چرا قانون هوای پاک اجرا نمیشود؟
تهران سالهاست از آلودگی هوا رنج میبرد. رنجی که قرار بود با تصویب قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ بهبود یابد. اما از آن روز تا به الان، روزهایی که هوای تهران پاک و قابلتنفس بوده؛ کمتر شده و حتی در ۵ آذر ۱۴۰۴ آلودهترین شهر جهان شناخته شده است.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه پیام ما، در تمام این مدت راهحل این مشکل از سوی مسئولان، تعطیلی مداوم مدرسهها، ادارهها و دعا برای باد و باران بوده است؛ راهی که هیچ فایده پایداری برای بهبود اوضاع ندارد. کنشگران محیطزیست تأکید میکنند هفت سال از تصویب قانون هوای پاک گذشته، اما تنها ۱۲ درصد از این قانون اجرایی شده است.
عکسهای هوایی چند روز اخیر، تهران و بسیاری از شهرهای دیگر را در زیر لایهای از آلودگی و گردوغبار نشان میدهد. گویی پتویی سیاه و کثیف روی شهر کشیده و مردم زیر آن دفن شدهاند. در شهر، نفس مردم به شماره افتاده؛ هر نفس بهجای آنکه «ممد حیات باشد و مفرح ذات» باشد، بوی مرگ و تعفن میدهد. در چند روز گذشته شاخص آلودگی هوا در بعضی مناطق از ۲۰۰ هم عبور کرده. اما این آلودگی منحصر به امسال و پارسال نیست و پدیدهای تکراری است. در این میان بهنظر میرسد آنچه بیش از هر راهحلی در میان نهادها و سازمانهای مربوطه نادیده گرفته شده، یک چیز است: «قانون هوای پاک».
اظهارنظر نماینده مجلس درباره اجرایینشدن قانون
«سلمان اسحاقی»، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، درباره افزایش مرگومیرهای ناشی از آلودگی هوا به «پیام ما» میگوید: «بهدلیل بعضی سوءمدیریت و ترکفعلها، این مرگها قتل محسوب میشوند.»
او معتقد است برای اجرای قانون هوای پاک به جسارت و شجاعت نیاز است و توضیح میدهد: «باید در خودروسازی اصلاحاتی برای ورود خودروهای باکیفیت انجام شود. همچنین، وجود رانت در صنعت خودروسازی اجازه نمیدهد قوانینی که برای خودروهای کارکرده وجود دارد، اجرایی شوند. اصلاح ساختارهای سوختی کارخانهها، صنایع و معادن بزرگ و همچنین اصلاح کیفیت بنزین نیز انجام نگرفته است. سازمان استاندارد هم باید، عمل به استانداردها را جدیتر بگیرد.»
اسحاقی از نقش کمیسیون بهداشت و درمان میگوید: «این کمیسیون ورود جدیای به این موضوع داشته است. یکشنبه آینده با متولیان اجرای قانون هوای پاک، جلسهای در کمیسیون بهداشت و درمان داریم. بعد از آن اعضا تصمیم خواهند گرفت براساس ماده ۲۳۴ و ۲۳۵ آییننامه داخلی مجلس از بعد حقوقی و قضائی ورود کنند. امیدواریم قوه قضائیه این امر را بعد از آنکه مجلس ورود جدی کرد، بهصورت فوریتی در دستورکار خود قرار دهد.»
سلامت جسمانی و روانی تحتتأثیر آلودگی هوا
براساس آمار حاصل از سامانه پایش کیفی هوای کشور از سال ۱۳۹۷ تا ۱۷ دی ۱۴۰۳ تعداد روزهای باکیفیت هوای پاک تهران تنها ۹۴ روز بود. تعداد این روزها هر سال نسبت به سال قبل کمتر شده است. براساس گزارش ایرنا، تعداد روزهای پاک تهران در سال ۱۴۰۲ تنها ۱۰ روز، در سال ۱۴۰۳ هفت روز و امسال فقط شش روز بوده است.
مواجهه دائمی با آلودگی هوا موجب انواع بیماری تنفسی، قلبیعروقی، دستگاه عصبی، پوستی و دستگاه گوارش میشود. بهگفته «عباس شاهسونی»، رئیس کارگروه سلامت هوا و تغییراقلیم وزارت بهداشت، ۳۵ هزار مرگ در سال ۱۴۰۳ به آلودگی هوا منتسب بودهاند. این درحالیاست که بهگفته «علیرضا رئیسی»، معاون وزیر بهداشت، ۵۸ هزار مرگ در سال به آلودگی هوا نسبت داده میشود.
