ضربه‌ مهلک همه‌گیری کرونا به صنعت حمل و نقل هوایی

در مارس 2020 آمریکا و اروپا متوجه شدند باید همه‌گیری ویروس کرونا را جدی گرفت و به فکر محدودیت مسافرت‌ها و کاهش تردد افتادند. این حرکت تبعات سنگینی برای آنها به دنبال داشت اما کار دیگری نمی‌شد انجام داد. کاهش تقاضای پرواز در شرکت‌های هواپیمایی بی‌سابقه بود و لیست کشورهای غیرقابل تردد روز به روز طولانی‌تر می‌شد.

به گزارش انرژی امروز، توقف ترددهای هوایی تنها باعث بیکار شدن مهندسان صنایع هوایی، کارگران و کارمندان فرودگاه‌ها، کارکنان شرکت‌های هوایی، خلبان‌ها و مدیران این شرکت‌ها نشد. کاهش و توقف مسافرت‌های هوایی باعث پارک و زمینگیری بسیاری از هواپیماها نیز شد، بدون این که کسی بتواند تاریخ مشخصی برای پرواز دوباره آنها ارائه دهد.

مهندسان، مدیران اجرایی و برنامه‌ریزان عملیاتی شرکت‌های هوایی به فکر این افتادند که هواپیماهای پرتعداد و متفاوت خود را در کدام فرودگاه، به چه ترتیب و براساس کدام نقشه پارک کنند. هیچ نقشه‌ای از قبل آماده نشده بود و کسی نمی‌دانست براساس کدام اولویت باید هواپیماها را پارک کند. باید علاو بر پارک کردن ایمن هواپیماها این نکته نیز مد نظر قرار می‌گرفت که درصورت نیاز به عملیاتی شدن، هرچه سریع‌تر امکان پرواز و برگشت آنها به چرخه خدمات‌‌دهی وجود داشته باشد.

همین شروع یک چالش بزرگ و زمان‌بر بود. پیدا کردن فضای مناسب برای صدها هواپیمای کوچک و بزرگ. اطمینان از ترکیب مناسب هواپیماها و رعایت حق تقدم آنها برای برگشت به آسمان درصورت لزوم. به دلیل غافلگیری و بی‌خبری  از آینده، کسی نمی‌دانست کدام هواپیما ممکن است زودتر به خدمت فراخوانده شود وکدام‌یک ممکن است ماه‌ها روی زمین باقی بماند.

ایده‌‌آل این بود که خطوط هوایی، هواپیماهای خود را در فرودگاه‌هایی پارک و نگهداری کنند که آشیانه‌های مناسب به همراه تجهیزات لازم برای نگهداری هواپیماها داشته باشند. اما واقعیت این بود که هیچ فرودگاهی از فضای لازم برای پارک تمام هواپیماهای در حال پرواز برخوردار نیست. به همین دلیل تعداد زیادی از هواپیماها به فرودگاه‌های متروکه یا نیمه‌متروکه در کشورهای مختلف ارسال شدند.

پس از سپری شدن چند ماه، با محاسبه هزینه‌های مربوط به پارک و ذخیره‌سازی هواپیماها به همراه افت بیش از 90 درصدی تعداد مسافران و مسافرت‌ها، مدیران شرکت‌های هوایی بالاخره واقعیت را متوجه شدند. برای جلوگیری از ضرردهی و حتی ورشکستگی، علاوه بر تعدیل بسیاری از کارکنان، برخی از هواپیماها نیز باید بازنشسته می‌شدند.

اما وقتی درمورد پارک کردن هواپیماها و ذخیره‌سازی آنها روی زمین صحبت می‌کنیم، درمورد چند فروند هواپیما صحبت می‌کنیم؟ از این تعداد، چند فروند بازنشسته می‌شوند و روی بازگشت چند فروند از آنها می‌توان حساب باز کرد؟

پایان زودهنگام ایرباس 380

شرکت ایرباس باتوجه به مدت‌زمان کارکرد بوئینگ 747 و با امید به از رده خارج شدن مدل‌های مختلف این هواپیما شروع به طراحی و ساخت سری 380 کرد. از زمان شروع به کار سوپرجامبوی ایرباس در سال 2007 امیدهای زیادی به این هواپیما می‌رفت. تاکنون بیش از 240 فروند از ساخته شده که در خطوط هوایی مختلف مشغول به کار هستند. ظرفیت حمل مسافر در این اتوبوس هوایی دوطبقه حداکثر 853 نفر است.

