عربستان و روسیه ظرفیت پر کردن جای خالی نفت ایران را ندارند

    در حالی که آمریکا به‌دنبال فشارهای سیاسی با تکیه بر تحریم‌های اقتصادی علیه ایران است، اما ایران می‌‍تواند با ایجاد جنگ حقوقی در مقابل جنگ اقتصادی آمریکا، پیروز میدان تحریم باشد.

میزگرد امکان‌سنجی صفر شدن صدور نفت و اهرم‌های ایران با نگاه به قراردادهای جدید نفتی در خبرگزاری جمهوری اسلامی، با حضور سیدمهدی حسینی، معاون اسبق بین‌الملل وزیر نفت و مذاکره‌کننده ارشد ایران در لاهه و طراح الگوی جدید قراردادهای نفتی و اسدالله قره‌خانی،‌ نماینده مجلس شورای اسلامی و سخنگوی کمیسیون انرژی برگزار شد. 

 اخیراً ایران شکایتی را به دیوان دادگستری لاهه برده که بر این اساس، بازگشت تحریم‌ها از سوی آمریکا را غیرقانونی می‌داند. در همین مورد نیز رئیس دیوان، نامه‌ای به آمریکا نوشته و خواسته تا به‌منظور روشن شدن موضوع، ‌تحریم‌های ایران به تعویق بیفتد. به نظر شما این امر می‌تواند به ایران برای حفظ صادرات نفت کمک کند؟

حسینی: این شکایت از سوی ایران براساس کنوانسیون وین تنظیم شده است. کنوانسیون وین،‌ کنوانسیونی ناظر بر اجرای خوب معاهدات بین دولت‌هاست. در ماده 66 کنوانسیون وین سال 69 آمده است که اگر کشوری بخواهد از معاهده‌ای خارج شود، در ابتدا باید شرایطی را طی کند، اخطار دهد،‌ سه ماه صبر کند و در نهایت اگر خارج شد و طرف مقابل معترض بود، می‌تواند به دادگستری لاهه شکایت کند.

به‌موجب ماده 72 کنوانسیون وین و به‌موجب نامه‌ای که رئیس دیوان با همین استناد نوشته، ‌حتی اگر آمریکا حق هم می‌داشت که نداشته است از برجام خارج شود، حق ندارد تحریم‌ها را برقرار کند.

بنابراین، این بحث که «باید هر دو طرف دعوا حضور داشته باشند تا صلاحیت دیوان احراز شود»، موضوعیت ندارد؛ زیرا در این مورد که آمریکا یک‌طرفه از معاهده برجام خارج شده ایران می‌تواند یک‌طرفه شکایت کند و دیوان شرایط را احراز خواهد کرد.

زیرا این ماده تأکید می‌کند که اگر کسی از یک معاهده خارج شد نباید دست به اقداماتی بزند که شانس بازگشت به آن معاهده را از بین ببرد.

و از آنجا که ایران و آمریکا کنوانسیون وین را امضا کرده‌اند و به آن متعهدند، برقراری تحریم‌ها بر اساس این کنوانسیون غیرقانونی خواهد بود.

همچنین در خود برجام در بخش حل و فصل در ماده 65 می‌گوید که اگر اعتراضی در اجرای آن وجود داشت طبق ماده 33 منشور ملل متحد می‌توان به دیوان دادگستری لاهه شکایت کرد. لازم به ذکر است که ماده 33 سازمان ملل متحد، اساسنامه دیوان دادگستری در منشور ملل متحد است.

بنابراین کنوانسیون وین از سوی ایران و آمریکا امضا شده و ‌مورد قبول است. با توجه به این موارد بسیار امیدوارم از این راه به نتیجه برسیم.

بخش خصوصی کشورها عمدتاً نگران سرمایه‌های خود در آمریکا هستند و برخی حتی سهامداران آمریکایی دارند و از این‌رو ممکن است با بازگشت تحریم‌ها از ایران خارج شوند. حال راه‌حل چیست؟ از آنجا که دولت‌ها همراه ایران هستند اما بخش خصوصی در شک و تردید است باید این شک و تردید را از طریق جنگ حقوقی که با آمریکا به راه انداخته‌ایم کاهش دهیم، زیرا تصمیم آمریکا موکول به تصمیم نهاد دیگری می‌شود و نتیجه آن مبهم خواهد بود و اگر درست عمل کنیم برای ایران فرصت ایجاد می‌کند.

