ناکارآمدی ارتش‌های اعراب در جهانی که نظامی‌تر شده است

بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI ) هزینه‌های نظامی جهان در سال 2023  برای نهمین سال متوالی افزایش یافت و در مجموع به 2443 میلیارد دلار رسید.

این رقم معادل افزایش 6.8 درصدی هزینه‌های نظامی در سال 2023 بود، یعنی بیشترین افزایش سالانه از سال 2009 و به تبع آن هزینه‌های نظامی جهان را به بالاترین سطح از زمان گزارش‌دهی موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم رساند.

بار نظامی جهان که به‌صورت هزینه‌های نظامی به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) تعریف می‌شود، در سال 2023 به 2.3 درصد افزایش یافت. در سال 2023 میانگین هزینه‌های نظامی به عنوان سهم هزینه‌های دولت با 0.4 درصد افزایش به 6.9 درصد رسید. همزمان هزینه‌های نظامی جهان به ازای هر نفر با 306 دلار بالاترین میزان از سال 1990 بوده است.

افزایش هزینه‌های نظامی جهانی در سال 2023 را می‌توان در درجه اول به جنگی که هم‌اکنون در اوکراین جاری‌ست و نیز تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی در آسیا و اقیانوسیه و خاورمیانه نسبت داد. مخارج نظامی در هر پنج منطقه جغرافیایی به‌ویژه خاورمیانه افزایش یافته اما در کنار آن به‌باور بسیاری از کارشناسان ارتش‌های اعراب منطقه هنوز هم ناکارآمد هستند.

نکات اصلی گزارش SIPRI

به‌طور خلاصه گزارش موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم می‌گوید بالا رفتن هزینه‌های نظامی جهان در سال 2023، که به‌دلیل تهاجم روسیه به اوکراین و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی بود، در شرایط واقعی با 6.8 درصد افزایش (با تعدیل تورم) به 2443 میلیارد دلار رسید. این رقم بالاترین رقم هزینه‌های ثبت شده توسط این موسسه بین‌المللی است.

اگر مناطق مختلف جغرافیایی جهان به‌صورت جداگانه بررسی شود، در سال 2023 و برای اولین بار از سال 2009، هزینه‌های نظامی در هر پنج منطقه جغرافیایی افزایش یافته است.

در این سال مجموع هزینه‌های نظامی جهان به‌طور کلی 2.3 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) را تشکیل می‌دهد.

بر اساس این گزارش پنج کشور بزرگ با بیشترین میزان هزینه نظامی در سال 2023 آمریکا، چین، روسیه، هند و عربستان سعودی بودند. این 5 کشور در مجموع 61 درصد از هزینه‌های نظامی جهان را به خود اختصاص دادند.

ایالات متحده آمریکا و چین همچنان دو ابرقدرت بزرگ در جهان هستند که بالاترین هزینه‌های نظامی را دارند و هر دو کشور هزینه‌های نظامی خود را در سال 2023 افزایش دادند. هزینه‌های ایالات متحده 916 میلیارد دلار بود در حالی که هزینه‌های چین حدود 296 میلیارد دلار برآورد شد.

هزینه‌های نظامی روسیه هم در سال 2023 با 24 درصد رشد 109 میلیارد دلار تخمین زده شده است. این رقم معادل 5.9 درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه بود.

اوکراین یکی از کشورهایی‌ست که در سال 2023 به بخش نظامی خود پول تزریق کرده است. این کشور افزایش 51 درصدی در این هزینه‌ها را به ثبت رساند و 64.8 میلیارد دلار یا 37 درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف تجهیزات نظامی کرده و خود را به رده هشتمین کشور بزرگ در این رتبه‌بندی رسانده است.

در سال 2023 هزینه‌های نظامی کشورهای عضو ناتو به 1341 میلیارد دلار یا 55 درصد از هزینه‌های جهانی رسید. 11 عضو از 31 عضو ناتو در سال 2023 به هدف 2 درصد از تولید ناخالص داخلی ناتو در هزینه‌های نظامی دست یافتند که 4 مورد بیشتر از سال 2022 بود.

لازم به یادآوری‌ست که پس از الحاق غیرقانونی کریمه به روسیه در سال 2014، سران کشورها و دولت‌های سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، توافق کردند تا 2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را تا سال 2024 صرف هزینه‌های دفاعی کنند.

بار نظامی کشورها

مخارج نظامی یک کشور به عنوان سهمی از تولید ناخالص داخلی، که به عنوان بار نظامی نیز شناخته می‌شود، ساده‌ترین معیار برای هزینه نسبی اقتصادی ارتش‌هاست. برآورد می‌شود که بار نظامی جهانی از 2.2 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2022 به 2.3 درصد در سال 2023 افزایش یافته باشد.

به طور متوسط، کشورهای خاورمیانه با 4.2 درصد تولید ناخالص داخلی، بالاترین بار نظامی را در سال 2023 داشتند و پس از آن اروپا (2.8 درصد)، آفریقا (1.9 درصد)، آسیا و اقیانوسیه (1.7 درصد) و قاره آمریکا (1.2 درصد) قرار دارند.