اما هزینه سرویس‌های دوره‌ای و اوورهال به همراه مصرف بالای سوخت باعث شد بسیاری از شرکت‌ها درمورد استفاده از این هواپیما در بلندمدت تجدیدنظر کنند. به همین دلیل، باوجود تمام امیدهایی که به حداقل دو دهه عملکرد مفید این هواپیما برای خطوط هوایی می‌رفت، طولی نکشید که بازنشستگی این هواپیما در دستور کار خطوط هوایی مختلف قرار گرفت.

پس از آن که سال 2019 شرکت ایرباس اعلام کرد ساخت سری ای 380 را به پایان می‌رساند، در فوریه همان سال قطعات آخرین 380 برای مونتاژ نهایی به تولوز فرانسه منتقل شدند.

خروج آرام سوپرجامبو از بازار

پس از عالمگیر شدن کرونا و افت بسیار زیاد تعداد مسافرت‌های هوایی، ابتدا ایرفرانس اعلام کرد تمام ایرباس‌های 380 خود را بازنشسته می‌کند. این شرکت قبلا اعلام کرده بود سال 2022، شروع بازنشستگی ناوگان ایرباس 380 این شرکت خواهد بود اما شوک کرونا باعث تسریع در این امر شد.

لوفت‌هانزای آلمان نیز تمام ایرباس‌های 380 خود را زودتر از موعد بازنشسته کرد.

مدیرعامل امارات ایرلاین که بزرگ‌ترین کاربر ایرباس 380 است، اعلام کرد دوران استفاده از این هواپیما به سر آمده و پس از دوران پاندمی باید آنها را به مرور بازنشسته  کرد. به همین دلیل امارات 45 فروند (حدود 40 درصد) سوپرجامبوی خود را بازنشسته می‌کند. ناوگان هواپیماهای این شرکت شامل ۲۷۰ ایرباس ۳۸۰ و بوئینگ ۷۷۷ است. شرکت هوایی کانتاس استرالیا نیز 8 فروند ایرباس 380 خود را بازنشسته کرد.

بوئینگ 747؛ از بازنشستگی تا بسته شدن خط تولید

بوئینگ 747 یکی از هواپیماهای نمادین تاریخ حمل و نقل هوایی است. پرواز نخستین فروند از این هواپیما در سال 1970 انجام شد. این هواپیما طی 50 سال گذشته ارتقاهای بسیاری به خود دیده و شمار زیادی از تولیدات نخستین آن بازنشسته شده‌اند. آنچه تا قبل از بحران کرونا در شرکت‌های هوایی مختلف مشغول به خدمت بود، سری‌ جدید یا قدیمی‌های ارتقایافته بوئینگ 747 بودند.

بحران کرونا و افت محسوس سفرهای هوایی، بازنشستگی این هواپیمای محبوب را نیز جلو انداخت و چندین شرکت ناگزیر از بازنشسته کردن 747های خود شدند. ویرجین آتلانتیک قصد داشت سال 2021 جمبوجت‌های خود را بازنشسته کند اما خیلی زودتر این کار را انجام داد. بیست و نهم مارس 2020 نیز آخرین پرواز 747 شرکت کی‌ال‌ام هلند پس از 48 سال از مکزیکوسیتی به مقصد آمستردام انجام شد.

بریتیش ایرویز هم اعلام کرد پس از 50 سال، تمام 400-747های خود را بازنشسته می‌کند، درست یک هفته بعد از آنکه خط هوایی ویرجین ایر خبر از بازنشسته کردن جمبوجت‌های خود داده بود. پس از بریتیش ایرویز، کانتاس استرالیا هم اعلام کرد تمامی ‌400-747‌های خود را پیش از موعد بازنشسته خواهد کرد. چند روز بعد از این خبرها، آخرین پرواز این سری از جمبوجت‌های کانتاس نیز انجام شد و سپس، تمامی آنها به سمت گورستان هواپیماهای آمریکا پرواز کردند.

