گمانهزنی درباره دور جدید همکاری ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی برای ازسرگیری نظارت و بازرسی
بحران در روابط ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی همچنان ادامه دارد. بهرغم تلاشهایی که از سوی طرفهای مختلف، بهویژه بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر برای نزدیک کردن مواضع ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی برای ازسرگیری بازرسیهای آژانس از تاسیسات هستهای ایران انجام شدهاست، به نظر نمیرسد که هنوز دورنمایی روشن برای از سرگیری همکاریهای ایران با آژانس وجود داشتهباشد.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه هم میهن، همین شنبه هفته گذشته بود که بدرعبدالعاطی، وزیر خارجه مصر برای چندمین بار به صورت جداگانه با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفتوگو کرد. تهران اصرار دارد که با توجه به رفتارهای خصمانه قدرتهای غربی، از جمله تلاش کشورهای اروپایی برای بازگرداندن قطعنامههای ۶گانه تحریمی پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد و صدور قطعنامه علیه ایران در اجلاس اخیر شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی، تمامی توافقهای پیشین برای از سرگیری همکاری میان ایران و آژانس، ملغی شدهاست و مادامی که تحول سیاسی جدی در رفتار طرف مقابل ایجاد نشود، تهران نیز تمایلی به از سرگیری تعامل با آژانس به صورت عادی ندارد.
با این حال برخی اظهارات مقامهای جمهوری اسلامی در طول هفته گذشته نشان میدهد که ایران تا حدی آمادگی دارد تا به تدریج موضع خود را در مورد همکاری با آژانس تغییر دهد. سیدعباس عراقچی، در گفتوگویی با شبکه خبری کیودوی ژاپن ضمن توضیح در مورد دلایل قطع همکاری ایران و آژانس و ملغی شدن توافق قاهره خبر داد: «ما با آقای گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در تماس هستیم تا این همکاری را از سر بگیریم.»
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در سخنرانی خود به مناسبت روز دانشجو در دانشگاه علم و صنعت گفت: «در هر صورت آژانس بینالمللی انرژی اتمی ذیل سازمان ملل متحد است و ما باید با رعایت چارچوبها از اتهام عدول از ضوابط جلوگیری کنیم.» وی تاکید کرد: «باید در چارچوبهای بینالمللی فعالیت کرده تا از اتهام عدول از ضوابط جلوگیری کنیم.»
اظهارات اخیر اسلامی در مقابل اظهارات چند هفته پیش او قرار میگیرد که در توضیح حمله به تاسیسات تولید سوخت صفحهای ایران، تلویحاً آژانس بینالمللی انرژی اتمی را به جاسوسی و نقش داشتن در حمله نظامی اسرائیل به ایران متهم کردهبود.
هرچند اظهارات رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر امور خارجه، عمدتاً تکرار مواضع گذشته است و تغییر بنیادینی در متن موضعگیریها دیده نمیشود، اما به نظر میرسد که ادبیات مقامهای جمهوری اسلامی ایران در خصوص همکاری با آژانس به تدریج در حال تغییر است.
تاکید بر تماس نزدیک با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس و اظهارنظر اسلامی در خصوص فعالیت در چارچوبهای بینالمللی، نشان میدهد که ایران به تدریج آماده میشود تا همکاریهای خود را با آژانس از سر بگیرد. هرچند این همکاریها هنوز آغاز نشدهاست و محمد اسلامی هفته گذشته در جمع خبرنگاران تاکید کرد: «در حال حاضر هیچ بازرسی از آژانس در ایران حضور ندارد.»
پایمردی مصر برای نزدیک کردن مواضع ایران و آژانس
دولت مصر، هرچند روابط دیپلماتیک رسمی با جمهوری اسلامی ایران ندارد، اما از زمان جنگ ۱۲ روزه تاکنون به صورت پیوسته و مستمر برای نزدیک کردن مواضع ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی تلاش کردهاست. بدرعبدالعاطی، وزیر خارجه مصر تاکنون چندین تماس تلفنی جداگانه با گروسی و عراقچی گرفته و مواضع دو طرف را به یکدیگر منتقل کردهاست و شهریورماه امسال نیز میانجی توافق ناکام میان ایران و آژانس بود. تازهترین این تلاشهای شنبه هفته گذشته اتفاق افتاد.