در سال 2023 میانگین بار نظامی برای کشورهای اروپایی (+0.5 درصد)، خاورمیانه (+0.5) و آفریقا (+0.2) به طور قابل توجهی افزایش یافت. میانگین بار نظامی برای کشورهای قاره آمریکا و آسیا و اقیانوسیه بدون تغییر بود.

بیشترین افزایش بار نظامی در سال 2023 در اوکراین بود (+11 درصد). پس از آن لهستان (+1.6 درصد)، ارمنستان (+1.4)، روسیه (+1.2)، فنلاند (+0.8)، آذربایجان (+0.8)، استونی (+0.7) و دانمارک (+0.6) قرار گرفتند. لبنان (+6.0 واحد درصد)، اسرائیل (+0.9) و عربستان سعودی (+0.7) بیشترین افزایش بار نظامی را در خاورمیانه داشتند و بیشترین افزایش بار نظامی در آفریقا مربوط به الجزایر (+3.5 درصد) بود.

رکورد شکنان

عمده مخارج نظامی جهان به شدت به گروه نسبتا کوچکی از دولت‌ها محدود شده است. دو کشور بزرگ ایالات متحده و چین، حدود نیمی از هزینه‌های نظامی جهان را در سال 2023 به خود اختصاص دادند. در مجموع، 10 کشور برتر در سال 2023 تقریبا سه چهارم (74 درصد) کل هزینه‌های نظامی جهان معادل 1799 میلیارد دلار را به خود اختصاص دادند. این رقم 105 میلیارد دلار بیشتر از سال قبل بود.

در سال 2023 تمام 10 کشور اول هزینه‌های نظامی خود را افزایش دادند. بیشترین درصد افزایش در میان این گروه در اوکراین بوده است. هزینه‌های نظامی اوکراین با افزایش 51 درصدی به 64.8 میلیارد دلار رسید و از یازدهمین کشور سال 2022 به رتبه هشتم سال 2023 رسید.

بار نظامی هر 10 کشور رتبه‌های بالا در سال 2023 افزایش یافت. بیشترین افزایش مربوط به اوکراین بود، در این کشور هزینه‌های نظامی به عنوان سهم تولید ناخالص داخلی با 11 درصد افزایش به 37 درصد رسید. پس از آن روسیه با افزایش 1.2 درصدی در بار نظامی خود به 5.9 درصد تولید ناخالص داخلی رسید.

در سال 2023 هزینه‌های نظامی به‌عنوان سهمی از هزینه‌های دولت، که می‌توان آن را معیاری برای اولویت‌های دولت در نظر گرفت، در 9 کشور از 10 کشور بالای جدول رتبه‌بندی افزایش یافت و جالب توجه این که تنها کاهش در این شاخص در ایالات متحده رخ داد. در میان 10 کشور بالای رتبه‌بندی، هزینه‌های نظامی به عنوان سهمی از مخارج دولت در اوکراین 58 درصد و پس از آن در عربستان سعودی 24 درصد و روسیه 16 درصد بود. قابل توجه‌ترین افزایش در سال 2023 در اوکراین (+ 19 درصد) و روسیه (+ 3.2 درصد) بوده است.

ایالات متحده

در سال 2023 هزینه‌های نظامی آمریکا 916 میلیارد دلار بود که 2.3 درصد بیشتر از سال 2022 و 9.9 درصد بیشتر از سال 2014 بود. ایالات متحده با اختلاف 3.1 برابر بیشتر از دومین کشور بزرگ، یعنی چین، به ارتش خود پول تزریق کرده است از این رو بیشترین هزینه را در جهان دارد.

بیشترین درصد افزایش در میان تمام زیربخش‌های هزینه‌های نظامی ایالات متحده در سال 2023 مربوط به «تحقیق، توسعه، آزمایش و ارزیابی تجهیزات امنیتی فیزیکی (PSE) وزارت دفاع (DoD) (برنامهRDT&E )» بود. ایالات متحده ، 9.4 درصد بیشتر از سال 2022 برای برنامه RDT&E هزینه کرد. ایالات متحده از حدود سال 2014، هزینه‌های برنامه RDT&E را به صورت نسبی نسبت به سایر رده‌های هزینه‌های نظامی در اولویت قرار داده است. این امر با تصمیم این کشور برای تغییر تمرکز از عملیات ضد شورش و جنگ نامتقارن به توسعه سیستم‌های تسلیحاتی جدید که می‌توانند در درگیری بالقوه با دشمنان دارای قابلیت‌های نظامی پیشرفته مورد استفاده قرار گیرند، همسو است.

کمک‌های نظامی به اوکراین در سال 2023 در ایالات متحده موضوع بسیار مهمی بوده است. تخصیص بودجه فراتر از بودجه اولیه وزارت دفاع ایالات متحده در سال 2023  منابع اصلی هزینه‌های نظامی ایالات متحده مربوط به اوکراین بود. مجموع این هزینه‌ها در سال 2023 به 35.7 میلیارد دلار رسید که 25.4 میلیارد دلار آن به صورت کمک نظامی بود، به این ترتیب بیشترین مقدار کمک نظامی به اوکراین توسط هر کشوری در سال 2023 رقم خورد. 10.3 میلیارد دلار دیگر تخصیص یافته مربوط به اوکراین شامل بودجه حمایت از متحدان اروپایی و عملیات فرماندهی ایالات متحده در اروپا و افزایش ظرفیت تولید مهمات ایالات متحده برای تکمیل ذخایر ارسال شده به اوکراین و رفع نیازهای مهمات اوکراین است.

