چالش زیردریاییها با تغییر اقلیم در قطب شمال
موش و گربه بازی زیردریاییهایی روسیه و ناتو با تغییر اقلیم تغییر میکند
در سال 1984 یک نویسنده آمریکایی بهنام تام کلنسی رمانی نوشت باعنوان «شکار اکتبر سرخ». این کتاب داستانیست درباره مارکو رامیوس، کاپیتان یک زیردریایی متعلق به شوروی به نام «اکتبر سرخ» که میخواهد این زیردریایی را که مجهز به موشکهای بالستیک است از شوروی برباید با همان به ایالات متحده پناهنده شود. رونالد ریگان، رئیس جمهور ایالات متحده، گفته بود که از خواندن کتاب لذت برده است. اقتباسی سینمایی از این کتاب در ۲ مارس ۱۹۹۰ منتشر شد و چندین بازی کامپیوتری و ویدیویی بر اساس این کتاب ساخته شد. حالا «شکار اکتبر سرخ» دوباره رخ نموده است.
به گزارش «انرژی امروز» از هفته نامه صدا، با تشدید تنشها بین ناتو و روسیه، یکی از بزرگترین نگرانیهای کشورهای ناتو استقرار ناوگان زیردریاییهای روسیه است در آبهای کشورها شمال اروپا به ویژه در اقیانوس منجمد شمالی. زیردریاییهایی که آنقدر بیصدا حرکت میکنند که قابل شناسایی نیستند.
اما اخیرا رخدادی اقلیمی، یعنی ذوب یخهای قطبشمال، که برای تقریبا تمام دنیا خبر بدیست و عامل مصائب گسترده، باعث میشود این زیردریاییها دیگر نتوانند خود را در زیر این لایههای عظیم یخ پنهان کنند. از سویی کشورهای اروپایی و ناتو برنامههایی برای شناسایی و در واقع شکار این زیردریاییها در دستور کار خود قرار دادهاند اما تغییر اقلیم این شناسایی را هم مشکلساز کرده است.
دریاسالار استوارت مانش، فرمانده نیروهای دریایی ایالات متحده در اروپا-آفریقا، در مصاحبهای به بیزینس اینسایدر گفته است که ناتو به طور فزایندهای در ماموریتهای ضد زیردریایی در اقیانوس اطلس و منطقه شمالگان درگیر شده است.
مقامات غربی در سالهای اخیر توجه خود را به فعالیتهای زیردریاییهای روسیه در اطراف قاره اروپا جلب کردهاند و این امر را حیاتی ساخته است که ناتو ابزارها و سیستمهای مناسبی برای ردیابی این کشتیها و مقابله با آنها در صورت نیاز داشته باشد.
روسیه زیردریاییهای بسیار توانمندی مانند زیردریاییهای کلاس یاسن دارد که ردیابی آنها بسیار دشوار است. تحلیلگران نظامی میگویند این تجهیزات تهدیدهای واقعی برای ناتو هستند، بنابراین اتحادیه اروپا مجبور است زیردریاییها را از نزدیک رصد کند. رصدی که چندان هم بدون مشکل نیست.
ناتو برای انجام این ماموریتها کشتیها، هواپیماها و تجهیزات جدید نظامی خریداری کرده است. از جمله این تجهیزات هواپیمای P-8 Poseidon است. این هواپیما یک هواپیمای گشت دریایی چندمنظوره با قابلیت بالا است که توسط شرکت هوافضای آمریکایی بوئینگ ساخته شده و برای نیروی دریایی ایالات متحده توسعه داده شده تا جایگزین P-3 Orion شود.
این هواپیما به فناوری پیشرفتهای مانند رادار روزنه مصنوعی، برجک حسگر مادون قرمز و قابلیتهای صوتی افزایش یافته مجهز بوده حامل بویهی ضد زیر دریایی (سونوبوی) است و میتواند به اژدر و موشکهای ضد کشتی هم مسلح شود.
اما آنچه که رخ میدهد چندان ساده نیست که کشورهای ناتو بتوانند زیردریاییهای روسیه را حتما کنترل کنند و یا زیردریاییهای روسیه از این پس بتوانند به راحتی از تیررسی کنترلکنندهها و ناظران دریایی ناتو فرار کنند.
حالا که بحث تغییر اقلیم پیش آمده، عبور این زیردریاییها و رصد آنها توسط ناتو ابعاد گستردهتری هم یافته است.