آمریکا رودرروی جهان ایستاده است

حسینی: نگرانی درخصوص تأمین کافی و به‌موقع نفت تا آنجاست که برخی کشورهای مصرف‌کننده به‌عنوان فاینانسور اکتشاف و افزایش تولید در پروژه‌های نفتی سراسر دنیا حاضر می‌شوند. به‌عنوان مثال، یکی از کشورهای مصرف‌کننده نفت، ژاپن است. این کشور 100 درصد انرژی‌اش وارداتی است و امنیت این کشور به امنیت عرضه انرژی بازمی‌گردد و این موضوع را به‌خوبی درک کرده است. به همین دلیل به شرکت‌های نفتی خود مانند اینپکس اعلام کرده که هر کجای دنیا کار اکتشافی انجام دهند، فاینانس می‌شود. زیرا خود تولید نفت برای ژاپن اهمیت دارد. بنابراین هیچ کشوری نمی‌تواند درباره نگرانی‌های عرضه انرژی بی‌تفاوت باشد و اگر کسی در دنیا مانند آمریکا اعلام کرد که جلوی تولید،‌ عرضه و بازار را می‌گیریم خود را با دنیا رودررو می‌کند.

من با ژاپنی‌ها زمانی که معاون بین‌الملل وزیر نفت بودم در رابطه با میدان آزادگان مذاکره کردم. مذاکرات خاصی بود. ما اعلام کردیم به ژاپن به دلیل کاری که در پتروشیمی انجام داد و کار را رها کرد اعتماد نداریم. از سوی دیگر، ما اولین مذاکرات بای بک را با ژاپنی‌ها آغاز کرده بودیم و این کشور در پای مذاکره برای میدان سیری و بلال با توجه به فشارهای آمریکا قرارداد نبست. در جریان مذاکرات این امر را متذکر شدیم و از آن‌ها خواستیم اعتمادسازی کنند. به آن‌ها اعلام شد ایران پنج میلیارد دلار پول دریافت می‌کند تا مذاکرات انجام شود. چند ماه مذاکرات زمان برد تا 4.2 میلیارد دلار پول گرفتیم و به حساب نیکو منتقل شد تا فاینانس طرح‌های نفتی انجام شود. البته این پول وام نیم درصد بود، اما پول نقد بود. این در حالی بود که کل قرارداد ما با ژاپنی‌ها 2 میلیارد دلار بود.

در اواسط مذاکرات موضوع هسته‌ای ایران مطرح و مذاکرات قطع شد. ما می‌دانستیم ژاپن به انرژی احتیاج دارد و نمی‌خواهد میدان 30 میلیارد بشکه‌ای را رها کند. دوباره مراجعه کردند و اعلام کردیم به‌جای گفت‌وگو با ما،‌ به واشنگتن بروید و از آن‌ها مجوز بگیرید و قرارداد بسته شد. بنابراین مسأله امنیت انرژی برای یک کشور تا این حد مهم است و پای آن می‌ایستند.

رشد تقاضای نفت در بازارهای سنتی ایران

از سوی دیگر، نکته مهمی که می‌تواند سبب شود تا آمریکا به هدف خود مبنی بر صفر کردن صادرات نفت ایران نرسد، این است که بازارهای سنتی نفت ایران رو به رشد است. چین، هند، آسیای شرقی،‌ کره جنوبی و… بازار سنتی نفت ما هستند. اروپا نیز به دلیل اختلافات و به دلیل تحقیری که از سوی آمریکا شده‌اند (‌سه نفر از رجال کشورهای اروپایی تقاضای حفظ برجام را داشتند اما رئیس‌جمهور آمریکا پاسخی نداد) می‌خواهند برجام بماند و از سوی دیگر به نفت ما نیاز دارند بنابراین دنیا به آمریکا در این مورد فشار می‌آورد.

با این حال اگر تحریم‌ها راه بیفتد بخش‌هایی از بخش خصوص اروپایی و آسیایی که نگران سرمایه‌های خود در آمریکا هستند، می‌روند و خرید نفت ایران را کاهش می‌دهند. بنابراین صادرات نفت ایران تا حدی کم می‌شود اما اینکه صادرات نفت ایران به صفر برسد با اطمینان می‌گویم در بدترین شرایط ممکن است به حدی که در تحریم‌های گذشته بود، یعنی بین یک تا 1.2 میلیون بشکه برسد.

دنیا بدون نفت ایران نمی‌تواند زندگی کند

دنیا بدون نفت ایران نمی‌تواند زندگی کند البته می‌گویند سایر کشورها مانند عربستان تولید نفت خود را افزایش می‌دهند که می‌تواند جایگزین نفت ایران باشد، اما باید به این نکته توجه شود که عربستان امروز با تمام توان خود نفت تولید می‌کند و در سال 2017 به بالای 11 میلیون بشکه در روز رسیده است.