چین

چین، دومین سرمایه‌گذار بزرگ نظامی جهان، در سال 2023 حدود 296 میلیارد دلار را به ارتش اختصاص داد که افزایشی 6.0 درصدی نسبت به سال 2022 نشان می‌دهد. هزینه‌های نظامی چین 12 درصد از هزینه‌های جهانی و 50 درصد از هزینه‌های آسیا و اقیانوسیه را تشکیل می‌دهد. چین علاوه بر اینکه بزرگترین سرمایه‌گذار نظامی در آسیا و اقیانوسیه است، محرک اصلی روند هزینه‌ها در سایر نقاط هم هست، زیرا بسیاری از همسایگانش قدرت نظامی رو به رشد چین را دلیلی برای افزایش قابلیت‌های نظامی خود می‌دانند.

هزینه‌های نظامی چین به مدت 29 سال متوالی افزایش یافته است، که طولانی‌ترین دوره بدون توقف ثبت شده توسط هر کشوری در پایگاه داده هزینه‌های نظامی موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم است. با این حال، نرخ رشد هزینه‌های نظامی در 10 سال گذشته کند شده است: چین در سال‌های 2014-2014 هزینه‌های نظامی خود را حدود 60 درصد افزایش داد، این درحالی‌ست که این رقم افزایش بین سال‌های 2004- 2013 و بین 1994-2003 چیزی نزدیک به 150 درصد بوده ‌است. این امر احتمالا به‌دلیل نرخ کندتر رشد اقتصادی چین در دهه گذشته هم هست. چین برای یازدهمین سال متوالی در سال 2023 رشد تک رقمی در هزینه‌های نظامی خود ثبت کرد که تا حد زیادی با رشد تولید ناخالص داخلی سالانه این کشور در مدت مشابه مطابقت داشت.

روسیه

هزینه‌های نظامی روسیه در سال 2023 با حدود 109 میلیارد دلار، 24 درصد بیشتر از سال 2022 و 57 درصد بیشتر از سال 2014 بود که روسیه کریمه را ضمیمه خاک خود کرد. در سال 2023 هزینه‌های نظامی روسیه معادل 5.9 درصد تولید ناخالص داخلی و 16 درصد از کل هزینه‌های دولت بود که بالاترین سطح ثبت شده توسط روسیه از زمان انحلال اتحاد جماهیر شوروی بود.

ارقام مربوط به هزینه‌های نظامی روسیه در سال 2023 به دلیل عدم شفافیت فزاینده مقامات مالی روسیه از زمان تهاجم به اوکراین در سال 2022 بسیار نامشخص است. علاوه بر بودجه دولتی، بودجه حمایت از تهاجم به اوکراین از طریق جریان‌های درآمدی خارج از بودجه مانند مشاغل، افراد و سازمان‌ها تامین شده است. در حالی که این کمک‌ها در مقایسه با بودجه رسمی احتمالا اندک است، فقدان اطلاعات در مورد آنها به این معنی است که ارقام هزینه‌های نظامی موسسه صلح استکهلم برای روسیه با واقعیت موجود تطابق ندارد و کمتر است.

افزایش مخارج نظامی روسیه در سال 2023 عمدتا به‌دلیل عملکرد اقتصادی این کشور بود که علیرغم کاهش قابل توجه درآمد نفت و گاز تامین هزینه‌های نظامی این کشور از انتظارات فراتر رفت. روسیه برای تامین کسری بودجه رو به رشد خود به صندوق ثروت دولتی و وام‌های دولتی خود متکی است که به این کشور اجازه می‌دهد تاثیر جنگ اوکراین را بر اقتصاد خود محدود کند.

روسیه در پیش نویس بودجه سال 2023 که در سپتامبر 2022 منتشر شد، مبلغ اختصاص یافته به «امنیت ملی و نظم عمومی» را در مقایسه با سال قبل 50 درصد افزایش داد. این نشان می‌دهد که روسیه انتظار داشت که جنگ در اوکراین در طول سال 2023 به شدت کاهش یابد. این کشور در یک ارزیابی مجدد احتمالی از وضعیت جنگ در دسامبر 2022، بودجه اصلاح شده سال 2023 را منتشر کرد که در آن بودجه «امنیت ملی و نظم عمومی» را در مقایسه با سال 2022 تنها 21 درصد افزایش داد. بر اساس پیش‌نویس بودجه دولتی برای سال‌های 2024-26، که در سال 2023 منتشر شد، انتظار می‌رود هزینه‌های نظامی روسیه در سال‌های آینده همچنان افزایش یابد.

هند

هند با هزینه نظامی 83.6 میلیارد دلاری در سال 2023، چهارمین سرمایه‌گذار بزرگ نظامی جهان بود. هزینه‌های هند نسبت به سال 2022 حدود 4.2 درصد و نسبت به سال 2014حدود 44 درصد افزایش یافته است.