این فقط سلامت جسمانی نیست که به خطر میافتد، بلکه سلامت روانی هم تحتتأثیر آلودگی هوا قرار میگیرد. در سال ۲۰۲۲ پژوهشی با عنوان «آلودگی هوا، اختلالات افسردگی، اضطراب و اثرات مغزی: یک بررسی سیستماتیک» در مجله «PubMed» منتشر شد؛ یافتههای این پژوهش از ارتباطی قوی و مداوم بین آلودگی هوا و افزایش مشکلات سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی حکایت دارد.
خواسته فعالان محیطزیست؛ اجرای قانون هوای پاک
کاهش روزهای هوای پاک و افزایش روزهای ناسالم، موجب شد تعدادی از شهروندان و فعالان محیطزیست ۲۸ شهریورماه امسال در نامهای خطاب به رئیسجمهور، رئیس بازرسی کل کشور، ریاست وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، ریاست فراکسیون محیطزیست مجلس شورای اسلامی و ریاست سازمان محیطزیست خواستار اجرای قانون هوای پاک شوند.
آنها در این نامه بر بهروزرسانی و انتشار عمومی سیاهههای انتشار آلودگی هوا در کلانشهرها و مراکز صنعتی، تسریع در نوسازی و گسترش ناوگان حملونقل عمومی شهری و توقف شمارهگذاری خودروها و موتورسیکلتهای آلاینده، پایش و الزام صنایع و نیروگاهها به رعایت استانداردها همراه با انتشار عمومی دادهها، تقویت ضمانتهای اجرایی قانون هوای پاک و پاسخگویی شفاف دستگاههای متخلف به مردم و مراجع ذیربط، اختصاص بودجه مشخص و پایدار و تعامل دولت با مجلس برای بازبینی و اصلاح قانون هوای پاک تأکید کردند.
تلاش سازمان محیطزیست برای برداشتن موانع اجرای قانون
«احمد طاهری»، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییراقلیم، در گفتوگو با «پیام ما» اجرایی نشدن قانون هوای پاک را با بودجه اجرایی، سیاستگذاری و نحوه مدیریت طرح مرتبط میداند و میگوید: «میزان اسقاط خودروها بسیار کمتر از میزان تولید خودرو است. در سال ۱۳۹۹ فقط ۱۰ هزار خودرو اسقاط شد که این عدد با تغییر در روشها در سال ۱۴۰۳ به ۳۵۰ هزار خودرو رسید؛ اما این عدد هنوز با نیاز کشور فاصله دارد. همچنین امسال حدود ۳۰۰ میلیون لیتر مازوت با کیفیت بالا در اختیار نیروگاهها قرار گرفته؛ اما این پاسخگوی نیاز تمام نیروگاهها نیست و وزارت نفت موظف است سوخت با کیفیت بالا تولید کند. علاوهبراین، هنوز به میزانی که در قانون برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بیان شده، نرسیدهایم؛ اگرچه در سال جاری نسبت به سالهای گذشته توسعه بیشتری صورت گرفته است.»
براساس قانون، سازمان حفاظت محیطزیست ناظر اجرای قانون هوای پاک است. طاهری درباره عملکرد این سازمان میگوید: «سازمان حفاظت محیطزیست، علاوهبر وظایف اجرایی، نظارتی و گزارش عملکرد و پیگیری موارد گوناگون، طی یکسال گذشته نقش بیشتری در سیاستگذاری آلودگی هوا ایفا و سعی کرده تا جایی که ممکن است موانع موجود بر سر راه اجرای قانون را بردارد. نتایج این کار، مازوت کمگوگرد و افزایش تعداد اسقاط ناوگان فرسوده در سال ۱۴۰۳ است که رکورد سالانه کشور را به ثبت رساند.»
دود مازوت در ریههای مردم
«مهلقا کاشفی»، کنشگر محیطزیست، درباره چرایی اجرایی نشدن قانون هوای پاک به «پیام ما» میگوید: «این قانون در سال ۱۳۷۴ تدوین شد؛ اما بهدلیل اصلاحیههای متعدد، در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید. از آن زمان هیچ اقدامی انجام نشده است. از سال ۸۰ تا امروز تحریمها و نداشتن بودجه بهقدری مؤثر بوده است که خودروهای فرسوده از چرخه خارج نشده و صنایع خودروهای بهتر و کممصرفتر تولید نکردهاند. وزارت نفت هم نتوانسته سوخت مناسب تولید کند.»
او درباره نقش وزارت نیرو در قانون هوای پاک میگوید: «وزارت نیرو ساختمانهای گرانقیمتی در سطح شهر دارد، اما روی نیروگاههای پاک کار نکرده است و نیروگاهها هنوز مازوتسوزند. این نیروگاهها گوگرد و سولفور تولید میکنند و دود آن وارد ریههای مردم میشود. زمان ریاست «عیسی کلانتری» بر سازمان حفاظت محیطزیست گفته شد باید فکری درباره مازوتسوزی شود، اما اتفاقی نیفتاد و به همهجا مانند کارخانههای سیمان، نیروگاهها، صنایع نیازمند سوخت سهمیه مازوت داده شد و آنها هم این سهمیه را کموبیش میسوزانند.»
