کاهش ۲۱ درصدی سطح یخچال‌های طبیعی کشور در یک دهه گذشته
بر اساس گزارش موسسه تحقیقات آب، مقایسه مجموع مساحت یخچال‌های طبیعی کشور در سال ۱۴۰۰ با مساحت یخچال‌ها در یک دهه گذشته حاکی از آن است که معادل ۲۱ درصد (حدود ۹ کیلومتر مربع) از سطح یخچال‌های طبیعی کشور کاسته شده است.
به گزارش «انرژی امروز» بر اساس جدیدترین مطالعات انجام‌شده در سال 1400، هم‌اکنون بالغ‌بر 11 منطقه یخچالی در کشور شناسایی شده که مساحت آن‌ها تقریباً برابر با ۳۴.۷۲ کیلومترمربع است.
استان‌های مازندران، چهارمحال‌وبختیاری، اردبیل و لرستان به ترتیب با حدود 36.7، 23.7، 19.2 و 9.8 درصد از کل پهنه‌های یخچالی کشور، بیشترین سهم را از این منبع ارزشمند آبی به خود اختصاص داده‌اند. مقایسه مجموع مساحت یخچال‌های کشور در سال ۱۴۰۰ با مساحت یخچال‌ها در یک دهه گذشته (مساحت یخچال‌های ایران در سال ۱۳۹۲ در حدود ۴۲ کیلومترمربع برآورد شده) حاکی از آن است که معادل ۲۱ درصد (حدود ۹ کیلومتر مربع) از سطح یخچال‌های طبیعی کشور کاسته شده است.
از این مقدار حدود ۴ کیلومتر مربع از مساحت یخ‌های آشکار و ۵ کیلومترمربع از سطح مناطق واریزه‌ای کاسته شده است. اگرچه سطح یخچال‌های طبیعی موجود در کشور نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی (همانند پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان و …) بسیار ناچیز محسوب می‌شود، اما همین مقدار نیز منبع ارزشمندی از منظر منابع آبی و به‌خصوص از جنبه پایشگرهای تغییرات اقلیمی به شمار می‌آید.
اهمیت این موضوع به‌ویژه در آن است که یخچال‌های طبیعی موجود در کشور جزو معدود یخچال‌هایی است که در عرض‌های جغرافیایی پایین و در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته که به‌واسطه ارتفاعات رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز تشکیل شده‌اند.
این گزارش می‌افزاید، مطالعه در خصوص شرایط و نحوه تغییرات یخچال‌ها در بسیاری از کشورها از قدمت نسبتاً زیادی برخوردار است، اما در این بین یخچال‌های طبیعی ایران کمتر مورد توجه و مطالعه قرارگرفته‌اند به‌نحوی‌که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، معدود گزارش‌های موجود در خصوص مناطق یخچالی ایران نیز اکثراً توسط محققان، علاقه‌مندان و گردشگران خارجی تهیه شده بود.
از اوایل دهه 60 شمسی مطالعه یخچال‌های طبیعی کشور در قالب چندین پروژه تحقیقاتی مورد توجه جامعه دانشگاهی کشور قرار گرفت. پس از انجام مطالعات اولیه و ارائه نتایج حاصل از تحقیقات مذکور، نگاه بخش اجرایی کشور بیش از پیش به مبحث یخچال‌های طبیعی معطوف شد که حاصل آن تعریف طرحی با عنوان «محافظت از یخچال‌های طبیعی کشور» در وزارت نیرو بوده که مسئولیت اجرای این طرح به مؤسسه تحقیقات آب واگذار شده است.
از جمله اهداف اصلی این طرح می‌توان به‌اختصار به مواردی همانند شناخت موقعیت و شرایط منابع یخچالی کشور، بررسی اهمیت یخچال‌ها از منظر هیدرولوژیکی و زیست‌محیطی، ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر سیمای فعلی و آینده یخچال‌ها و درنهایت ارزیابی شرایط کمی و کیفی یخچال‌های طبیعی کشور اشاره کرد.
همچنین از جمله اقدام‌های اخیر انجام شده در خصوص مطالعه روند تغییرات یخچال‌های طبیعی می‌توان به تعریف پروژه‌ای با عنوان «عکسبرداری هوایی از یخچال علم‌کوه و ارزیابی تغییرات ارتفاعی و سطحی آن در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۹» اشاره کرد که هدف اصلی آن ادامه فرآیند پایش وضعیت یخچال‌های طبیعی کشور به‌منظور ارزیابی اثرات تغییر اقلیم و گرمایش جهانی بر آن‌ها بوده است.
در این مطالعه برخلاف روش‌های مرسوم پایش، روند تغییرات یخچال‌ها که تنها سطح و محدوده یخچال‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد، تغییرات ضخامت یخچال موردمطالعه قرار گرفته زیرا بخش قابل توجهی از سطح یخچال‌های طبیعی ایران توسط واریزه‌های یخچالی پوشیده شده و به همین دلیل امکان پایش تغییرات سطحی آن‌ها به‌سادگی با استفاده از داده‌ها ماهواره‌ای و یا حتی بازدیدهای میدانی میسر نیست. لذا در این پروژه، تصویربرداری هوایی با قدرت تفکیک مکانی بسیار بالا (برابر با ۸ سانتی‌متر) با استفاده از پهپاد از سطح یخچال‌های منطقه علم‌کوه به‌عنوان بزرگ‌ترین و معروف‌ترین یخچال طبیعی کشور در سه بازه زمانی مختلف در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ انجام شده و نتایج حاصل از آن با تصاویر اخذ شده در سال‌های قبل از آن (سال ۱۳۹۰) مورد مقایسه قرار گرفته است.
نتایج این پروژه نشان داد که متوسط ضخامت یخچال‌های منطقه مورد اشاره در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۹ با نرخ تقریبی ۲۳- سانتی‌متر در سال رو به کاهش است که معادل کاهش ۰.۷۵ میلیون مترمکعب از حجم یخچال علم‌کوه در هر سال است. با احتساب حجم ۱۰۲ میلیون مترمکعبی یخچال علم‌کوه (بر اساس بازدیدهای میدانی و ابزارهای پیشرفته اندازه‌گیری عمق یخ تعیین شده است) و در صورت ادامه این روند تا انتهای قرن ۲۱، تقریباً ۶۰ درصد از حجم یخچال‌های این منطقه از بین خواهد رفت که همین موضوع منجر به بروز بحران‌های مختلفی همانند مخاطرات محیطی و چالش‌های زیست‌محیطی و منابع آبی گوناگونی در این منطقه و سایر مناطق مشابه یخچالی کشور می‌شود.
با وجود اینکه یخچال‌های طبیعی ایران با نرخ کاهشی نسبتاً شدیدی در سال‌های اخیر روبه‌رو بوده‌اند، اما هنوز بر اساس معیارهای یخچال‌شناسی به‌عنوان یخچال‌های فعال و ارزشمندی شناخته می‌شوند. یکی از این معیارها پویایی و تحرک یخچال‌ها در قالب جابجایی افقی از مناطق مرتفع به سمت مناطق با ارتفاعات کمتر است.
بر اساس گزارش وزارت نیرو، در واقع یخچال به دلیل ضخامت قابل‌توجهی که به‌خصوص در داخل سیرک‌های یخچالی دارد، در راستای شیب خود اقدام به جابجایی می‌کند که همین موضوع دال بر پویایی و زنده‌بودن یخچال‌های طبیعی است.