افزایش هزینه‌های نظامی هند عمدتا ناشی از افزایش هزینه‌های پرسنل و عملیات بود که تقریبا 80 درصد از کل بودجه نظامی در سال 2023 را تشکیل می‌داد. این امر با اولویت دولت برای تقویت آمادگی عملیاتی نیروهای مسلح در بحبوحه تنش‌های جاری با چین و پاکستان مطابقت دارد. در مقایسه، هزینه‌های سرمایه برای تامین مالی تدارکات نظامی نسبتا ثابت باقی مانده و در حدود 22 درصد بودجه در سال 2023 بود.

در مجموع 75 درصد از این هزینه‌ها صرف تجهیزات تولید شده در داخل کشور شد، رقمی تاریخی در هند که از سویی 68 درصد هم بیشتر از سال قبل بود. تغییر مداوم به سمت تدارکات داخلی نشان دهنده هدف هند برای اتکا به خود در توسعه و تولید تسلیحات است.

عربستان سعودی

عربستان سعودی در سال 2023 پنجمین سرمایه‌گذار بزرگ امور نظامی در جهان بود. مخارج نظامی این کشور با 4.3 درصد افزایش به 75.8 میلیارد دلار رسیده و برابر با 7.1 درصد تولید ناخالص داخلی برآورد شده است.

عربستان سعودی بزرگترین صادرکننده نفت خام در جهان است و رشد هزینه‌های نظامی این کشور در سال 2023 تا حدی با افزایش تقاضا برای نفتی با منشاء غیر از روسیه و نیز افزایش قیمت نفت پس از تهاجم روسیه به اوکراین تسهیل شد.

روندهای منطقه‌ای

کشورهای قاره آمریکا 41 درصد از هزینه‌های نظامی جهان را در سال 2023 به خود اختصاص دادند، پس از آن کشورهای آسیا و اقیانوسیه (24 درصد)، اروپا (24 درصد)، خاورمیانه (8.2 درصد) و آفریقا (2.1 درصد) قرار دارند.

آفریقا

مخارج نظامی در آفریقا در سال 2023 در مجموع به 51.6 میلیارد دلار رسید. این هزینه 22 درصد بیشتر از سال 2022 و 1.5 درصد بیشتر از سال 2014 بود. هزینه‌های نظامی کشورهای شمال آفریقا با 28.5 میلیارد دلار در سال 2023، 38 درصد نسبت به سال 2022 و 41 درصد نسبت به سال 2014 افزایش یافته است.

الجزایر و مراکش بیشترین هزینه را در این زیرمنطقه دارند و مجموعا 82 درصد از هزینه‌های نظامی شمال آفریقا در سال 2023 مربوط به این دو کشور است. هزینه‌های نظامی الجزایر با رشد 76 درصدی به 18.3 میلیارد دلار رسید. این بالاترین سطح هزینه ثبت شده توسط الجزایر و بزرگترین افزایش سالانه هزینه‌های این کشور از سال 1974 بوده است. بعد از حمله روسیه به اوکراین، یکی از گزینه‌های جایگزینی گاز روسیه برای اروپا الجزایر بود. از این رو با بالا رفتن درآمد صادرات گاز این کشور، هزینه‌های نظامی آن نیز افزایش یافت.

در مقابل، هزینه‌های نظامی مراکش برای دومین سال متوالی کاهش یافت و در سال 2023 با 2.5 درصد کاهش به 5.2 میلیارد دلار رسید.

هزینه‌های نظامی جنوب صحرای آفریقا در سال 2023 به 23.1 میلیارد دلار رسید که 8.9 درصد بیشتر از سال 2022 بود اما 22 درصد کمتر از سال 2014 بود. این روند را در جنوب صحرا در سال 2023 می‌توان به افزایش 20 درصدی هزینه‌های نیجریه، دارنده بزرگترین مخارج نظامی زیرمنطقه، و افزایش قابل توجه هزینه‌های چند کشور دیگر از جمله جمهوری دموکراتیک کنگو و سودان جنوبی نسبت داد. هزینه‌‌های نظامی نیجریه در سال 2023 حدود 3.2 میلیارد دلار بود. این کشور بودجه‌ای تکمیلی داشت که در آن بودجه نظامی منظم را تا 34 درصد افزایش داد. افزایش هزینه‌های نظامی نیجریه در پس‌زمینه چالش‌های امنیتی متعدد ادامه دارد.

در سال 2023 جمهوری دموکراتیک کنگو بیشترین درصد افزایش هزینه‌های نظامی را در جهان ثبت کرد. این نوع هزینه‌های کنگو بیش از دو برابر شد (+105 درصد) و به 794 میلیون دلار رسید. افزایش هزینه‌های نظامی کنگو در سال 2023 همزمان با افزایش تنش‌ها با رواندا، افزایش درگیری‌ها با گروه‌های مسلح غیردولتی، و اقدامات دولت برای تقویت نیروهای مسلح جمهوری دموکراتیک کنگو پس درخواست خروج زودهنگام صلح‌بانان سازمان ملل از این کشور، بود.

