صنعت قیر ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها
مسعود اسفندیار| مدرس دانشگاه و تحلیلگر اقتصادی
آخرین تحلیل‌ها و داده‌های آماری نشان می‌دهد تولید قیر در ایران سالانه به حدود ۶میلیون تن می‌رسد که ارزش (دلاری) آن معادل ۵/ ۱میلیارد است. حدود ۴میلیون تن از مجموع قیر تولیدی ایران صادراتی و حدود ۲میلیون تن در داخل کشور به مصرف می‌رسد. بررسی اجمالی حوزه صنعت قیر ایران حاکی از آن است که با وجود تحریم‌های ظالمانه دشمنان، فعالان عرصه تولید قیر به عنوان طلای سیاه ایران دست از تلاش و کوشش برای فرصت‌سازی تجاری و صادراتی برنداشته‌اند و در این راستا بنا بر آخرین اطلاعات موجود، سال گذشته حدود ۴میلیون و ۳۴۶هزار تن صادرات قیر در کشور انجام شده که بیش از یک‌‌میلیارد و صد‌میلیون دلار درآمدزایی داشته است.
کارشناسان و صاحب‌نظران عرصه اقتصاد بر این باورند که راهبرد اثربخش برای مقابله با تحریم‌های حوزه نفت تغییر رویکرد از خام‌فروشی به سمت‌و‌سوی تولید صادرات‌محور است. تقویت شبکه مویرگی بازاریابی صادراتی، امکان‌سنجی بازارهای منطقه‌ای، عدم‌تمرکز بر خام‌فروشی نفتی و از سوی دیگر تلاش برای حضور در بازارهای جدید صادراتی، به‌ویژه حوزه آفریقا و اقیانوسیه، از جمله مولفه‌های اثربخشی است که می‌تواند به کمک کارآفرینان و فعالان حوزه صنعت قیر بیاید.
جلوگیری از رقابت کاذب؛ تلاشی برای کاهش قیمت خوراک
نگاهی اجمالی به صنعت قیر کشور نشان‌دهنده آن است که بیش از ۳۰میلیون تن پروانه بهره‌برداری (کارخانه‌ای) طی سال‌های اخیر صادر شده که حتی برخی از آنها حیات اقتصادی ندارند و در زمانبندی‌هایی از جمله هنگام ثبات بازار و عرضه‌های وکیوم باتوم، به عاملی اثرگذار در شکل‌گیری رقابت‌های کاذب و افزایش قیمت این خوراک تبدیل می‌شوند. به عنوان مثال، گاهی برخی شرکت‌های تولیدی در مقیاس کوچک، بهای بسیار بالایی را برای میزان اندکی از وکیوم باتوم در بورس ارائه می‌کنند که این قیمت، پایه قیمت‌گذاری در تناژهای بالا می‌شود و دیگر قیمت‌گذاری به معنای واقعی عادلانه نخواهد بود. زمانی که با بالا بردن قیمت خوراک در بورس سبب افزایش بهای تمام‌شده محصول می‌شویم نباید انتظار روی آوردن شرکت‌ها به خرید VR (نوعی ته‌مانده پالایشگاهی اغلب از عراق) بی‌کیفیت را دور از انتظار بدانیم.
به‌روزرسانی فناوری‌های نوین در صنعت پالایشگاهی ایران
بهره‌مندی از دانش روز صنعت پالایشگاهی در کنار به‌روزرسانی فنی از جمله مزیت‌هایی است که می‌تواند به کمک صنعت قیر ایران بیاید. به عنوان مثال بهره‌گیری از پالایشگاه مدرن، ضریب تبدیل تیدیل نفت خام به سایر فراورده‌ها از جمله قیر را افزایش خواهد داد. اما باید این نکته را مدنظر قرار داد که یکی از مولفه‌های حضور در بازارهای جهانی، بی‌شک ارتقای دانش تولید در پالایشگاه‌هاست.
بازار مصرف کشورهای همسایه مقصدی برای قیرهای بی‌کیفیت
پاشنه آشیل این روزهای صنعت قیر ایران، معضلی به نام قیر بی‌کیفیت عراق است. البته بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی تولیدکنندگان به جهت کاهش بهای قیمت محصول، گاهی از VR عراق به جای VB (وکیوم باتوم) استفاده می‌کنند که این امر بدون شک کیفیت قیر و رقابت‌پذیری را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. یکی از مهم‌ترین آثار مخرب ورود قیر بی‌کیفیت عراق به بازار داخلی، کاهش میزان رقابت(پذیری) تولیدکنندگان است و نمود واقعی آن حضور محصول عراق در کشورهای همسایه با قیمتی به مراتب پایین‌تر از تولیدات ایران است. تولیدکنندگان داخلی، برای بقای حیات اقتصادی از یک سو و حضوری منسجم‌تر در بازارهای خارجی از سوی دیگر، باید از رقابت کاذب بپرهیزند و با اتحاد و انسجام، راه ورود قیر باکیفیت ایران به کشورهای همسایه از جمله بازار ترکیه را هموار کنند.
نگاه کاربردی و کارشناسی به بخش خصوصی در برنامه هفتم توسعه
لازم است نگاه بخش خصوصی را در برنامه پنج‌ساله هفتم با دقت نظر بیشتری مورد واکاوی قرار دهیم و در این مسیر، نظرات کارشناسی تولیدکنندگان داخلی به عنوان پیش‌قراولان بخش خصوصی قطعا راهگشا خواهد بود. لذا لازم است فعالان صنعت قیر ایران در فضای تعاملی با رویکرد تولید صادرات‌محور، نقطه نظرات و دغدغه‌های خود را به مرجع بالادستی و تصمیم‌ساز ارائه کنند.
لزوم ترسیم افق صنعت قیر در پساتحریم
اگر نیم‌نگاهی به ارزیابی صادراتی از حوزه صنعت قیر داشته باشیم، درخواهیم یافت به‌رغم تنگناهای موجود برای صادرات، فعالان و کارآفرینان ایرانی قیر ایران را با وجود مشکلات مختلف به بازار کشورهای مختلف رساندند. اما باید با نگاهی موشکافانه افق صادرات قیر را در دوران پساتحریم مدنظر قرار داد. اکنون امارات متحده عربی، عمان و هند مهم‌ترین مشتریان قیر ایران هستند. در یک کلام می‌توان گفت کشورهای آسیایی مقصد مناسبی برای حضور محصول باکیفیت ایرانی است، به طوری که آمارها می‌گویند ۴۰درصد قیر دنیا در آسیا به مصرف می‌رسد. البته با توجه به ظرفیت‌های موجود در آفریقا و نیاز این قاره به واردات قیر، لازم است برنامه‌ریزی‌های جدی برای حضور تولیدکنندگان ایرانی فراهم شود که این امر در دوران پساتحریم از اهمیت خاصی برخوردار است.
منبع: دنیای اقتصاد