بنابراین اینکه تصور کنیم ظرفیت 4 تا 5 میلیون بشکه‌ای مازاد در عربستان وجود دارد و با یک دکمه می‌تواند تولید خود را تا این میزان افزایش دهد خلاف واقع است. حتی اگر این ظرفیت را هم داشت باز هم برای راه‌اندازی آن مسائلی وجود خواهد داشت. روسیه نیز در چند ماه اخیر خوب عمل نکرده و با تمام توان نزدیک 11 میلیون بشکه تولید می‌کند.

عراق نیز 4.1 میلیون تولید می‌کند و 3.8 میلیون صادر می‌کند که این عدد خیلی بالاست. بنابراین در بهترین حالت، تعداد کمی عربستان تا چند صد هزار بشکه به تولید اضافه می‌کند. امارات نیز در نهایت می‌تواند 100 هزار بشکه به تولید خود بیفزاید. اعداد تا این حد است و عدد 2.8 میلیون یا 3 میلیون بشکه‌ای صادرات نفت ایران را نمی‌توانند جبران کنند.

تجربیات گذشته، راهگشای تصمیمات آینده

قره‌خانی: ارتباط آمریکا و ژاپن و تعهداتی که به هم دارند کاملاً مشخص است. زمانی که ژاپن از آزادگان خارج شد در زمان تحریم‌های اولیه، ملاقاتی را با سفیر ژاپن داشتم. در آن زمان بالغ بر 10 میلیارد دلار با ژاپن مراودات داشتیم و اعلام کردم این رقم، رقم کوچکی نیست که شما به‌راحتی از آن خارج می‌شوید. سفیر ژاپن گفت ما هم مرعوب آمریکاییم و اگر قرار باشد دو صف تشکیل شود که یک صف آمریکا و یک صف ایران باشد، ما در صف آمریکا می‌ایستیم. تنها تفاوت ما با کشورهایی مانند کانادا و انگلیس و… این است که جزو نفرات اول نیستیم بلکه در انتهای صف قرار داریم.

بنابراین در این مرحله هم نمی‌توانیم از ناحیه دولت‌ها متکی به ژاپن و حتی کره جنوبی باشیم.

اما از مسیرهای دیگری می‎توان ورود پیدا کرد که در این مسیر تجربیات گذشته تحریم‌ها، می‌تواند راهگشای تصمیمات آینده باشد.

اروپا در کنار ایران است

نکته دیگری که متفاوت از گذشته است این است که در تحریم‌های گذشته، اروپا کاملاً در کنار آمریکا ایستاد و به‌طور کامل نفت ایران را بایکوت کردند. اما شرایط فعلی متفاوت است و چیزی در حدود 400 تا 600 هزار بشکه نفت در روز به اروپا صادر می‌کنیم. اکنون آن‌ها به دنبال راهکاری هستند تا برای حفظ شأن، اقتدار، منزلت و استقلال خود این میزان نفت را از ایران بخرند. شاید بتوانند این حجم نفت را از جای دیگری تأمین کنند، اما اگر بخواهند به سراغ گزینه‌های دیگری بروند در حقیقت همه چیز خود را باخته‌اند. این مورد شانس ایران را برای مقابله با به صفر رساندن صادرات بالا می‌برد.

همچنین اکنون عربستان و برخی کشورهای دیگر حداکثر تولید خود را دارند. در جلسه اخیر اوپک، عربستان و روسیه و بعضی کشورها اراده کرده بودند نفت جدیدی را تولید کنند تا جایگزین نفت ایران شود.

در این جلسه وزیر نفت ایران پیشنهادی را ارائه داد. بر این اساس اعلام شد با توجه به مجوز 30 نوامبر 2016 مبنی ‌بر میزان تولید،‌ چرا کشورها، همان میزان را اعمال نمی‌کنند و این در حالی است که مانعی برای آن میزان تولید وجود ندارد. بنابراین اگر تولیدکنندگان نفت مجوز دیگری بخواهند نشان‌دهنده هدف دیگری است و آن‌ها پذیرفتند؛ زیرا دیدند منطق ایران منطق درستی است. در واقع این کشورها به این دلیل برای دریافت مجوز افزایش تولید اصرار داشتند که بتوانند خیال دنیا را مبنی ‌بر خروج نفت ایران از بازار راحت کنند.

این در شرایطی است که خود عربستان 200 هزار بشکه کمتر از مقداری که به آن سهمیه داده بودند تولید داشته است و ونزوئلا نیز شرایط مشابهی دارد. در حال حاضر بر اساس اخبار، اطلاعات و داده‌ها، این کشورها توان افزایش تولید آن‌چنانی که جایگزین دو میلیون بشکه نفت ایران شود، ندارند.

همچنین روسیه حداقل در نفت ثابت کرده قابل‌اعتماد نیست، با این حال حتی روسیه هم این توان را ندارد.