نفت در پساکرونا چه جایگاهی خواهد داشت
وقتی نفت آمریکا منفی شد بازار حقیقت کرونا را دریافت
اینکه می‌گویم کرونا قلب بازار را هدف گرفته، منظور اقتصاد جهانی است. اقتصاد جهانی در چند نوبت با بحران مواجه شده که آخرین آن در ۲۰۰۸ بود. اما اقتصاد جهان تنها یک بار با رکود مواجه شد که در ۱۹۲۹ بود. حالا اقتصاددانان معتبری که دو نفر از ایشان برندگان جایز نوبل اقتصاد هستند، پیش‌بینی رکودی مشابه و بلکه فراتر از رکود ۱۹۲۹ را کرده‌اند.
به گزارش «انرژی امروز» فریدون برکشلی، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین در روزنامه «ایران» نوشت:
بازار جهانی نفت هنـــگامی حـــقیقت تأثیر کرونا بر بازار را به خوبی درک کرد که در امریکا قیمت نفت برای اولین بار در تاریخ صنعت نفت منفی شد.در واقع حتی پیش از همه‌گیری کرونا بازار جهانی نفت تحت فشار قرار داشت. اوپک برای نزدیک به نیم قرن با مدیریت عرضه نفت در بازارهای بین‌المللی، قیمت جهانی نفت را رصد و کنترل می‌کرد. اما شرایط بازار جهانی دستخوش تغییرات شده بود.در نوامبر ۲۰۱۹، تولید جمعی اوپک 33.7 میلیون بشکه در روز یعنی بالاترین رقم در تاریخ این سازمان بود.
تقاضای جهانی هم مرز ۱۰۰ میلیون بشکه در روز را گذراند. با این سطح از تقاضا، سهم اوپک در تأمین بازار جهانی نفت به یک سوم کاهش پیدا کرده بود. اوپک تقریباً در حداکثر ظرفیت تولید می‌کرد. عربستان هنوز اندک ظرفیت مازادی داشت و البته ونزوئلا و جمهوری اسلامی ایران هم تحت تحریم بودند.
منشأ قدرت اوپک و توانایی آن در مدیریت بازار منبعث از ظرفیت تولید مازاد است. چنانچه همه کشورها در حد تمام ظرفیت خود تولید کنند، دیگر چیزی به‌نام تنظیم بازار جهانی نفت تحقق‌پذیر نیست. از دسامبر ۲۰۱۹ و به‌دنبال اعمال تعرفه‌های تجاری امریکا علیه چین و سپس عمل متقابل چین، آهنگ رشد اقتصادی چین شروع به کاهش و بر تقاضای جهانی نفت تأثیر گذاشت. قیمت جهانی نفت هنوز در طیف ۵۰-۶۰ دلار در بشکه در نوسان بود و احتمالاتی از افزایش تدریجی آن می‌رفت.
ورود کرونا و بازار جهانی نفت
اولین قربانی کرونا در اقتصاد جهان، صنعت نفت بود. هنگامی که اعمال قرنطینه و سیاست‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری‌ها آغاز شد، جاده‌ها و اتوبان‌ها از وسایل نقلیه خالی شدند. فرودگاه‌ها تعطیل و پروازها متوقف شدند. حمل‌ونقل که موتور رشد مصرف جهانی نفت است، از حرکت افتاد. البته کاهش مصرف تنها محدود به بخش حمل‌ونقل نبود. قرنطینه و خانه نشینی، تولید صنعتی را هم تحت‌الشعاع قرار داد. برپایه گزارش ماه مه ۲۰۲۰ آژانس بین‌المللی انرژی در پاریس، متوسط تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۲۰ می‌تواند تا ۳۰ میلیون بشکه در روز کاهش یابد. البته گزارش آژانس المللی انرژی بر مبنای عملکرد تقاضا طی سه ماهه اول سال‌جاری محاسبه شده است. دبیرخانه اوپک در وین در گزارش آوریل خود، افت تقاضای جهانی نفت را 25.5 میلیون بشکه در روز برآورد کرده است.
کاهش در چنین سطح بالایی از تقاضا بدان معناست که تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان نفت خام باید با یک همت جمعی و عزم همگانی در جهت ثبات قیمت‌ها اقدام کنند. برای اوپک مطلقاً امکان ندارد که مانند دهه‌های گذشته با کاهش تولید خود، بازار را کنترل کند. در چنین سطحی از کاهش جهانی تقاضای نفت اوپک می‌بایستی عملاً سه چهارم تولید خود را از بازار حذف کند. نشانه‌های ناتوانی سازمان اوپک از ۲۰۱۰ خود را نشان داده بود و مرتب بر دامنه آن افزوده شد.