آخرین خبر از پس از اعلام بازنشستگی ملکه آسمان‌ها، این بود که بنا به اطلاعیه شرکت بوئینگ آخرین 747 تولیدی از نسل فعلی (8-747 آی و 8-747 اف) سال 2022 از خط تولید خارج خواهد شد. به این ترتیب پرونده جمبوجت افسانه‌ای بوئینگ پس از 50 سال و با تولید بیش از 1550 فروند برای همیشه بسته خواهد شد.

کدام پروازها لغو شدند و کدام شرکت‌ها ضرر کردند؟

از اواسط ماه مارس 2020 شرکت‌هایی همچون آمریکن ایرلاینز، ایرفرانس، گروه لوفت‌هانزا، گروه IAG (مالک شرکت بریتیش ایرویز)، قطر ایرویز، رایان ایر، ویرجین آتلانتیک و ایزی جت با تعدیل حدوداً نیمی از کارکنان خود از 70 تا صددرصد پروازهایشان را لغو کردند.

شرکت‌هایی همچون هواپیمایی سلطنتی اردن، اتحاد، هواپیمایی نروژ، کتی پاسیفیک هنگ‌کنگ، کلیه ایرلاین‌های چین، هواپیمایی مصر، عربستان سعودی، رویال ایرومارک، کویت، وست‌جت، ایربالتیک، سلام ایر و عمان ایر نیز نیمی از پروازهای خود را لغو کردند.

افت شدید مسافرت‌ها و تعداد مسافران باعث شد تا اواسط ماه مارس 2020 سهام رایان ایر 13 درصد، ایرفرانس کی‌ال‌ام 9 درصد، گروه لوفت‌هانزا 8 درصد، گروه IAG بیش از 9 درصد و ایزی‌جت 17 درصد افت کند. تعداد زیادی از کارکنان این شرکت‌ها نیز تعدیل شدند یا به مرخصی اجباری فرستاده شدند و یا به صورت زودهنگام بازنشسته شدند.

اواخر ماه مارس جیبوتی، لهستان، لیتوانی، شیلی، عربستان، اردن، کویت و مراکش تمام پروازهای خارجی را لغو کردند. ترکیه علاوه بر لغو کلیه پروازهای خارجی، بخش زیادی از پروازهای داخلی خود را نیز لغو کرد. آمریکا تمام پروازهای به مقصد اروپا و چین را لغو کرد. اغلب پروازهای داخلی چین نیز لغو شده بودند.

با همه‌گیری ویروس کرونا، اوضاع شرکت هواپیمایی «آویانکا»که قسمت اعظم آن متعلق به کلمبیاست و دومین ایرلاین قدیمی جهان است، به بدترین حالت ممکن رسید. این شرکت به خاطر شرایط بد اقتصادی ناشی از بحران کرونا و بدهی 7.3 میلیارد دلاری اعلام ورشکستگی کرد.

قربانیان بزرگ پاندمی فقط هواپیماها نیستند

در ماه آوریل 2020 یاتا (انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی) اعلام کرد حمل و نقل هوایی در دنیا با کاهش 94.3 درصدی روبه‌رو شده است. در همین ماه چند کشور اعلام کردند پروازهای داخلی خود را به صورت محدود انجام می‌دهند. بنا به اعلام کارشناسان صنعت هوانوردی، بازسازی این صنعت و برگرداندن آن به قبل از دوران کرونا که در اوج خود قرار داشت، نیازمند سال‌ها تلاش است.

براساس اعلام این انجمن بیشترین کاهش مسافرت‌های هوایی متعلق به آفریقا با 98.3 درصد، اروپا با 98.1درصد و خاورمیانه با 97.3 درصد بوده است.

یاتا با تهیه کلیپی یک دقیقه‌ای و پخش آن در یوتیوب، فیسبوک، توییتر و سایر شبکه‌های رسانه‌ای و مجازی هشدار داد درصورت از کار افتادن شبکه حمل و نقل هوایی، بیش از 10 میلیون نفر در این صنعت بیکار خواهند شد. بنا به هشدار این این انجمن بیش از 65 میلیون شغل مرتبط با پرسنل هتل‌ها، رستوران‌ها، مغازه‌های فروش سوغاتی و آژانس‌های توریستی نیز از بین خواهد رفت. براساس اعلام یاتا بیکار شدن این عده یعنی بیکاری بیش از 75 میلیون نفر و اگر هر نفر از این بیکاران نان‌آور یک خانواده 4 نفره باشد، 300 میلیون نفر از این بحران متضرر خواهند شد. در این کلیپ، بیکاری این عده نه یک بحران در صنعت هوایی، بلکه یک بحران بین‌المللی عنوان شد و از دولت‌ها برای جلوگیری از ورشکستگی صنعت حمل و نقل هوایی کمک خواسته شد.

