پاکسازی سنتی مخازن نفت همچنان ادامه دارد
در پالایشگاه بندرعباس، سال گذشته یک مخزن عظیم ۵۰۰ هزار بشکهای بیش از ۱۵ درصد ظرفیت خود را بهدلیل انباشت رسوبات لجنی از دست داد؛ واقعیتی تلخ که نشاندهنده چالشی بزرگ در صنعت نفت ایران است. با تولید روزانه ۳.۳ میلیون بشکه و ظرفیت ذخیرهسازی ۱۰۰ میلیون بشکه، مخازن ذخیرهسازی ستون فقرات زنجیره تأمین انرژیاند، اما روشهای سنتی تمیزکاری، مانند غفلت از یک گنج، درآمدهای کلانی را هدر میدهند.
به گزارش «انرزی امروز» از روزنامه پیام ما، مخازن ذخیرهسازی در پالایشگاههای کلیدی مانند آبادان و ستاره خلیجفارس، روزانه میلیونها بشکه نفت خام و فرآورده را در خود جای میدهند. اما رسوبات لجنی، ترکیبی از هیدروکربنهای سنگین، آب و ذرات معدنی، بیش از ۱۵ درصد ظرفیت هر مخزن را اشغال میکنند. در یک مخزن ۵۰۰ هزار بشکهای، این یعنی ازدسترفتن ۷۵ هزار بشکه فضای مفید؛ فضایی که میتوانست نفتی به ارزش میلیونها دلار را ذخیره کند. این انباشت، کیفیت فرآوردهها را کاهش میدهد، خطوط انتقال را مسدود میکند و راندمان پالایش را تا ۱۲ درصد پایین میآورد.
چالشهای تمیزکاری؛ اندازهگیری زیانهای پنهان
روشهای سنتی تمیزکاری، که هنوز با ابزارهای دستی انجام میشوند، تنها ۴۵ درصد رسوبات را حذف میکنند. این ناکارآمدی هزینههای سنگینی دارد. در جولای ۲۰۲۵ پالایشگاه آبادان شاهد انفجاری بود که بهدلیل رسوبات و نشتی پمپ رخ داد. این حادثه یک کارگر را قربانی کرد، عملیات را سه روز متوقف کرد و زیانی ۱۵ میلیون دلاری به بار آورد. استاندارد ISIRI ۴۴۲۳ بازرسیهای منظم را الزامی میکند، اما اجرای ناقص آن سالانه ۴۰۰ میلیون دلار زیان به صنعت نفت ایران وارد میکند (محاسبهای براساس ۳۰۰ مخزن بزرگ با متوسط زیان ۱.۳ میلیون دلاری برای هر کدام).
نشت لجن به خاک و آبهای زیرزمینی نیز فاجعهای زیستمحیطی است. در خوزستان نشتی در سال ۲۰۲۴ هزینهای ۲۰۰ میلیارد تومانی برای پاکسازی بهدنبال داشت. این زیانها همراه با تهدید صادرات روزانه ۱.۶۵ میلیون بشکهای، نشان میدهد تمیزکاری سنتی نهتنها غیراقتصادی است، بلکه خطری برای پایداری صنعت بهشمار میرود.
فناوریهای نوین؛ بازیافت ثروت از دل لجن
سیستمهای تمیزکاری مدرن، مانند رباتهای خودکار و جتهای پرفشار، راهحلی کارآمد برای این معضل هستند. این فناوریها، که با استاندارد API ۲۰۱۵ برای تمیزکاری ایمن سازگارند، تا ۹۲ درصد لجن را به نفت خام قابلاستفاده بازمیگردانند و انتشار گازهای فرار را ۸۵ درصد کاهش میدهند. در عمل، زمان تمیزکاری را از ۳۰ روز به ۸ روز کوتاه میکنند و راندمان واحدهای تقطیر را تا ۱۰ درصد افزایش میدهند.
مدیریت موجودی نیز با نرمافزارهای پیشرفتهای مانند SAP متحول میشود. این نرمافزار با پیشبینی دقیق تقاضا و عرضه، تأخیرات لجستیکی را ۳۰ درصد کاهش میدهد. در پالایشگاه ستاره خلیجفارس آزمایش این سیستم در سال ۲۰۲۴ انباشت موجودی را ۲۵ درصد کم کرد و درآمد ماهانه را پنج میلیون دلار افزایش داد. این فناوریها نهتنها ظرفیت مخازن را احیا میکنند، بلکه ثروتی نهفته را به چرخه تولید بازمیگردانند؛ ثروتی که در لجنهای نفتی مدفون شده است.
تحلیل هزینه-فایده؛ سرمایهگذاری برای سود کلان
تمیزکاری دستی یک مخزن ۵۰۰ هزار بشکهای (۸۰ هزار مترمکعب) ۴۰ میلیارد تومان (۴۰۰ هزار دلار با نرخ صد هزار تومان) هزینه دارد، اما تنها ۴۵ درصد لجن، یعنی حدود ۳۳ هزار و ۷۵۰ بشکه، را بازیافت میکند. با قیمت ۶۰ دلار بهازای هر بشکه، این بازیافت بهتنهایی ۲.۰۲ میلیون دلار درآمد تولید میکند، درحالیکه هزینههای پنهان مانند توقف تولید (پنج میلیون دلار روزانه) و پاکسازی زیستمحیطی (تا ۳۰۰ میلیارد تومان) زیانها را چند برابر میکنند.
در مقابل سیستمهای خودکار با هزینه ۹۰ میلیارد تومان (۹۰۰ هزار دلار)، ۹۲ درصد لجن -یعنی بیش از ۶۹ هزار بشکه- را بازیافت میکنند. این میزان، با قیمت ۶۰ دلار، درآمدی ۴.۱۴ میلیون دلاری تولید میکند و پس از کسر هزینه اولیه، سود خالص ۳.۲۴ میلیون دلاری بهجا میگذارد. کوتاهشدن زمان تمیزکاری به هشت روز، چهار ماه صرفهجویی ایجاد میکند که معادل ۱۰۰ میلیون دلار ارزش اقتصادی است.
برای ۳۰۰ مخزن ایران، این فناوریها سالانه ۹۷۲ میلیون دلار درآمد از بازیافت تولید میکنند. این رقم از ضرب سود خالص هر مخزن (۳.۲۴ میلیون دلار) در تعداد مخازن بهدست آمده است. سرمایهگذاری ۱.۵ میلیارد دلاری برای نصب این سیستمها در صد مخزن کلیدی، در کمتر از دو سال بازمیگردد و در پنج سال، درآمدی شش میلیارد دلاری ایجاد میکند.
این اعداد نشان میدهند تمیزکاری نوین نهتنها زیانها را جبران میکند، بلکه ثروتی عظیم را آزاد میسازد. صنعت نفت ایران، با این تحول، میتواند به هابی کارآمد و پایدار تبدیل شود. اکنون زمان آن است که با تصمیمهایی هوشمند، این فرصت طلایی را به واقعیت بدل کنیم.
