همراه با دیگران، پروازمان را شروع کنیم
تا وقتی مسئله کرونا حل نشود، مشکل تقاضا برای انرژی حل نخواهد شد
نرسی قربان | کارشناس ارشد انرژی
نفت پس از شیوع ویروس کرونا و کاهش تقاضای کل، در سطح جهان دچار افت شدید شده و نگرانی‌هایی جدی را در اقتصاد جهان ایجاد کرده است. اقتصاد بسیاری از کشورها در پی این رخداد، دچار آسیب جدی شده است، اما اقتصاد ایران که به‌واسطه تحریم‌ها تا اندازه‌ای از وابستگی به نفت رهیده و خوشبختانه هنوز سقوط نکرده، به نظر می‌رسد بتواند از این بحران عبور کند. در این میان، داستان کرونا چینش قدرت اقتصادی و سیاسی در جهان را برهم زده و چون هنوز هم که دارویی برای آن کشف نشده، به‌هم‌ریختن این چینش ادامه دارد. اکنون قیمت نفت به رقمی رسیده که دیگر هیچ نفتی که تولید آن بیشتر از ۲۵ دلار هزینه‌بر باشد، تولید نخواهد شد.
در ادامه روند کنونی، تمامی شیل‌گس‌های آمریکا تقریباً تعطیل خواهد شد، چون کمتر از قیمت‌گذاری ۴۵ دلار در هر بشکه، امکان تولید ندارد. کسانی هم که اکنون به تولید خود ادامه می‌دهند، افرادی هستند که قبلاً در بازارهای آینده، نفت خود را پیش‌فروش کرده بودند. در نتیجه وقتی قراردادهای فروش به بازار آینده تمام شود، تولید شیل نیز به اتمام می‌رسد. گفته می‌شود ۱۰ میلیون نفر در آمریکا مشاغل وابسته به صنعت نفت و گاز دارند و این صنعت در حال تعطیل شدن است.
مدیران شیل‌اویل‌ها از بانک‌های مختلف برای تولید تسهیلات دریافت کرده‌اند که یکباره متوقف می‌شود و بانک‌ها نمی‌توانند پول‌هایشان را پس بگیرند که روی سیستم بانکی فشار خواهد آورد. تولید شیل‌گس‌ها در آمریکا چیزی حدود ۶، ۷ میلیون بشکه در روز است، یعنی آمریکا از کشوری که واردکننده عمده بود به سمت این رفت که در ۲۰۲۰ صادرکننده شود، اما در عمل ممکن است بازهم واردکننده عمده باقی بماند. در نتیجه یک تغییر بزرگ ایجاد می‌شود. در مورد نفت کشورهای دیگر که از دریا و مناطق صعب‌العبور است، مثلاً در کانادا، تولید کاملاً تحت تأثیر این قیمت قرار گرفته و شاید تا حد زیادی متوقف شود.
در نتیجه تغییرات ساختاری را شاهد خواهیم بود. در مورد کشورهایی مثل عربستان و امارات که به قیمت نفت خیلی وابسته هستند، یک مسئله را باید در نظر گرفت که صندوق ارزی بسیار عظیمی دارند که میلیاردها دلار پول دارد. ممکن است کسری بودجه شدید داشته باشند، اما وقتی ۵۰۰، ۶۰۰ میلیارد پس‌انداز در صندوق ارزی دارند، یک تا دو سال به‌راحتی می‌توانند اوضاع را بگذرانند. این‌طور نیست که بگوییم عربستان فوراً از بین خواهد رفت. البته عربستان چون حدود ۲۰ برابر ایران صادرات نفت دارد، ۲۰ برابر ایران هم از کاهش قیمت ضربه خواهد خورد. روسیه نیز بسیار وابسته به نفت و گاز است.