در دومین هفته از ژوئن 2020 گروه لوفت‌هانزا اعلام کرد 22 هزار نفر از کارکنان خود را تعدیل می‌کند. این گروه شامل 11 شرکت است که از جمله این شرکت‌ها می‌توان به اتریش ایرلاینز، یورو وینگز، لوفت‌هانزا کارگو، لوفت‌هانزا، ایرولاجیک و ادل‌وایز ایر اشاره کرد.

در همان هفته اعلام شد رایان ایر 3 هزار نفر، بریتیش ایرویز 12 هزار نفر، ویرجین آتلانتیک 3 هزار نفر و ایزی‌جت 4500 نفر از کارکنان خود را تعدیل خواهند کرد. یکی دو هفته قبل نیز رولزرویس، یکی از بزرگ‌ترین سازندگان موتور هواپیماهای مختلف، از اخراج 8 هزار نفر از کارکنان خود خبر داده بود.

در اولین هفته از جولای 2020 شرکت هواپیمایی امارات که پیش از وقوع پاندمی کرونا حدود 60 هزار کارمند داشت، اعلام کرد حدود ۹۰۰۰ نفر از کارکنانش را اخراج می‌کند. تعدیل کارکنان این شرکت دوبار دیگر نیز تکرار شد.

هواپیماهای محبوب، قربانیان بزرگ

به همراه بوئینگ 747 و ایرباس 380، امبرائر E-190 را نیز باید به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قربانیان بحران کرونا محسوب کرد. در پنجمین روز از ماه می  2020 شرکت ایرکانادا اعلام کرد تمام امبرائرهای E-190 خود را بازنشسته خواهد کرد. این هواپیمای دوموتوره برزیلی با برد 4200 کیلومتر و ظرفیتی بین یکصد تا 124 مسافر، یکی از بهترین‌ها در کلاس خود بود.

در اولین روز از ماه می 2020 شرکت امریکن ایرلاینز اعلام کرد بیش از 160 فروند هواپیمای خود، شامل کل ناوگان بوئینگ 200-757، 300-767 ای‌آر، ایرباس 300-330 ای و امبرائر ای 190 را بازنشسته می‌کند. قبل از وقوع پاندمی کرونا درصد بالایی از حمل و نقل مسافران آمریکن ایرلاینز برعهده این هواپیماها بود. در دومین هفته از ماه ژوئن نیز گروه لوفت‌هانزا اعلام کرد قصد بازنشسته کردن یکصد هواپیمای خود را دارد.

بازگشت آرام هواپیماها

بازگشت ایرباس 380 به آسمان از 15 جولای 2021 شروع شد.  امارات ایرلاین که بیشترین تعداد از این نوع هواپیما را در ناوگان خود دارد، اولین پرواز پس از بحران کرونا را به مقصد فرودگاه هیترو لندن انجام داد.

اما درمورد کشورمان. هواپیمایی امارات از 27 تیرماه 1400 پروازهای خود به ایران را با یک فروند بوئینگ 777 از سر گرفت. این شرکت همچنین برای جذب بیشتر مسافران، بیمه رایگان کووید ۱۹ به مسافران خود ارائه کرد. اماراتی‌ها اعلام کرده‌اند این بیمه تا سقف 176 هزار دلار، برای تمام مسافران این خط هوایی (صرف‌نظر از نوع بلیت و کلاس پروازی‌) رایگان است و حداقل تا آخر ماه اکتبر اجرا می‌شود. اعتبار این بیمه حداکثر ۳۱ روز بعد از تاریخ سفر است.