تغییر اقلیم و ردیابی زیردریاییها
محققان نظامی میگویند تشخیص زیردریاییها دشوار است. تغییر اقلیم ممکن است آن را دشوارتر کند. امواج صوتی وسیله اصلی ردیابی زیردریاییها در پهنههای وسیع اقیانوس است و تحقیقات نشان میدهد که با گرم شدن دریاها، رفتار این امواج صوتی متفاوت میشود.
با گرم شدن کره زمین، آب شیرین به اقیانوس منجمد شمالی نفوذ میکند، زیرا یخ دریا و لایه دائما منجمد آب دریا ذوب میشوند، در حالی که آبهای گرمتر اقیانوس اطلس از جنوب به آن نفوذ میکنند.
در گذشته، اقیانوس منجمد شمالی یک بیابان یخزده تصور میشد، اما اکنون تبدیل به منطقهای شده که در فصل تابستان به عنوان آبهای آزاد در نظر گرفته میشود. اقیانوسی که به معنای واقعی کلمه در حال تغییر حالت است.
این تغییر در دما و شوری یا سطح نمک تأثیر زیادی بر نحوه حرکت امواج صوت در آب دارد. اما دانستن نحوه حرکت امواج صوت در زیر امواج، کلید شناسایی تهدیدهاییست که اتحادیه اروپا با آن درگیر است.
منطقه قطب شمال از اقیانوس منجمد شمالی و مجموعهای از دریاها تشکیل شده، مانند دریای بارنتس در شمال نروژ و غرب روسیه یا شمالیترین بخشهای اقیانوس اطلس، که عموما بدون یخ هستند و کشتیها میتوانند در آنها حرکت کنند. همه این آبها در فهرست اولویتهای استراتژیک هشت کشور دارای قلمرو در قطب شمال و نیز کشورهای دورتر قرار دارند.
مسکو تقریبا 50 درصد از خط ساحلی قطب شمال را در اختیار دارد. اروپاییها بیشتر نگران فعالیتهای روسیه و به تازگی چین در آبهای بدون یخ دریاهای جنوبیتر هستند.
به همین دلیل است که دانشمندان ناتو در دریای گرینلند به دنبال سیگنالهای صوتی ارسالی هستند. دانشمندان میدانند که پس از برخورد سیگنالها با یخ، باید مراقب بود کدام سیگنالها در دستگاههای ضبط دریافت میشوند.
حسگرهای صوتی تاکنون موثرترین راه برای شناسایی زیردریاییها بودهاند. اما حالا دانشمندان میگویند شوری میتواند با آکوستیک بازی کند. این درحالیست که برای کشورهای ناتو بسیار مهم است که بتوانند از محل زیردریاییهای روسیه مطلع شوند.
زیردریاییها از جمله پیشرفتهترین و کشندهترین سیستمهای تسلیحاتی در جهان هستند. این تجهیزات که به اژدر، موشک کروز و گاهی موشکهای بالستیک قارهپیما مجهز هستند، قادرند ماهها در اعماق آب فعالیت کنند و به سختی قابل تشخیص باشند. اکنون شاید توانایی آنها برای پنهان شدن در اقیانوسهای وسیع از طریق یک منبع غیرمنتظره تقویت شود: تغییر اقلیم.
آبهایی که بسیاری از زیردریاییها در آنها کمین کردهاند، به سرعت در حال گرم شدن هستند، زیرا با انتشار گازهای گلخانهای انسانساز و جذب گرمای اضافی توسط اقیانوسها آبهای این پهنههای آبی گرم میشود. و این گرمایش، طبق مقالهای که اخیرا توسط کالج دفاع ناتو در رم تهیه شده است، میتواند تأثیر قدرتمندی بر نحوه رفتار امواج صوتی در زیر آب داشته باشد.
محققان میگویند این امر میتواند مناطق وسیعی از اقیانوسها را برای شکارچیان زیردریایی غیرقابل نفوذ کند. به گزارش نیویورکتایمز، مائورو گیلی، محققی که در زمینه فناوری نظامی مطالعه میکند، میگوید: «ما در بیشتر مناطقی که بررسی کردیم، کاهش برد تشخیص را مشاهده کردیم.» تیم او از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۹ نحوه حرکت امواج صوتی را در اعماق دریا مدلسازی کرده است و آن را با نحوه پیشبینی مدلسازی اقلیمی فعلی که حرکت آنها را بین سالهای ۲۰۷۰ تا ۲۰۹۹ پیشبینی میکرد، مقایسه کردند. تفاوتهای قابل توجهی وجود داشت.