برخی کارشناسان می‌گویند اگر نفت به کمتر از ۴۰ دلار در هر بشکه برسد، بودجه روسیه، مشکل‌ساز خواهد شد. نفت در بسیاری از نقاط روسیه نیز با هزینه تولید بالای ۲۵ دلار استخراج می‌شود. در نتیجه روسیه هم با مشکل عمده‌ای روبه‌رو خواهد شد. البته سعی می‌کنند از طرق دیگری جبران کنند، اما روسیه هم تحت‌فشار خواهد بود و سعی می‌کند با همکاری اوپک، قیمت نفت را متعادل کند. شاید تنها کشوری که از اتفاق اخیر به‌خوبی بهره‌مند شود، چین به‌عنوان واردکننده عمده نفت و گاز است، زیرا پول کمتری برای انرژی هزینه خواهد کرد. به همین دلیل گمان می‌رود رشد اقتصادی چین در قیاس با سایر کشورها، زودتر به روند سابق برگردد. تفاوت همه این کشورها با ما این است که آنها اقتصاد پویا و محکمی داشته‌اند و اکنون به مشکل خورده‌اند، اما اقتصاد ما به خاطر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی در وضعیت خوبی نبوده و اکنون کمی وضعیت آن، بدتر شده است. ایران اکنون صادرات عمده ندارد. علاوه بر آنکه بیشتر چاه‌های نفت ایران قدیمی هستند و روی آنها سرمایه‌گذاری شده و خرج عملیاتی برای تولید ندارد، اما برای کشورهایی که می‌خواهند در این موارد سرمایه‌گذاری کنند، بسیار مشکل خواهد بود.
در چنین شرایطی آیا نفت فرصت ماندن در اقتصاد جهان را از دست خواهد داد و انرژی دیگری جایگزین آن خواهد شد؟ قطعاً خیر. در سوی تقاضا، نفت در رقابت با انرژی هسته‌ای و زغال‌سنگ قرار دارد. وقتی قیمت نفت ۲۵ دلار می‌شود، رقابت راحت‌تری با زغال‌سنگ و انرژی هسته‌ای دارد، چون آنها گران‌تر هستند. هزینه تولید تمام تجدیدپذیرها گران‌تر است و دولت‌هایی که به خاطر کرونا در وضعیت مالی بدی هستند، احتمالاً از اعطای سوبسید به انرژی‌های تجدیدپذیر سر باز خواهند زد. در نتیجه از لحاظ عرضه‌وتقاضا بازی عوض می‌شود. البته ممکن است کم‌کم دوباره قیمت‌ها تعدیل شود و بالا برود اما در حال حاضر بازی تغییر خواهد کرد. در طول سال‌های گذشته، بیشتر کشورها در تلاش بودند نفت را از سبد انرژی جهان، خارج و تجدیدپذیرها را به جای آن وارد سبد انرژی جهان کنند، اما تجدیدپذیرها قیمت بسیار بالایی دارند. اگر نفت ارزان باشد، رقابت سختی با تجدیدپذیرها خواهد داشت. در نظر داشته باشید وقتی بنزین ارزان است، کسی ماشین برقی نمی‌خرد. این مسئله اگر ادامه یابد و قیمت نفت در محدوده ۳۰ تا ۳۵ دلار باشد، عمر استفاده از نفت احتمالاً طولانی‌تر خواهد شد. چرا کشورها زغال‌سنگ مصرف کنند یا برق را از انرژی هسته‌ای بگیرند، وقتی گران‌تر است؟ همه فکر می‌کردند باید آلترناتیوی برای نفت پیدا شود، اما اکنون نفت، شدیداً رقابت‌پذیر است و کسی نمی‌تواند انرژی ارزان‌تری از نفت پیدا کند.
تا وقتی مسئله کرونا حل نشود، مشکل تقاضا برای انرژی حل نخواهد شد. با این حال، در شرایط فعلی بهترین فرصت برای ایران است که تلاش کند با جهان وارد مذاکره شود و مشکل خود را با دنیا حل کند. سرانجام روزی ماجرای تلخ کرونا تمام می‌شود و دنیا به رشدش بازمی‌گردد و باید تلاش کنیم بازهم زیر فشار تحریم‌ها نمانیم. به نظرم در شرایط فعلی باید با همه تعامل کرد، چون همه دنبال این هستند که از این بیماری خلاص شوند و شاید با فشار کنونی که روی همه است، بتوانیم با دنیا به تعامل برسیم تا وقتی درها باز می‌شود، همراه با دیگران پروازمان را شروع کنیم./روزنامه شرق