سودان جنوبی دومین افزایش هزینه‌های نظامی در جهان را بر اساس درصد در سال 2023 ثبت کرد. این هزینه‌ها در سودان جنوبی با افزایش 78 درصدی به 1.1 میلیارد دلار رسید. در سال 2022 هزینه‌های نظامی سودان جنوبی افزایشی 108 درصدی داشت. این رشد هزینه‌ها را می‌توان به تشدید خشونت داخلی و چالش‌های امنیتی ناشی از جنگ داخلی در کشور همسایه سودان نسبت داد.

قاره آمریکا

هزینه‌های نظامی کشورهای قاره آمریکا در سال 2023 به 1009 میلیارد دلار رسید که 2.2 درصد بیشتر از سال 2022 و 10 درصد بیشتر از سال 2014 بود. هزینه‌های نظامی آمریکای شمالی در سال 2023 حدود 943 میلیارد دلار بوده است. این هزینه نسبت به سال 2022 حدود 2.4 درصد و نسبت به سال 2014 حدود 11 درصد افزایش داشته است.

در سال 2023 هزینه‌های نظامی کانادا با 27.2 میلیارد دلار تقریبا 6.6 درصد بیشتر از سال 2022 و 49 درصد بیشتر از سال 2014 بود. بار نظامی کانادا در سال 2023 چیزی نزدیک به 1.3 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور بود، یعنی کمتر از هدف 2 درصدی تعیین شده توسط ناتو.

هزینه‌های نظامی در آمریکای مرکزی و دریای کارائیب در سال 2023 به میزان اندکی (-0.4 درصد) کاهش یافت و به 14.7 میلیارد دلار رسید. افزایش سطح جرم و جنایت منجر به افزایش استفاده از نیروهای نظامی علیه باندهای جنایتکار در برخی از کشورهای منطقه، به ویژه مکزیک شده است. از این رو هزینه‌های نظامی مکزیک در سال 2023 به 11.8 میلیارد دلار رسید. این هزینه‌ها بین سال‌های 2022 تا 2023 به میزان 1.5 درصد کاهش یافت، اما از سال 2014 تا کنون 55 درصد افزایش یافته است.

در مکزیک هزینه‌های تخصیص یافته برای گاردیا ناسیونال (گارد ملی) برای مهار فعالیت‌های مجرمانه از 0.7 درصد کل هزینه‌های نظامی مکزیک در سال 2019، به 11 درصد در سال 2023 افزایش یافته است.

جمهوری دومینیکن در سال 2023 هزینه‌های نظامی خود را 14 درصد افزایش داد و به 893 میلیون دلار رساند. هزینه‌های نظامی این کشور در سال‌های اخیر در پاسخ به چالش‌های امنیتی از سوی همسایه‌اش هائیتی، و از زمان ترور رئیس‌جمهور این کشور، جوونل مویس، در سال 2021 به شدت افزایش یافته است.

کشورهای آمریکای جنوبی در سال 2023 با 50.7 میلیارد دلار هزینه نظامی تقریبا بدون تغییر (0.3- درصد) نسبت به سال 2022 بوده‌اند. برزیل بیشترین هزینه نظامی منطقه را دارد. هزینه‌های این کشور پس از افزایش 3.1 درصدی در سال 2023 که اولین سال ریاست جمهوری لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا بود، به 22.9 میلیارد دلار رسید. اگرچه برزیل بخشی از ناتو نیست، اعضای کنگره ملی برزیل هنگام ارائه اصلاحیه قانون اساسی به سنا در سال 2023 که هدف آن افزایش بار نظامی برزیل به حداقل سالانه 2 درصد تولید ناخالص داخلی است، به هدف هزینه‌های این سازمان نزدیک شدند. بار نظامی برزیل در سال 2023 حدود 1.1 درصد تولید ناخالص داخلی بود.

آسیا و اقیانوسیه

مجموع هزینه‌های نظامی در آسیا و اقیانوسیه در سال 2023 به 595 میلیارد دلار رسید که 4.4 درصد نسبت به سال 2022 و 46 درصد نسبت به سال 2014 افزایش داشت. افزایش هزینه‌های نظامی این منطقه‌ عمدتا در چین و همسایگان آن بوده است: هزینه‌های نظامی در همه کشورهای آسیای شرقی و نیز در هند افزایش یافت.

هزینه های نظامی در شرق آسیا در سال 2023 با رشد 6.2 درصدی به 411 میلیارد دلار رسید. ژاپن در سال 2023 نزدیک به 50.2 میلیارد دلار به ارتش خود اختصاص داد یعنی 11 درصد بیشتر از سال 2022 و 31 درصد بیشتر از سال 2014 . این افزایش سالانه در سال 2023 بزرگترین افزایش هزینه‌های نظامی این کشور از سال 1972 بود. بودجه سال 2023 اولین بودجه بزرگترین برنامه تقویت نظامی ژاپن بعد از پایان جنگ جهانی دوم بود.

بر اساس این برنامه، ژاپن قصد دارد با سرمایه‌گذاری هنگفت در هواپیما، کشتی و موشک‌های دوربرد، قابلیت‌های ضد حمله خود را تقویت کند. این کشور قصد دارد در سال‌های 2023-2027 تا 310 میلیارد دلار برای ارتش هزینه کند و بنابراین بودجه نظامی سالانه 62 میلیارد دلاری را در این دوره به ارتش اختصاص می‌دهد.