اوپک پلاس در مواجهه با شکست تقاضای جهانی نفت
روسیه همواره با اکراه در مدیریت بازار نفت همکاری می‌کند. روسیه سعی دارد تا با حداقل همکاری در کاهش تولید، به قیمت‌های دلخواه خود دست پیدا کند. این رویه‌ای است که پیش از این در درون سازمان اوپک هم متداول بود و البته هنوز هم، هر تولید‌کننده‌ای سعی دارد تا با حداقل مشارکت در کاهش جمعی، از منافع تقویت بازار بهره‌مند شود. پیش از این‌ها اختلافات میان عربستان، ایران و ونزوئلا و دیگر کشورها وجود داشت. اما این بار ویروس کرونا آن چنان قلب بازار نفت را هدف گرفته که غیر از یک عزم جمعی، راهی برای نجات بازار از سقوط باقی نیست.
اینکه می‌گویم کرونا قلب بازار را هدف گرفته، منظور اقتصاد جهانی است. اقتصاد جهانی در چند نوبت با بحران مواجه شده که آخرین آن در ۲۰۰۸ بود. اما اقتصاد جهان تنها یک بار با رکود مواجه شد که در ۱۹۲۹ بود. حالا اقتصاددانان معتبری که دو نفر از ایشان برندگان جایز نوبل اقتصاد هستند، پیش‌بینی رکودی مشابه و بلکه فراتر از رکود ۱۹۲۹ را کرده‌اند. در صورت وقوع چنین رکودی، بازار نفت ممکن است آسیبی را متحمل شود که طی سال‌ها قادر به جبران آن نخواهد بود.وقوع چنین رکودی منجر به دگردیسی و پوست‌اندازی دیگری در اقتصاد جهانی خواهد شد. البته جایگاه نفت تا اواسط قرن 21 مهم باقی خواهد ماند.
افق بازار نفت در میان مدت و ظهور نفت شیل باعث شده تا عوامل غیر قابل پیش‌بینی در بازار نفت و اقتصاد جهانی از عوامل و عناصر معلوم بیشتر باشد. محاسبات اقتصاد سنجی، پاسخگوی الگوهای متداول پیش‌بینی‌ها نیست.
یکی از عوامل مهم در این میان ظهور نفت خام‌های غیرمتعارف موسوم به نفت شیل در امریکاست. تا ۱۰ سال پیش نفت خام شیل در حد مقالات علمی مورد بحث قرار می‌گرفت. البته فرکینگ یا روش‌های شکاف برای استحصال نفت، عمری ۵۰ ساله دارد. مقادیر کمی شیل به‌صورت آزمایشی بهره‌برداری می‌شد. اتفاق حیرت‌آور ظهور ناگهانی شیل در مقادیر عظیم بود. در فرآیندی ۵-۶ ساله ناگهان، یک عربستان سعودی جدید وارد بازار شد، آن هم بازاری که تقاضای جدیدی برای آن حتی پیش از کرونا هم وجود نداشت.
حالا هم اوپک و هم اوپک‌پلاس خواهان همکاری این میهمان ناخوانده بازار نفت شده‌اند. امریکا هم نگران است و عمق فاجعه عدم تعادل در بازار را درک کرده، اما امریکا هم می‌خواهد تا کشورهای دیگر تولید خود را کم کنند تا شیل همچنان به بازارهای جهانی نفت ورود پیدا کند. بدیهی است که تولید‌کنندگان نفت خام متعارف مانند عربستان و روسیه و سایر کشورها با شیل مشکل دارند.
تولید‌کنندگان شیل عموماً شرکت‌های کوچک و متوسط هستند که در قیمت‌های زیر ۵۰ دلار قدرت رقابت ندارند. این شرکت‌ها عموماً با وام از بانک‌ها به تولید شیل سر و سامان داده‌اند. کمپانی بزرگ نفتی امریکا هم با شیل مشکل دارند. کمپانی‌ها شیل را رقبای ناخوانده‌ای می‌دانند که بر سهم آنها در بازار سایه انداخته‌اند.
تعدادی از شرکت‌های شیل ورشکست شده‌اند و بر اساس اصول بازار تولید خود را از دست داده‌اند.در واقع شیل هم حالا به صورتی ناخواسته با اوپک‌پلاس همراه شده است. نفت شیل اقتصاد جنوب امریکا و بخصوص تگزاس را دگرگون کرد. نزدیک به دو میلیون اشتغال جدید ایجاد کرد. ترامپ برای انتخابات نوامبر خود به شیل نیاز دارد.
عربستان و روسیه هم تحت فشارند. هر دو کشور پرهزینه هستند و می‌کوشند تا قیمت جهانی نفت را به مرز ۴۰ دلار در هر بشکه برسانند.
دستیابی به ۴۰ دلار یا بیشتر برای سه ماهه سوم سال‌جاری قابل تحقق است، اما قیمت نفت اکنون سایه به سایه در مسیر کرونا قدم بر می‌دارد. به یاد داشته باشیم، قیمت نفت همیشه می‌تواند در قالب یک شوک بازگردد.