محققان دریافتند که در اقیانوس اطلس شمالی، همان منطقهای که زیردریاییهای روسی با نیروهای ناتو موش و گربه بازی میکنند، مسافتهایی که میتوان صدای آنها را شنید، به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت. این مسافت در خلیج بیسکای، در سواحل فرانسه و اسپانیا میتواند تقریبا به نصف برسد. پویایی مشابهی در غرب اقیانوس آرام وجود دارد، در آن منطقه زیردریاییهای چینی و آمریکایی فعالیت میکنند و برد تشخیص میتواند تا ۲۰ درصد هم کاهش یابد. یعنی ناتو باید برای تشخیص زیردریاییها بسیار بیشتر از گذشته به آنها نزدیک شود.
علم زیربنایی این پدیده از قبل از جنگ جهانی دوم به خوبی درک شده است، آن زمان دانشمندان کشف کردند امواج صوت که در آبهای گرم سریعتر حرکت میکنند، تمایل دارند به سمت لایههای سردتر خم شوند، در آن لایهها امواج صوت کندتر حرکت میکند. در نتیجه شنیدن صداهای تولید شده توسط اهداف اپراتورهای سونار که از فاصله دور به صدای زیردریاییها گوش میدهند، دشوارتر شود.
به گفته دکتر گیلی، از ETH زوریخ، این اثر میتواند پیامدهای استراتژیک مهمی داشته باشد. به گفته او کشورهایی مانند روسیه و چین میتوانند از این تغییرات محیطی برای استقرار زیردریاییها در بخشهایی از اقیانوسها مانند اقیانوس اطلس شمالی، که تغییرات در آنها بارزتر است استفاده کنند.
دکتر گیلی خاطرنشان میکند که سایر روشهای تشخیص زیردریاییها، مانند ردیابی اختلالات کوچک در میدان مغناطیسی زمین که هنگام حرکت زیردریاییها در آب رخ میدهد، فقط در فواصل کوتاهتر موثر هستند.
او میگوید: «اگر تشخیص زیردریاییها دشوارتر شود، نتیجه این میشود که اوضاع برای نیروهای دریایی که در حالت دفاعی هستند، دشوارتر میشود.» بنابراین این رخدادها میتواند پیامدهایی از نظر بازدارندگی هستهای داشته باشد.
ایالات متحده، روسیه، چین و دیگر کشورهای دارای سلاح هستهای، دفاع خود را بر این ایده بنا کردهاند که یافتن و نابودی زیردریاییهای حامل موشک بالستیک دشوار است. حالا تغییر اقلیم پنهان شدن زیردریاییها را هم آسانتر میکند.
اما برخی از کارشناسان در مورد اغراق در مورد اثرات ناشی از تغییر اقلیم هم هشدار میدهند. تام استفانیک، عضو غیرمقیم موسسه بروکینگز، خاطرنشان میکند که اپراتورهای زیردریایی باید با عوامل محیطی بسیار دیگری، از صداهای کشتیرانی گرفته تا ترک خوردن یخهای قطب شمال، دست و پنجه نرم کنند، به طوری که تمرکز صرف بر تغییر اقلیم هنگام پیشبینیهای استراتژیک عملی نیست.
مهمترین یافته این مطالعه ممکن است صرفا تأیید این نکته باشد که ناوگانهای زیردریایی در آینده با افزایش سرعت تغییر اقلیم مجبور به دست و پنجه نرم کردن با عدم قطعیتهای بیشتری خواهند بود. دکتر گیلی و همکارانش دریافتند که تغییرات اقیانوس در مناطق مختلف به طور قابل توجهی متفاوت است و در عرضهای جغرافیایی شمالی بارزتر است. در مناطق کمعمق دریای ژاپن، تشخیص زیردریاییهای کره شمالی حتی میتواند آسانتر شود.
برایان کلارک، عضو ارشد موسسه هادسون، بر این باور است که: «این امر باعث ایجاد وضعیت غیرقابلپیشبینی میشود؛ همان چیزی که فرماندهان باید با آن دست و پنجه نرم کنند. شما باید اندازهگیریهای بسیار بیشتر و مداومتری انجام دهید تا مطمئن شوید مدلهایتان بهروز هستند.»
این درحالیست که از ماه ژانویه، دولت ترامپ تلاشها برای مقابله با تغییر اقلیم را در کل دولت کاهش داده است. پنتاگون در ماه مارس اعلام کرد که لغو برنامههایی مانند طرح اقدام اقلیمی ۲۰۳۰ نیروی دریایی را که به دنبال کاهش انتشار گازهای گلخانهای و تقویت تابآوری اقلیمی بود، آغاز خواهد کرد.
