فروپاشی «ببر کاغذی» اوپک و خواب آشفته نفت!

در دنیایی که عربستان بتواند به عنوان یک کشور صادر کننده بزرگ نفت، از قوانین دست و پاگیر اوپک رهایی یابد، چه برسر بازار نفت خواهد آمد؟

به گزارش خبرنگار بین الملل «انرژی امروز» این روزها به عناوین هر کدام از خبرگزاری های بین المللی که نگاه کنید حتما اخبار مربوط به قصد و نیت عربستان برای خروج از اوپک به چشمتان خورده است. این خبرها تا چه حد می تواند واقعیت داشته باشد؟

تحقیقات یک اتاق فکر در عربستان بر سر موضوع خروج عربستان از اوپک، از جدی بودن این تصمیم در داخل عربستان حکایت دارد.

آدام سیمینسکی، رییس مرکز تحقیقات و مطالعات نفت پادشاه عبدالله، می‌گوید «ما در حال تحقیق بر روی این موضوع هستیم که اگر ظرفیت اضافی [نفت] وجود نداشته باشد چه اتفاقی می افتد. یکی از سناریوهای ما برای این موضوع این است که اوپک وجود نداشته باشد».

پیش از این هم عربستان سعودی از قصد و نیت خود برای آزمایش دنیایی بدون اوپک پرده برداشته بود. دنیایی که عربستان بتواند به عنوان یک کشور صادر کننده بزرگ نفت، از قوانین دست و پاگیر اوپک رهایی یابد.

در این میان بیشتر کارشناسان علی رغم اینکه با شک و تردید به این موضوع نگاه می کنند، رد پای رییس جمهوری ایالات متحده را نیز در این کار دخیل می دانند.

دونالد ترامپ بارها از اوپک به خاطر بالا نگه داشتن قیمت نفت انتقاد کرده است و هم در دیدارهای حضوری و هم در صحبت های تلفنی به سران سعودی یادآور شده است که باید نقش خود را در کاهش قیمت نفت اوپک اجرا کند.

آیا رهبران عربستان سعودی تسلیم ترامپ شده اند؟

سه روز پیش وال استریت ژورنال، در گزارش مفصلی از قول یک «مشاور ارشد دولت عربستان سعودی» نوشته بود که هرچند این تحقیقات تاثیر خاصی بر مباحث مطرح شده در داخل دولت عربستان بر سر چگونگی خروج یا ماندن این کشور در اوپک نداشته است اما بحث بر سر بازنگری در خصوص عضویت 60 ساله عربستان در اوپک وجود دارد.

اوپک در سال 1960 پایه گذاری شد. این سازمان در حال حاضر 15 عضو دارد، 6 عضو آن از خاورمیانه، 7 عضو از آفریقا و 2 عضو آن نیز از آمریکای جنوبی هستند.

عربستان سعودی طولانی مدت به عنوان یک قدرت در اوپک هنرنمایی کرده است و تقریبا یک سوم تولید نفت اوپک از عربستان سعودی است.

اما حالا رقیب جدید در تولید نفت برای عربستان شکل گرفته است. ایالات متحده توانسته است تولید نفت خود را به سرعت افزایش دهد. تولید نفت آمریکا این هفته به 11.6 میلیون بشکه در روز رسید. ایالات متحده توانسته است در تولید نفت از روسیه پیش افتد. تولید نفت عربستان سعودی هم، 10.7 میلیون بشکه در روز است. انقلاب شیل به آمریکا این قدرت را داده است که عربستان را تحت فشار قرار دهد.

سال هاست که اوپک برای کنترل قیمت جهانی نفت، تولید نفت را با قاعده و نظامند اداره کرده است. اوپک و در راس آن عربستان سعودی همه مدعی بوده اند که تنها سازمانی که می تواند از افزایش یا کاهش شدید قیمت نفت جلوگیری کند اوپک است.