براساس بیانیه وزارت امور خارجه مصر، در تماس تلفنی شنبه هفته گذشته عبدالعاطی با رافائل گروسی، وزیر خارجه مصر ضرورت تداوم تلاشها برای کاهش تنش، ایجاد اعتماد و فراهمسازی زمینه ادامه همکاریهای موجود را مورد تأکید قرار داد.
او همچنین بر اهمیت فراهم شدن شرایط برای ازسرگیری گفتوگوهای دیپلماتیک با هدف دستیابی به توافقی جامع درباره برنامه هستهای ایران که منافع همه طرفها را مدنظر قرار دهد و به ثبات منطقه کمک کند، تأکید کرد. آبانماه سال جاری نیز بدر عبدالعاطی یک گفتوگوی تلفنی سهجانبه میان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی ترتیب دادهبود.
به محض اینکه حق غنیسازی را بپذیرند آماده مذاکرهایم
هرچند تهران تغییر بنیادینی در مواضع رسمی خود در خصوص توافق با آژانس و آمریکا در خصوص برنامه هستهایاش ایجاد نکردهاست، اما اظهارات عراقچی در مصاحبه با کیودوی ژاپن، فرازهایی دارد که مواضع ایران را روشنتر از گذشته بیان میکند و شرایط ایران را برای از سرگیری مذاکره تبیین میکند. عراقچی در این مصاحبه ضمن ابراز آمادگی برای مذاکره با آمریکا میگوید که شرط ایران برای توافق مشابه توافق برجام است.
وی گفت: «برای استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای، ممکن است محدودیتهای زماندار برای ایجاد اعتماد را بپذیریم، مانند محدودیت سطح غنیسازی و نوع ماشینآلات. اما این محدودیتها فقط برای مدت زمان مشخص، نه برای همیشه است.» وی تاکید کرد: «آمریکا حق ایران برای استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای، از جمله غنیسازی را به رسمیت بشناسد.»
به گفته وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران: «به محض اینکه آنها این منطق را بپذیرند یعنی اعتمادسازی در قبال برنامه هستهای صلحآمیز ایران در ازای رفع تحریمها، میتوانیم مذاکرات را از سر بگیریم و معتقدم سریع به نتیجه خواهیم رسید.» عراقچی در مورد مذاکرات آینده با آمریکا گفت: «اگر رویکرد خود را تغییر دهند و آماده یک مذاکره منصفانه و متوازن، یعنی مذاکرات متقابل سودمند باشند، ما هم آمادهایم.»
همکاری در تعلیق
۶ ماه پس از آغاز تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران و تحولاتی که پس از آن رخ داد، مسئله همکاریهای ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی به عنوان تنها نهاد بینالمللی نظارت بر فعالیتهای هستهای در جهان، در پایینترین سطح خود قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران پس از حمله اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هستهای فعال ایران، اعلام کرد که همکاریهای خود را با آژانس بینالمللی انرژی اتمی کاهش میدهد و پس از گذشت نزدیک به شش ماه هیچ مجوزی برای بازدید بازرسان آژانس از تاسیسات هستهای آسیبدیده ایران بر اثر جنگ صادر نکردهاست.
بر اساس قانونی که بلافاصله پس از آتشبس جنگ ۱۲ روزه توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد، دولت موظف شدهاست که کلیه بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی را محدود کند و برای مجوز هرگونه بازرسی، درخواست آژانس به شورای عالی امنیت ملی جهت بررسی و صدور مجوز بازرسی ارائه شود. مقامهای ایران اعلام کردهاند که صرفاً در چارچوب این قانون با آژانس همکاری خواهند کرد و در پنج ماه گذشته هیچ مجوزی برای بازدید بازرسان از تاسیسات آسیبدیده ایران صادر نکردهاند.