اما دانشمندانی که برای ناتو کار میکنند هشدار میدهند که تغییر اقلیم باعث تسریع مشکلات خواهد شد. آنها خاطرنشان میکنند که زیرساختهای ساحلی در اثر افزایش سطح آب دریا و فرسایش در معرض خطرند و میگویند که کشتیهایی که در آبهای شورتر و اسیدیتر فعالیت میکنند، به نگهداری مکررتری نیاز خواهند داشت. آنها حتی خاطرنشان میکنند که گلههای عروسهای دریایی با مسدود کردن سیستمهای پیشرانه و خنککننده زیردریاییها و کشتیها، باعث گرم شدن بیش از حد موتورهای کشتیهای جنگی شدهاند.
ساندرو کارنیل، محقق موسسه علوم قطبی ایتالیا که با مرکز تحقیقات و آزمایشهای دریایی ناتو همکاری داشته، میگوید مدلسازی نحوه تغییر شرایط اقیانوس توسط تغییر اقلیم میتواند به ارتشها فرصتی بینظیر برای تطبیق ناوگانهایشان ارائه دهد. کارنیل معتقد است: «من به شما نمیگویم که زیردریایی یا سونار خود را دور بیندازید. اما اگر این مشکل را مدیریت نکنید، آنگاه این مشکل شما را مدیریت خواهد کرد.»
چالش مسکو
فقط طرف ناتو نیست که با چالش مواجه است. مسکو خود نیز گرفتار است. درواقع تغییر اقلیم ابتدا برای زیردریاییهای مسکو مشکل آفرین بوده است. و این ناوگان باید چالش را به فرصت تبدیل کند.
زیردریاییهای روسی کاملا توانمند و کاملا بیصدا هستند و ردیابی آنها در سطح جهان و نیز در قطب شمال، چالشی برای کشورهای غربی است.
بخش بزرگی از استراتژی زیردریاییهای روسیه، پنهان شدن در زیر یخ است تا بتوانند ناتو را با یک حمله پیشگیرانه قدرتمند تهدید کنند، یا از زیر یخ عبور کنند و با سلاحهای مخرب آماده پرتاب، به خطوط ساحلی اعضای ناتو نزدیک شوند، تشخیص زیردریایی که زیر یخ پنهان شده، واقعا دشوار است.
روسیه سالهاست که موشکهای پیشرفته را از زیردریاییهای موشک بالستیک هستهای غوطهور در قطب شمال آزمایش میکند. برخی گزارشها حتی حاکی از آن است که روسیه موشکی را پرتاب کرده که از یخ قطب شمال عبور کرده است. تشخیص استراتژی دقیق روسیه در مورد چگونگی و زمان عبور آن از یخ دشوار است.
سالها روسها معتقد بودند یخ میتواند دوست مسکو باشد. و به دلیل شرایط یخی، کشتیهای ناتو نمیتوانند خیلی به قطب شمال نفوذ کنند. اکنون، اگرچه روسیه هنوز چند استراتژی خوب مانند پنهان شدن در عمیقترین آبها را در آستین خود دارد، اما حالا در مناطقی که مدتها برای جلوگیری از توجه دشمنانش به یخ تکیه داده بود، بیش از هر زمان دیگری احساس آسیبپذیری کند.
به گزارش نیوزویک، قطب شمال برای کرملین فقط جنبه دفاعی ندارد. این منطقه به منبع سودآور ترافیک تجاری و روابط نزدیکتر با چین، تبدیل میشود. رسانههای دولتی روسیه در سال 2022 گزارش دادند که فلات قاره قطب شمال روسیه حاوی بیش از 85 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی و 17 میلیارد تن نفت است.
البته، قطب شمال از نظر نظامی نیز برای روسیه بسیار مهم است به ویژه در شبه جزیره کولا. این جزیره محل استقرار زیردریاییهای هستهای و تهاجمی روسیه است. روسیه از شبه جزیره کولا به عنوان نقطه ارسال زیردریاییهای مسلح به موشکهای کروز متعارف و دوربرد به سمت ایالات متحده یا اقیانوس اطلس از طریق آبهای بین گرینلند، ایسلند و بریتانیا یا همان شکاف GIUK استفاده میکند.
در حال حاضر، مقامات و کارشناسان میگویند که هیچ کس خواهان درگیری در قطب شمال نیست. اما نمیتوان رقابت رو به رشد در منطقهای را که بسیاری از کشورها بیش از هر زمان دیگری به آن علاقه دارند، نادیده گرفت. این منطقه بسیار آرام است تا زمانی که دیگر آرام نباشد.