براساس اعلام سایت رسمی شرکت امارات، مسافرانی که پس از پرواز با هواپیماهای امارات به کووید-19 مبتلا شوند از قرنطینه در هتل و خدمات درمانی برخوردارند. این شرکت اعلام کرده مخارج خاکسپاری هر یک از مسافرانش را، البته درصورت فوت بر اثر ابتلا به ویروس کرونا، تا سقف 1600دلار و نهایتا تا 31 روز پس از تاریخ بلیت، پرداخت خواهد کرد. تا امروز این خط هوایی تنها شرکتی است که چنین طرحی ارائه داده است.

چرا بازنشستگی با عمر کم؟

بازنشستگی هواپیماها پس از 10 سال در دنیا یک روند عادی است. برای بازنشسته کردن هواپیما چند شاخص مد نظر هر شرکت قرار می‌گیرد. مدت زمان پرواز یک هواپیما (Flight Time) و هر نشست و برخاست به عنوان اولین شاخص استهلاک یک هواپیما به شمار می‌رود. سال ساخت هر هواپیما (عمر هواپیما) اولویت بعدی در این روند به شمار می‌رود.

عموماً هواپیماهایی که برای پروازهای کوتاه طراحی و خریداری شده‌اند، به دلیل زمان پرواز بالاتر، نشست و برخاست بیشتر و استهلاک سریع‌تر، زودتر بازنشسته می‌شوند. درمورد هواپیماهایی که برای پروازهای منطقه‌‌ای و دوربرد (بین قاره‌ای) طراحی شده‌اند، زمان پرواز مشخص‌کننده زمان بازنشستگی است.

در شرایط معمولی شرکت‌های بزرگ هوایی با طی شدن روند نشست و برخاست و زمان پرواز هواپیماها، ‌اقدامات مرتبط با بازنشستگی آنها را انجام می‌دهند. این حرکت، به منظور کاهش هزینه‌های شرکت، حتی گاهی زودتر از موعد هم انجام می‌شود، چون به خدمت گرفتن یک هواپیمای جدید که کم‌هزینه‌تر و پیشرفته‌تر است برای یک شرکت با نگرش تجاری بلندمدت به‌صرفه‌تر از در خدمت داشتن یک هواپیمای قدیمی‌ است که نیازمند تعمیرات و رسیدگی بیشتر است.

این هواپیماها پس از خروج از چرخه خدمت یا به عنوان هواپیمای دست دوم به شرکت‌های کوچک‌تر و دارای پروازهای کوتاه‌تر و ارزان‌تر فروخته می‌شوند و یا پس از اوراق شدن، از قطعات آنها برای تعمیر سایر هواپیماهای در حال خدمت همان شرکت استفاده می‌شود. اما درصورتی که دلیلی برای نگه داشتن آنها در محل پارک وجود نداشته باشد، به محل نگهداری هواپیماهای خارج از رده یا گورستان هواپیماها در پایگاه هوایی دیویس مونتان، واقع در توسان ایالت آریزونای امریکا، فرستاده می‌شوند.

حداقل تا 4 سال دیگر انتظار رونق نداشته باشید

یاتا در این هفته با اعلام این که محدودیت‌های مربوط به همه‌گیری کرونا تعدد مسافران سال جدید میلادی را به کمتر از 55 درصد میزان پیش‌بینی شده کاهش داده، از چشم‌انداز نه‌چندان مطلوب بازگشت صنعت حمل و نقل هوایی به قبل از پاندمی کرونا خبر داد.

براساس پیش‌بینی یاتا به طور کلی در سال 2021 ترافیک هوایی 63 درصد کاهش خواهد یافت. این رقم بدتر از پیش‌بینی قبلی (55 درصد) است.

این انجمن امیدوار به رفع منع تردد از خارج از اتحادیه اروپا به داخل این منطقه و برقرار شدن مسافرت بین دو سمت اقیانوس اطلس بود، اما با برقراری محدودیت‌ها و مسدود ماندن مرزها، تعداد مسافرت‌ها در ماه‌های گذشته، تنها به 46 درصد میزان پیش‌بینی رسید. یاتا با اشاره به این که تعداد مسافرت‌های هوایی در ماه ژوئن در مقایسه با سال قبل 86.5 درصد کاهش داشته، اعلام کرد افت مسافرت‌ها در ماه می حدود 91 درصد بود. این کاهش در ماه‌ ژوئن نیز بدتر از پیش‌بینی‌ها بود.