هزینه‌های نظامی کره جنوبی در سال 2023 با 1.1 درصد افزایش به 47.9 میلیارد دلار رسید. در سال 2023، وزارت دفاع ملی کره جنوبی از یک برنامه جدید برای تخصیص حدود 253 میلیارد دلار به ارتش بین سال‌های 2023 تا 2027، با میانگین کمی بیش از 50 میلیارد دلار در سال، رونمایی کرد.

هزینه‌های نظامی تایوان در سال 2023 با 11 درصد رشد به 16.6 میلیارد دلار رسید. تایوان به‌دلیل  تهدید فزاینده از سوی چین، در سال 2020 یک صندوق مازاد بر بودجه ایجاد کرد و صندوق دیگری در سال 2022 برای تهیه هواپیماهای جنگی F-16 و سیستم‌های دریایی در نظر گرفته شد. مجموع این بودجه‌ها 21 درصد از کل هزینه‌های نظامی تایوان در سال 2023 را به خود اختصاص دادند.

اروپا

هزینه‌های نظامی در اروپا در سال 2023 بالغ بر 588 میلیارد دلار بود یعنی 16 درصد بیشتر از سال 2022 و 62 درصد بیشتر از سال 2014. جنگ روسیه در اوکراین منجر به افزایش قابل‌توجه هزینه‌های نظامی هر دو کشور و نیز سراسر اروپا شده است.

به‌طور کلی هزینه‌های نظامی در اروپای مرکزی و غربی در سال 2023 به 407 میلیارد دلار رسید به این معنی که 10 درصد نسبت به سال 2022 و 43 درصد نسبت به سال 2014 افزایش یافته است.

بریتانیا در سال 2023 همچنان بزرگترین سرمایه‌گذار نظامی منطقه بود. هزینه‌های این‌کشور با 74.9 میلیارد دلار، 7.9 درصد بیشتر از سال 2022 و 14 درصد بیشتر از سال 2014 بود. بار نظامی بریتانیا در سال 2023 حدود 2.3 درصد از تولید ناخالص داخلی بود و دولت برنامه بلندمدتی را برای افزایش بار نظامی کشور به 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی دارد.

در سال 2023، هزینه‌های نظامی آلمان هم برای دومین سال متوالی رشد کرد و به 66.8 میلیارد دلار رسید. هزینه‌های آلمان در سال 2023 حدود 9.0 درصد و در دهه 2014-2023 تا 48 درصد افزایش یافت. بار نظامی آلمان در سال 2023 برابر 1.5 درصد تولید ناخالص داخلی بود.

در این منطقه هزینه‌های نظامی لهستان پس از رشد 75 درصدی بین سال‌های 2022 و 2023، 31.6 میلیارد دلار بود که تا کنون بزرگترین افزایش سالانه در هر کشور اروپایی بوده است. بار نظامی لهستان در طول سال 1.6 درصد افزایش و به 3.8 درصد تولید ناخالص داخلی رسید، اما این رقم قرار است به 4 درصد برسد.

فنلاند در آوریل 2023 سی‌ویکمین عضو ناتو شد. در سال 2023 هزینه‌های نظامی فنلاند با 54 درصد افزایش به 7.3 میلیارد دلار یا 2.4 درصد از تولید ناخالص داخلی رسید. فنلاند به‌دنبال بهبود قابلیت‌های نظامی خود و دستیابی به هواپیماهای جنگی F-35 و سیستم‌های دفاع هوایی و جایگزینی تسلیحاتی است که به اوکراین داده است.

به‌طور کلی علاوه بر فنلاند و لهستان، در سال 2023، هزینه‌های نظامی در اروپای شرقی با 31 درصد افزایش به 181 میلیارد دلار رسید که بالاترین سطح خود از سال 1990 است. دلیل این افزایش هم مشخص است: تهدید روسیه بعد از آغاز جنگ اوکراین. هزینه‌های نظامی در اروپای شرقی طی دهه 2014-2023 تا 118 درصد رشد داشته است.

اوکراین در سال 2023 هشتمین هزینه نظامی جهان را داشت. هزینه‌های نظامی این کشور در سال 2023 با افزایش 51 درصدی به 64.8 میلیارد دلار رسید که معادل 59 درصد از هزینه‌های نظامی روسیه در آن سال است. هزینه‌های نظامی اوکراین بین سال‌های 2014 تا 2023 بیش از 1272 درصد افزایش یافته و از 30 کشور جهان کمک نظامی دریافت کرده است.

ناتو

در سال 2023 مجموع هزینه‌های نظامی 31 عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به 1341 میلیارد دلار رسید یعنی 5.2 درصد افزایش نسبت به سال 2022 و 19 درصد نسبت به سال 2014.

مجموع هزینه‌های نظامی ناتو 55 درصد از هزینه‌های نظامی جهان در سال 2023 را تشکیل می‌داد. افزایش این هزینه‌ها در دهه 2014-23 تا حدودی به دلیل پیوستن اعضای جدید به ناتو (مونته نگرو در سال 2017، مقدونیه شمالی در سال 2020 و فنلاند در سال 2023) بود.

