مسئولانی که همیشه «غافلگیر» می شوند!

«مسئولان در سیل شمال غالگیر شدند»، «مسئولان در سیل جنوب غافلگیر شدند»، «مسئولان در سیل سیستان و بلوچستان غافلگیر شدند»، «مسئولان در سیل آذربایجان غافلگیر شدند»، «مسئولان در زلزله سرپل زهاب غافلگیر شدند»، «مسئولان در بارش برف تهران غافلگیر شدند»… حکایت غافلگیری مسئولان این کشور چه زمانی به پایان خواهد رسید؟

به گزارش «انرژی امروز» مثلی هست که می گوید «آدم عاقل از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود». اما گویی مسئولان ما دوبار که سهل است صدها بار هم گزیده شوند باز هم فرقی به حالشان نخواهد داشت. 

امروز علی محمد شاعری، نماینده مردم بهشهر و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی گفت «شهرداری‌ها و استانداری مازندران و گیلان در برابر این بارش غافلگیر شدند و آمادگی لازم برای پیشگیری و مقابله با بارندگی اخیر را نداشتند».

البته آقای نماینده به علت اصلی غافلگیری مسوولان در چنین مواقعی اشاره نکرده است فقط دلیل رخ داد این سیل را «فقدان یک طرح جامع جمع‌آوری آب‌های سطحی و سیل آب شهری و هدایت آن به سمت مراکز جمع‌ آوری آب‌های سطحی و بازچرخانی آنها» ذکر کردند. 

سوال اول: اگر مسئولان می دانند با نبود طرح جمع آوری آب های سطحی حتما در فصل بارش سیلاب جاری خواهد شد، چرا تاکنون به فکر اجرا چنین طرحی نبوده‌اند؟

مگر نه اینکه زمان بارش های سیل آسا در ایران مشخص است، مگر در ایران پاییز و زمستان در بهترین شرایط اوج بارش‌های بارن نیست؟ مگر نه اینکه به گفته همین نماینده مجلس سازمان هواشناسی دقیقا این بارش ها را پیش بینی کرده بود، پس چرا مسولان باز هم غافلگیر شدند؟

امروز محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، به مازندران سفر کرده و به خسارت دیدگان سیل قول داده است «تا جایی که بتوانیم بخشی از خسارت هایی که به مردم و ابنیه وارد شد را جبران می‌کنیم».

قول و قرار خوبی است اگر اجرا شود اما غافل از این که اشتباه بزرگ استراتژیک در پشت این قول و قرار نهفته است.

امروز وزارت نیرو در آخرین گزارشی که از خسارت سیل به مازندران منتشر کرده است اعلام کرده که سیل فقط به تاسیسات برق این استان 60 میلیارد ریال خسارت وارد کرده است. 

کیوان فرحزاد، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق غرب مازندران با تاکید بر اینکه سیلاب اخیر در استان حدود 4.5 میلیارد تومان به تاسیسات این شرکت خسارت وارد کرده است، گفت: شدت سیلاب چند روز اخیر در استان به گونه‌ای بوده است که 20 کیلومتر از شبکه فشار متوسط، 15 کیلومتر از شبکه فشار ضعیف و 25 پست هوایی و زمینی برق توسط سیلاب خسارت دیده و آب تاسیسات یاد شده را با خود برده است.

قاسم شهابی، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق مازندران هم گفته بر اثر سیلاب شدید چند روز اخیر در استان حداقل 1.5 میلیارد تومان خسارت مستقیم به تاسیسات این شرکت خسارت وارد شده است.

این خسارت ها زمانی وارد می شود که سازمان هواشناسی وقوع بارش ها را پیش بینی کرده است. اما با این حال گویی کسی به فکرش نمی رسد که می توان از وقوع این خسارت ها جلوگیری کرد. 

سوال دوم: پیش بینی سازمان هواشناسی به چه دردی می خورد؟ یا قرار است چه موقع به درد بخورد؟

چرا مسوولان غافلگیر می شوند؟ 

سوال اول و دوم یک جواب دارد و آن اینکه در ایران مدیریت بحران معنی به واقع متفاوت از مدیریت بحران در کشورهای پیشرفته دارد. 

 ایران امکانات پیش بینی وقوع سیل یا خشکسالی را دارد. حتی همه در ایران می دانیم که ایران سرزمینی زلزله خیز است. اما هیچ گاه فکری به حال مدیرت قبل از وقوع سیل و زلزله و خشکسالی نداریم. بر عکس به فکر بعد از رخ داد این بلایا هستیم. و این همان تفاوت اصلی معنی مدیریت بحران در ایران با کشورهای پیشرفته است. 

تعریف: مدیریت بحران، کلیه اقدامات مربوط به پیشگیری و مدیریت ریسک، سازماندهی و مدیریت منابع مورد نیاز در پاسخ به بحران می‌باشد. مدیریت بحران علمی کاربردی است که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران‌ها و تجزیه و تحلیل آنها، در جستجوی یافتن ابزاری است، که بوسیله آنها بتوان از بروز بحران‌ها، پیشگیری نمود یا در صورت بروز آن، در خصوص کاهش اثرات بحران، آمادگی لازم امداد رسانی سریع و بهبودی اوضاع، اقدام نمود.

در ایران سازمان عریض و طویلی به نام «سازمان مدیریت بحران» داریم که زیر نظر وزارت کشور اداره می شود.

این سازمان معاونتی دارد به نام معاونت «امور آمادگی و مقابله» که اگر به لیست بلند بالای وظایف این معاونت دقت شود، کاملا مطابق با تعریفی است که از عنوان آن در مدینه فاضله مورد نظرمان داریم. به این معنی که وظایف این معاونت کاملا در جهت «ایجاد هماهنگی لازم بین دستگاه های مختلف» برای آمادگی و مقابله با بحران‌ها تعریف شده‌اند.

یک معاونت «بازسازی و بازتوانی» هم در این سازمان وجود دارد که وظیفه آن در حوزه بعد از بحران تعریف شده است.

حالا در پاسخ به این سوال که چرا مسولان کشور با وجود چنین سازمان و معاونت‌ها و چنین تعاریف جامع و کاملی از حدود اختیارات خود باز هم غافلگیر می شوند؟ باید به این مسئله پرداخت که با وجود تعریف حوزه های وظایف هر یک از سازمان ها و ادارات کشور در مدیریت بحران، عملکرد تمامی این سازمان‌ها بر پایه «اقدامات بعد از رخ داد بحران» است نه قبل از بحران.

برعکس تمامی کشورها که برنامه‌ریزی‌ها برای پیش از وقوع حادثه در نظر گرفته می شود، در ایران تمامی مسوولان از معاونت رییس جمهور تا آخرین فرد کارمند در سری مدیریت بحران، فرض را بر پایه تامین «منابع لازم برای جبران خسارت سیل زدگان، زلزله زدگان، خشکسالی زدگان، سرمازدگان و…» می گیرند.

و پاسخ سوال «چرا مسئولان غافلگیر می شوند؟» را هم باید در همین نکته جست. 

کسی برنامه ای برای جلوگیری از بحران ندارد.