با این حال در طول این مدت تحولات موقت و محدودی در زمینه همکاریهای ایران و آژانس ایجاد شدهاست، از جمله در شهریورماه سال جاری که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، در قاهره توافقی را برای سازوکار جدید بازرسیهای آژانس از تاسیسات هستهای ایران امضا کردند اما این توافق با اجرای مکانیسم اسنپبک توسط کشورهای اروپایی در ۶ مهر ملغی شد و بار دیگر با تصویب قطعنامه محکومیت ایران در شورای حکام آژانس اعلام شد که این توافق از اعتبار ساقط شدهاست.
ایران تاکنون بارها اعلام کردهاست که به دلیل شرایط خاص و ویژهای که برای تاسیسات هستهایاش بعد از جنگ ۱۲ روزه ایجاد شدهاست و برای نخستین بار در تاریخ، تاسیسات فعال هستهای مورد حمله خارجی قرار گرفتهاند، باید ساز و کار جدیدی برای بازدید و نظارت بر این تاسیسات در توافق با آژانس مورد تصویب قرار گیرد. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در مصاحبهای در این مورد توضیح میدهد: «موافقتنامه پادمان پیشبینی مشخصی برای شرایط جنگی نکرده است.
دلیل آن نیز روشن است؛ اگر در چنین شرایطی دسترسی داده شود، معنایش این است که آژانس اطلاعاتی را تهیه کرده و به شورای حکام منتقل میکند و در نهایت این اطلاعات در اختیار دولتها قرار میگیرد. در نتیجه، اطلاعات محرمانه، نظامی و قابل استفاده، به دست دشمن ما خواهد رسید و این یعنی به دست خود اطلاعاتی که میتواند مبنای اقدامات آتی آنان قرار گیرد، به آنها بدهیم. هیچ کشوری چنین کاری را انجام نمیدهد؛ تصور نمیکنم کشوری در جهان که دارای تاسیسات هستهای است و مورد حمله قرار میگیرد، حاضر باشد در همان شرایط به آژانس اجازه دسترسی بدهد.»
تناقض در استدلال ایران
هرچند سخنگوی سازمان انرژی اتمی توضیح میدهد که «هیچ کشوری» اجازه بازرسی از تاسیسات آسیبدیده در جنگ را نمیدهد و این حق ایران است که سازوکار کاملاً جدیدی برای نظارت بر این تاسیسات نوشتهشود، اما ایران در طول ماههای گذشته چند بار تا آستانه صدور مجوز بازدید از تاسیسات آسیبدیده رفتهاست.
اینکه همزمان ایران اعلام میکند که به لحاظ فنی، حقوقی و ایمنی صدور مجوز دسترسی به تاسیسات آسیبدیده وجود ندارد، در عین حال چه در توافق قاهره میان عراقچی و گروسی با میانجیگری مصر و چه در آستانه فعال شدن مکانیسم اسنپبک، ایران اعلام آمادگی کردهبود که به بازرسان آژانس برای بازرسی از تاسیسات آسیبدیده در جنگ دسترسی بدهد.
این رفتار دوگانه تهران باعث میشود که تردیدهایی ایجاد شود که رفتار تهران با انگیزههای فنی و ایمنی نیست، بلکه انگیزههای سیاسی دارد. کمالوندی در این خصوص توضیح میدهد: «یک راه سیاسی باز شده بود که آنها قدر آن را ندانستند. اکنون باید از مسیر حقوقی برای حل مشکلات پیش برویم.»
کمالوندی در اظهارات خود تاکید میکند که روش فعلی ایران در مواجهه با آژانس «مقاومت» است و مادامی که طرف مقابل از مواضع خود عقبنشینی نکردهاست، ایران هم بر مواضع خود پافشاری خواهد کرد. کمالوندی در مصاحبه با ایرنا تصریح کردهاست: «مادامی که اراده ما قوی باشد، پشت قضیه بایستیم و آنها ببینند که مردم نیز پشت مسئولان خود هستند، نکاتی وجود دارد که تجربه پنجاه سال کار سیاسی به من میگوید در آن شرایط آنها مجبور به عقبنشینی میشوند.»