همه اعضای ناتو به جز سه عضو، هزینه‌های نظامی خود را در سال 2023 افزایش دادند. هزینه‌های نظامی یونان (-17 درصد)، ایتالیا (-5.9 درصد) و رومانی (-4.7 درصد) کاهش یافت. اعضای اروپایی ناتو روی هم 28 درصد از کل هزینه‌های ناتو را در سال 2023 به خود اختصاص دادند که بالاترین سطح ثبت شده در دهه 2014-2023 بود.

11 عضو از 31 عضو ناتو در سال 2023 به هدف 2 درصدی هزینه‌های نظامی دست یافتند یا از آن فراتر رفتند. میانگین بار نظامی اعضای ناتو در سال 2023 به 1.9 درصد تولید ناخالص داخلی رسید. تنها 3 عضو از 31 عضو ناتو بار نظامی خود را بین سال‌های 2014 و 2023 افزایش ندادند: ترکیه (-0.4 درصد)، ایالات متحده (-0.3) و کرواسی (-0.04).

خاورمیانه

در سال 2023 هزینه‌های نظامی در خاورمیانه با 9 درصد افزایش به 200 میلیارد دلار رسید. این بزرگترین افزایش سالانه در دهه 2014-2023 بود. بیشترین هزینه‌های نظامی در منطقه مربوط به سه کشور عربستان سعودی، اسرائیل و ترکیه است.

هزینه‌های نظامی اسرائیل در سال 2023 با 24 درصد رشد به 27.5 میلیارد دلار رسید. افزایش این هزینه‌ها عمدتا ناشی از حمله اسرائیل به غزه بعد از هفتم اکتبر 2023 و حمله حماس بود.

هزینه نظامی ماهانه اسرائیل از زمان شروع جنگ در غزه به طور قابل توجهی افزایش یافته و از میانگین 1.8 میلیارد دلار در ماه قبل از اکتبر به 4.7 میلیارد دلار در دسامبر 2023 رسید.

گزارش موسسه صلح استکهلم مدعی‌ست ایران در سال 2023 چهارمین کشور بزرگ از نظر هزینه نظامی در خاورمیانه بود. مخارج ایران با افزایش اندکی (0.6+ درصد) به 10.3 میلیارد دلار رسید. سهم کل هزینه‌های نظامی ایران حداقل از سال ۲۰۱۹ در حال افزایش بوده است. هزینه‌های نظامی ایران از 27 درصد سال 2019 به 37 درصد در سال 2023 رسید.

مورد عجیب عرب‌ها

در حالی که مخارج نظامی خاورمیانه افزایش یافته و در جدول رتبه‌بندی افزایش هزینه‌های نظامی دنیا کشورهایی چون عربستان سعودی رتبه 5، کویت رتبه 32 و عمان رتبه 37 را دارند، اما اکونومیست اخیرا در گزارشی از ناکارآمدی نظامی ارتش‌های کشورهای عرب، این سوال را مطرح کرده که چرا نیروهای مسلح اعراب چنین ناکارآمد هستند. این نشریه می‌نویسد در ماه آوریل که خدمه پدافند هوایی عربی به دفع حمله موشکی ایران به اسرائیل کمک کردند، تحسین بسیاری را برانگیخت. اما دولت‌های عربی معمولا به دلیل مهارت رزمی خود مورد ستایش قرار نمی‌گیرند. بسیاری از آنها شهرت نظامی بدی دارند. آنها بارها در جنگ با اسرائیل تحقیر شده‌اند.

عرب‌ها در طول جنگ 1991 خلیج فارس ناکارآمد عمل کردند. مصر در منطقه دو لشکر زرهی مستقر داشت، اما وقتی برای غلبه بر مقاومت حتی محدود عراق تلاش کردند آمریکا به سرعت آنها را به حاشیه راند. سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس، مانند عربستان سعودی هم تنها تعداد معدودی نیرو در اختیار داشتند.

اخیرا هم علیرغم حمایت نظامی قابل توجه آمریکا، مداخله اعراب به رهبری عربستان سعودی در یمن به باتلاقی برای این کشورها تبدیل شد.

اکونومیست اعتقاد دارد مشکلْ کمبود پول یا سخت افزار نیست. مجموع مخارج نظامی شش کشور شورای همکاری خلیج فارس به همراه مصر و اردن به بیش از 120 میلیارد دلار در سال می‌رسد، این رقم در بین 30 عضو اروپایی ناتو حدود 380 میلیارد دلار بود.

اعراب با هم می‌توانند 944000 سرباز، 4800 تانک و 1000 هواپیمای جنگنده را به صف کنند. مصر و اردن با دریافت حدود 1.7 میلیارد دلار در سال از بزرگترین دریافت کنندگان کمک نظامی از سوی آمریکا هستند.

اما به اعتقاد اکونومیست بخش بزرگی از این پول هدر می‌رود. پل کالینز، وابسته سابق دفاعی بریتانیا در قاهره، معتقد است که نیروهای مسلح عرب معمولا ریخت‌وپاش‌هایی در تجهیزات نظامی از جمله جت‌های جنگنده دارند که این تجهیزات برای تهدیدات نامتقارنی که با آن مواجه هستند، مناسب نیستند.