کاشفی درباره پاسخگویی نهادهای مختلف که نامه به آنها ارسال شده بود، میگوید: «نامهای به مجلس و بهویژه خانم «سمیه رفیعی»، رئیس فراکسیون محیطزیست، ارسال و از آنها پیگیری این موضوع را درخواست کردیم، اما اصلاً پاسخگو نبودند. سازمان بازرسی کل کشور هم گفت ادله کافی ندارید و نامه را بایگانی کردند. وزارت بهداشت هم فقط یک جلسه با ما برگزار کرد و هنوز پیگیر آن هستیم. ما نامه را شهریورماه به دستگاهها ارسال کردیم، اما هنوز با گذشت سه ماه هیچ اقدامی صورت نگرفته است. کاش حداقل به امضاکنندگان پاسخ میدانند چه میخواهند انجام دهند.»
مسئول دفتر «سمیه رفیعی»، رئیس فراکسیون محیطزیست و منابعطبیعی، اما در پاسخ به پیگیری «پیام ما» از وجود این نامه اظهار بیاطلاعی کرد.
هزینه زیاد، دلیل عدم اجرای قانون
«عباس محمدی»، کنشگر محیطزیست، به «پیام ما» میگوید بسیاری از قوانین حتی اگر مناسب هم باشند، برای اجرا نشدن نوشته میشوند: «بعضی از قوانین ما با جامعه هماهنگ نیست و قوانین خوب هم تحتتأثیر آن اجرایی نمیشود؛ هم مردم و هم مسئولین در برابر اجرای آن مقاومت میکنند. مردم بهدلیل قانونهای نامناسب به اجرای قوانین درست هم بیاعتنا و بیتوجه میشوند. مقامهای مسئول هم بهدلیل زیادی هزینهها از اجرای قانون هوای پاک سر باز میزنند.»
بهگفته او، نکته مهمتر هزینهبری و مشکل بودن اجرای قانون هوای پاک برای دستگاههایی مثل شهرداری، صنایع مختلف و سازمان حفاظت محیطزیست است. به همین دلیل آنها ترجیح میدهند با نفوذ زیادشان قانون را نادیده بگیرند.
«در خودروسازی قرار بود دستگاهی به اسم کنیستر برای کاهش آلودگی نصب کنند، اما میگویند بهعلت تحریمها نمیتوانند دستگاه را داشته باشند. این ادعا پذیرفتنی نیست و شانه خالی کردن و فرار از مسئولیت است. این بیمسئولیتی و بیاعتنایی به مقررات و هشدارها بهطور مکرر رخ میدهد و سلامت میلیونها نفر را نشانه میگیرد. بهنظر میرسد در مجموعه حاکمیتی ما اقتدار قانونی لازم وجود ندارد و راههای گریز زیادی برای صاحبان نفوذ و قدرت هست که قانون را اجرا نکنند یا ناقص اجرا کنند. این مشکل هم با اصلاح ساختار حکومت بهبود مییابد.»
محمدی میگوید: «تا امروز فعالان محیطزیستی پاسخ درستی از نهادهایی که به آنها نامه ارسال شده است، دریافت نکردهاند. بارها مشابه چنین نامههای نوشته شده. ما این کار در راستای مسئولیت اجتماعی خود انجام میدهیم و توانایی اعمال قدرت نداریم. متأسفانه مسئولان از مسئولیت خود فرار میکنند.»
این فعال محیطزیست به بیانیهای که سال ۱۳۷۲ تعدادی از فعالان محیطزیست در آن درباره عواقب آلودگی هوا نوشته بودند، اشاره میکند و میگوید: «در آن زمان هم این بیانیه نادیده گرفته شد. از آن زمان آلودگی هوا بدتر و مرگومیرهای منتسب به آن همچنان ادامه دارد. پس طبیعی است نامه ما هم از توجه مسئولان دور بماند. نادیده گرفته شدن درخواستها واقعیت است، اما تداوم پیگیریها بهتدریج اثرات خود را خواهد داشت.»
اجرای قانون هوای پاک سالها بهتعویق افتاده است. حالا عواقب اجرایی نشدن این قانون با روزهای آلوده و مرگهای منتسب به آلودگی هوا بهوضوح حس میشود. اگر دولتهای مختلف، هرکدام اجرای این قانون را جدی میگرفتند، امروز شاهد بحرانیشدن اوضاع و صدرنشینی تهران در بین آلودهترین شهرهای جهان نبودیم.