اما کسانی چون دونالد ترامپ این موضوع را قبول ندارد. ترامپ معتقد است که اوپک از مزیت فروش نفت به کشورهای بزرگ مصرف کننده نفت به سود خود بهره می برد. مصرف کنندگان نفت مجبورند اوامر این سازمان را قبول کنند.

یک مشاور ارشد در دولت عربستان در مصاحبه با رسانه ها می گوید «دولت عربستان می داند که تقاضا برای نفت تا ابد ادامه نخواهد داشت، بنابراین باید فکری به حال وضعیت بعد از اوپک داشت. از طرفی عربستان با شعار «نه به اوپک» هم روبه روست که از سوی ایالات متحده مطرح شده است». اشاره او به بحث ها و مذاکراتی است که در دولت ایالات متحده بر سر «شناسایی اوپک به عنوان یک کارتل غیرقانونی» در گرفته است.

نقش روسیه و ایران در اوپک

روسیه حالا بیش از 11.2 میلیون بشکه در روز نفت تولید می کند.  این کشور عضو اوپک نیست. اما در سال های اخیر روابط نزدیکی با عربستان سعودی به خصوص در تولید نفت پیدا کرده است. در جلسه اخیر اوپک در ابوظبی هم این روابط محکم تر هم شد.

خبرگزاری ها و تحلیل گران بر این باورند که اتحاد بین عربستان و روسیه برای «آینده بدون اوپک» امکان پذیر است.

اما در کنار فشارهای خارجی که بر دولت عربستان وارد می شود، اختلافاتی هم بین اعضای اوپک در داخل سازمان وجود دارد. اختلافات بین ایران و عربستان نمونه بارز اختلافات درونی سازمان اوپک است.

تهران عربستان سعودی را متهم می کند که با اعمال تحریم های آمریکا علیه ایران، سعودی ها در جهت منافع ایالات متحده گام برمی دارند.

انحلال کوتاه مدت یا میان مدت اوپک و عربستان، یک اوپک مستقل؟

با این حال برخی خبرگزاری ها از جمله وال استریت ژورنال نوشته اند که که اتاق فکر سعودی در پی «بررسی انحلال کوتاه مدت یا میان مدت اوپک» است.

تحلیل گران دو سناریو را مطرح می کنند. اول این که تمامی تولید کنندگان بزرگ نفت در دنیا بر سر کسب بازار جهانی نفت بعد از انحلال اوپک به رقابت بر می خیزند. و دوم این که عربستان سعودی از اهرم تولید نفت خود استفاده نماید و به عنوان یک اوپک مستقل ظهور کند.

البته که ایده دنیای بدون اوپک ایده جدیدی نیست. اما از زمانی که دونالد ترامپ در ایالات متحده بر سر کار آمده این ایده شدت و توان مضاعفی یافته است.

آمریکایی ها همیشه گفته اند که اوپک با ایجاد انحصار در بازار تولید نفت، قیمت ها را به نفع خود بالا نگه داشته است و فشار اقتصادی بسیاری به مصرف کنندگان بنزین در ایالات متحده وارد می کند.

از این رو نمایندگان کنگره ایالات متحده بارها لایحه ای را به عنوان «قانون ضد انحصار در تولید و صادرات نفت، نوپک، NOPEC» برای رای گیری به مجلس برده اند.

اما تحلیل گران بر این باورند که افزایش قیمت نفت نه به دلیل سیاست های اوپک که به دلیل رفتارهای دونالد ترامپ است. گلد من ساکس در گزارشی دونالد ترامپ را مسوول نوسانات قیمت نفت معرفی کرد.

در کنار آن جولیان لی، استراتژیست نفت در بلومبرگ و تحلیلگر سابق مرکز مطالعات انرژی جهانی هم تلاش برای تصویب لایحه نوپک را غیرعقلانی می داند.