آندریاس کریگ از کینگز کالج لندن هم بر این باور است که خریدهای پر زرق و برق عموما برای به دست آوردن نفوذ در دولت‌های غربی است. خرید F-15S، رافال و تایفون توسط قطر به ترتیب در واشنگتن، پاریس و لندن مورد توجه قرار گرفته است. کسب‌و‌کار خرید، تسلیح و نگهداری جت‌های جنگی کسب‌وکاری پول‌ساز است.

در طول ده سال گذشته در عربستان سعودی، از نظر ارزش 54 درصد از واردات تسلیحات صرف خرید هواپیما شده است. علاقه غیرعقلانی به نیروی هوایی عموما به ضرر سایر شاخه‌های نظامی مانند ارتش و نیروی دریایی تمام می‌شود.

در واقع، در کشورهایی که رونق آنها به دسترسی به کشتیرانی تجاری بستگی دارد، به نیروی دریایی توجه بسیار کمتری می‌شود. ناوگان این کشورها کوچک هستند و معمولا روی دفاع ساحلی متمرکز شده‌اند. این ناوگان‌ها فاقد حسگرها و رهگیرهای هشدار اولیه هستند که برای دفاع هوایی پیشرفته در دریا مفید هستند. از این رو این کشورها نتوانستند برای دفع حملات حوثی‌ها در دریای سرخ کار چندانی انجام دهند.

دیوید رابرتس، از کینگز کالج لندن، یادآور می‌شود که به‌مدت چند دهه و با توجه به حفاظت دریایی توسط نیروهای آمریکایی و بریتانیایی، بسیاری از کشورهای عربی دلیل محکمی برای سرمایه‌گذاری در نیروی دریایی نداشتند. حتی آن کشورهایی هم که شروع به سرمایه گذاری بر نیروی دریایی کرده‌اند با کمبود شدید نیروی انسانی مواجه هستند. نیروی دریایی قطر هفت کشتی جدید به ایتالیا سفارش داده است. برای بهره‌برداری از آنها به 660 ملوان دیگر نیاز دارد که تنها یک چهارم آن را دارد.

اکونومیست معتقد است حکام مستبد عرب اغلب نگران این هستند که مبادا ارتش علیه آنها به مخالفت برخیزد. فرماندهان نظامی تمایلی به نوع استقلالی که سربازان ارتش‌های غربی دارا هستند، ندارند. ارتش‌های عربی اغلب جدا از گاردها هستند. گارد ملی 130000 نفری عربستان سعودی نیروی حفاظت شخصی خانواده حاکم است. در مصر، ارتش یک امپراتوری تجاری گسترده را اداره می‌کند که در همه زمینه‌ها از استراحتگاه‌های تعطیلات گرفته تا شرکت‌های ساختمانی فعالیت می‌کند.

برخی امیدوارند که ارتش‌های عربی بتوانند به عنوان حافظ صلح در غزه خدمت کنند، اما کارشناسان تردید دارند که نیروهای آن‌ها از امکانات لازم برای انجام چنین ماموریت سختی برخوردار باشند. کنت پولاک از موسسه امریکن انترپرایز، می‌گوید اعراب بسیار مشکوک هستند و به یکدیگر اعتماد ندارند.

در سال‌های 2014 و 2018 پیشنهاد ایجاد ساختار نظامی مشترک شورای همکاری خلیج فارس ناکام ماند زیرا کشورهای کوچکتر در مورد واگذاری کنترل به همسایگان بزرگ‌تر خود نگران بودند.

اولویت بسیاری از رهبران عرب تضمین تعهد آمریکا در منطقه است نه ایجاد یک بلوک چندجانبه. کمتر کشور عربی تصور می‌کند که بدون حمایت آمریکا با یک کشور دیگر بجنگد. کشورهای خلیج‌فارس هنوز برای اطلاعات، نظارت و شناسایی و مراکز فرماندهی و کنترل و سکوهای سوخت‌گیری در این منطقه به آمریکا متکی هستند. سعودی‌ها مشتاقانه به دنبال پیمان دفاعی با آمریکا هستند.

با این حال در سال 2022 تعداد انگشت شماری از کشورهای عربی به طور مخفیانه و در یک ائتلاف دفاع هوایی منطقه‌ای به رهبری آمریکا که سیستم‌های تشخیص راداری مختلف را به هم متصل می‌‌کرد، به اسرائیل پیوستند.

ناظران معتقدند تغییرات سیاسی بزرگ در داخل می‌تواند زمینه را برای اصلاحات نظامی فراهم کند. پادشاهی‌های خلیج فارس با آگاهی از گذار انرژی در آینده، می‌خواهند اقتصاد و جوامع خود را تغییر دهند. آنها به جای استفاده از پلتفرم‌های مرسوم پرهزینه، پول را به سمت فناوری پیشرفته نظامی، از جمله مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی، سرازیر می‌کنند. دولت‌های خلیج‌فارس امیدوارند که هزینه‌های مربوط به سیستم‌های نظامی اقتصاد غیرنظامی را نیز تقویت کند. اما احتمالا موفقیت زیادی در تغییر شهرت رزمی آنها به‌وجود نخواهد آمد.

فاطمه لطفی| هفته نامه صدا