قرار دارد. افزایش تعداد مسافرتها برخلاف توسعه صنعتی احتمالاً محرک اصلی تقاضای نفت در سال 2023 است. اما افزایش بیشتر نرخبهره که به مصرفکنندگان و کسبوکارها منتقل میشود، میتواند بر بازار تاثیر بگذارد، با این حال حتی در این صورت هم تقاضای فصلی نفت احتمالاً به نفع شرکتهای نفتکش تمام خواهد شد.