جهان هنوز سال 1973 را فراموش نکرده

در اکتبر سال 1973، اعضای عرب سازمان اوپک، ممنوعیت و تحریم نفت را اعلام کردند. کشورهای آغازگر این جنبش، اعضای «سازمان کشورهای صادرکننده نفت» بودند که سیزده سال پیش‌تر گردهم آمده بودند تا قدرت چانه‌زنی خود را با شرکت‌های بین‌المللی بازار نفت، افزایش دهند. این منع صادرات نفت، منجر به کمبودهای قابل ملاحظه نفت در ایالات‌متحده شد، قیمت‌های فروش پمپ بنزین‌ها به‌شدت بالا رفت و صف‌های طولانی برای بنزین درست شد. در اواخر این بحران، قیمت نفت از بشکه‌ای ۳ دلار به ۱۲ دلار رسیده بود.

غرب هنوز هم نتوانسته این خاطرات تلخ را فراموش کند.

جو نواکر نویسنده نیویورک تایمز می گوید: شاید مهم‌تر از این افزایش قیمت، علامتی بود که از این دوران ظاهر شد و دنیای جدیدی را ترسیم کرد. این تحریم، تحت شرایط ژئوپلیتیک منجر به این شد که اوپک، فرماندهی تولید نفت در دنیا و قیمت‌گذاری آن را از دست شرکت‌های غول نفتی بگیرد و به سمت قیمت‌های بالاتر نفت هدایت کند.

او با اشاره به جلسات اوپک برای تعیین سقف تولید می نویسد: البته همیشه تقلب‌هایی بین اعضای اوپک دیده شده، اما همواره انضباطی نسبی در چارچوب‌های مورد‌نظر اوپک برای حفظ قیمت وجود داشته است.

سال 1393، فارین پالسی در گزارشی از قول مورس، مدیر پژوهش های بورس کالا در سیتی گروپ، نوشت: اگر آمریکا خوب کارت‌هایش را بازی کند، سلطه اوپک بر بازار پایان می‌پذیرد.

همان زمان نواکر گفته بود: به نظر من، این روز فرا رسیده است. اوپک احیانا تا 50 سال دیگر برجا نمی ماند.

مورس گفته بود که اوپک حتی تا 10 سال آینده هم دوام نمی آورد. خیلی بعید است که اعضای این سازمان بین خود به یک تفاهم برسند.

مورس زمانی این حرف را زده بود که قیمت نفت به بیش از 100 دلار می رسید.

نواکر معتقد بود اوپک کنترل خود را بر بازار از دست داده است. عرضه نفت بیش از تقاضاست و انقلاب شیل همه چیز را دگرگون می کند. هزینه تولید و اکتشاف نفت و گاز شیل به شدت کاهش یافته است.

نواکر از قول خانم جف، استاد دانشگاه کالیفرنیا می نویسد: « به لطف انقلاب نفت شیل، اوپک دیگر فقط یک ببر کاغذی است».

حالا عربستان سعودی احتمالا قدرت رو به افول اوپک را دیده است. هر چند در سال 1395 اعضای اوپک توانستد برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت، به توافقی برای کاهش میزان تولید دست یابند و یک سال بعد از آن دوباره این توافق را 9 ماه دیگر تمدید کردند. اوپک در نشست رسمی 30 نوامبر 2016 (دهم آذرماه 1395) در وین با کاهش یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز از سطح تولید خود برای کمک به تنظیم بازار جهانی موافقت کردند. اما به نظر می رسد این بار ترامپ شمشیر را برای اوپک از رو بسته است. شاید قتل فجیع یک روزنامه نگار فقط بهانه به دست او داده است.

قتل یک روزنامه نگار

جمال خاشقچی ستون‌نویس روزنامه امریکایی واشنگتن‌پست، که از منتقدان آل‌سعود به شمار می رفت، پس از آنکه برای انجام یک کار کنسولی وارد کنسولگری عربستان در استانبول شد، ناپدید شد.

بعد از تایید و تکذیب های فراوان از سوی دولت عربستان، بالاخره سعودی ها قتل این روزنامه نگار را پذیرفتند، اما دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا واکنش عربستان سعودی به قتل روزنامه نگار منتقد جمال خاشقجی را «بدترین سرپوش گذاری تاریخ» توصیف کرده است. او افزود که هر کسی آن توطئه را ترتیب داده «در مخمصه بدی است.»

به فاصله کوتاهی پس از او مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا گفت که کشورش «مسببان را مجازات خواهد کرد».

خاشقجی که پیشتر مشاور دولت عربستان نیز بوده سال گذشته در پی طرح انتقادهایی نسبت به سیاست های محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و نیز زیر سوال بردن مداخله نظامی کشورش در یمن از بیم دستگیری عربستان را ترک کرد و به ایالات متحده آمریکا پناه برد.

اما موج نارضایتی از ناپدید شدن روزنامه نگار عربستانی به محافل تجاری و اقتصادی نیز راه یافت و بسیاری از رسانه ها و مدعوین یک نشست تجاری موسوم به «داووس صحرا» که از اول تا سوم آبان تحت ریاست محمد بن سلمان در ریاض برگزار شد با اعلام انصراف، واکنشی معنی دار به رسوایی ناپدید شدن روزنامه نگار منتقد عربستانی از خود نشان دادند.

بسیاری از تحلیل گران قتل این روزنامه نگار عربستانی را بهانه ای در دست دونالد ترامپ برای فشار به عربستان سعودی می دانند.

فشاری که می تواند نفت را به عنوان گزینه ای جذاب مطرح کند.

نتیجه

خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی اظهار امیدواری کرده که گروه اوپک پلاس به‌صورت رسمی تشکیل شود. عربستان سعودی می‌خواهد یک ساختار حاکمیتی رسمی ایجاد کند که بر هماهنگی بازار نفت نظارت خواهد داشت.

وی تاکید کرده عربستان به‌دنبال توافق جدیدی است که پس از سال 2020 یا 2021 منقضی نشود.

با وجود این اظهارنظرها، اما اکثر کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه، ادعای عربستان در خصوص خروج از اوپک و انحلال این سازمان را بلوف سیاسی می‌دانند و هزینه‌های آن را برای بازار نفت، گران ارزیابی می‌کنند.

سید مهدی حسینی، معاون اسبق بین‌الملل وزیر نفت و طراح الگوی جدید قراردادهای نفتی در مصاحبه با ایرنا، با اشاره به اینکه این روزها، روزهای اقدامات عجیب و غریب از هر سوست، ادامه داد: اوپک تنها سازمان جهان سومی است که توانسته نقش خوب و تعیین‌کننده‌ای در بازار نفت داشته باشد. به‌ویژه در دورانی که با شوک‌های نفتی روبه‌رو بوده‌ایم، توانسته منافع سازمان و تولیدکنندگان را تامین کرده و بازار را آرام کند.

مذاکره‌کننده ارشد ایران در لاهه با بیان اینکه تصمیمات حاکمیت فعلی عربستان نشان داده که احتمال خروج از اوپک وجود دارد، گفت: اما در اینکه با خروج عربستان از اوپک این سازمان آسیب ببیند، جای تردید است. درست است عربستان تولید‌کننده بزرگ اوپک است اما معنای آن این نیست که اوپک با خروج این کشور از هم می‌پاشد و حتی ممکن است خروج کشوری مانند عربستان که دنباله‌رو سیاست‌های خاصی است، برای سایر اعضا بهتر باشد.

حسینی ادامه داد: خروج عربستان بر بازار نفت تاثیرگذار خواهد بود. در واقع، قیمت بیشتر از دو موضوع تاثیر می‌گیرد: اول بحث فیزیکی عرضه و تقاضا، به این معنا که با تغییر در میزان عرضه و تقاضا قیمت نوسان خواهد داشت. فاکتور دوم تصمیمات سیاسی است که خروج عربستان نیز جزو تصمیمات سیاسی خواهد بود و بر بازار تاثیر می‌گذارد، زیرا نشان‌دهنده وجود تنش در بازار است و تنش‌ها معمولا باعث افزایش قیمت می‌شوند.