چرا نفت معادلات جهانی را به هم ریخت؟

شاید تعداد تحلیل گرانی که تا چند روز پیش معتقد بودند قیمت نفت بعد از تحریم های آمریکا علیه ایران، اینطور روند کاهشی خواهد داشت به تعداد انگشتان دست هم نبود. اما بازار نفت نشان داده است که اهمیتی به آنچه در مخیله تحلیل گران اقتصادی موسسات بزرگ مالی می گذرد نمی دهد و راه خود می پیماید. نفت همچنان روند نزولی دارد.

به گزارش خبرنگار بین الملل «انرژی امروز» تحلیل گران بسیاری از گلد من ساکس گرفته تا وال استریت و اتاق فکر غول های بزگ نفت و گاز و مدیرانشان چون باب دادلی، مدیر بریتیش پترولیوم و حتی آژانس بین المللی انرژی، تا قبل از آغاز دور دوم تحریم های آمریکا علیه ایران، هشدار می دادند این تحریم ها باعث خواهد شد قیمت نفت تمامی رکوردهای پیشین را بشکند و باعث از هم پاشیدن رشد و توسعه اقتصادی تمامی دنیا شود.

باب دادلی هجدهم مهر ماه سال جاری در مصاحبه با شبکه خبری CNBC هشدار داده بود: با تحریم ایران پیش بینی می شود ۱.۵ میلیون بشکه نفت از بازار خارج شود که همین امر می‌تواند باعث افزایش شدید قیمت نفت شود.

او این سخنان را زمانی گفته بود که قیمت نفت برنت به ۸۴.۹۶ دلاردر هر بشکه و قیمت نفت وست تگزاس اینترمدیت هم به بشکه ‌ای ۷۴.۹۲ دلار رسیده بود.

در حالی که قیمت نفت برنت دیروز و ده روز پس از آغاز تحریم های آمریکا علیه ایران، به 65.25 دلار در هر بشکه و WTE هم به 55.5 دلار در هر بشکه رسید.

در این میان بودند تحلیل گران و اقتصاددانان داخلی که همچنان خوشبینانه و با خیال راحت، گفته های اقتصادانان غربی را به عنوان مبنای راه خود قرار داده و به امید نفت 100 دلاری یا حتی 120 دلاری، تهدیدهای ترامپ را چندان جدی نگرفته و مطمئن بودند دونالد ترامپ از کرده خود پشیمان خواهد شد.

اما بازار نفت، هر آنچه خوشبینان رشته بودند را پنبه کرد.

حالا نفت به سراشیبی سقوط افتاده است.  

هر چند این اولین بار نیست که پیش بینی های کارشناسان در خصوص بازار نفت به بیراهه می رود، می توان دلایل بسیاری برای توجیه این روند دور از انتظار قیمت نفت ارائه داد.

انقلاب شیل معادلات را بر هم زد

تولید افسارگسیخته نفت شیل ایالات متحده از سال 2014 به اوج خود رسیده و نشان داد که از این پس معادلات جهانی بازار نفت باید گزینه دیگری هم برای محاسبات خود در نظر بگیرد.

پیش بینی دولت آمریکا نشان می دهد که میزان تولید نفت این کشور در اواخر سال ۲۰۱۹ به ۱۱ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.

در دسامبر سال 2015، ایالات متحده بعد از 40 سال قانون ممنوعیت صادرات نفت آمریکا را لغو کرد. ایالات متحده بدنبال تصمیم سازمان اوپک در سال 1975 مبنی بر تحریم نفتی آمریکا، صادرات نفت خود را متوقف کرده بود.

همان زمان وال استریت ژورنال نوشت این اقدام تاریخی بیانگر تغییرات سیاسی و اقتصادی ناشی از توسعه حفاری نفت شیل در این کشور محسوب می‌شود. لغو این قانون تاثیرات امنیتی، سیاسی و اقتصادی مهمی را برجای گذاشت و روابط ایالات متحده را با سایر بازیگران تحت تاثیر قرار داد. مهمترین بازیگرانی که از این لغو ممنوعیت صادرات نفت آمریکا متضرر شدند روسیه و عربستان بود. شیل آمریکا آرام آرام مشتریان نفت این دو تولید کننده بزرگ نفت دنیا را از دستشان خارج کرد.

کاهش رشد اقتصادی چین

گزارش وضعیت اقتصاد چین در سه‌ ماهه سوم سال جاری (تا پایان ماه سپتامبر) نشان می دهد که نرخ رشد اقتصاد این کشور ۶.۵ درصد بوده که پائین‌ترین نرخ از سه ماهه اول سال ٢٠٠٩ بوده است.

رشد اقتصادی چین به معنی مصرف بالای نفت است. حال با کاهش رشد اقتصادی این کشور، تقاضا برای نفت نیز کاهش خواهد یافت.

معافیت های ایالات متحده برای برخی کشورهای وارد کننده نفت ایران

ایالات متحده بعد از اعلام تحریم ها علیه ایران در 13 آبان ماه، هشت کشور بزرگ وارد کننده نفت از ایران را تا شش ماه آینده از تحریم معاف کرد. به این ترتیب این کشورها می‌توانند بدون برخورد با اقدامات تنبیهی ایالات متحده، در این مدت مقادیر مشخصی نفت از ایران خریداری کنند.

مقامات آمریکایی گفتند که به این دلیل با معافیت این کشورها موافقت کردند که مایل نبودند تحریم ایران به «دوستان» آنان زیان برساند. با نزدیک شدن زمان تحریم‌ها، دولت ایران نفت صادراتی را با تخفیف و شرایط آسان در اختیار خریداران قرار می‌داد و علاوه بر این، در حالیکه بهای نفت خام رو به افزایش بود، خریداران عمده نفت ایران نمی‌توانستند به سرعت سایر فروشندگان نفت را جایگزین ایران کنند.

ترامپ پیش از این هم گفته بود که تحریم های ایران بر بازار جهانی نفت چندان تاثیری نخواهد داشت. به این ترتیب با اعمال معافیت به این هشت کشور، افزایش قیمت نفت، در صورت وجود، با شیب ملایم خواهد بود. در ضمن تا آن موقع فصل زمستان هم به اتمام رسیده است.

قتل روزنامه نگاری که معادلات را به هم ریخت

شاید کمتر بتوان تصور کرد مرگ یک روزنامه نگار بتواند بر قیمت های نفت در دنیا تاثیر گذارد. اما این اتفاق رخ داد. قتل جمال خاشقچی باعث شد که تحلیل گران به این نتیجه برسند که عربستان سعودی با جریمه هایی از سوی ایالات متحده به ویژه در حوزه نفت رو به رو خواهد شد.

ایالات متحده تهدیدهایی هم علیه عربستان داشت اما سعودی ها هم این تهدیدات را بی پاسخ نگذاشتند. اما با این حال انگار آب ها از آسیاب افتاده و خاشقچی هم نتوانست باعث بالا رفتن قیمت نفت به واسطه تهدید به تحریم عربستان شود.

اختلافات پشت پرده در اوپک

بر کسی پوشیده نیست که اوپکی ها با هم اختلاف دارند. رقابت شدید در میان اعضای این سازمان و دشمنی با یکدیگر کاملا واضح است. وقتی اوپکی ها قول به جبران کمبود نفت در بازار را با تحریم های ایران دادند، یا وقتی کشورهای عرب به رهبری عربستان روابط خود با قطر را قطع کردند و حالا که عربستان به ناگهان به این فکر افتاده است که شاید بخواهد از اوپک جدا شود، همگی نشان از اختلافاتی است که به ویژه با ورود روسیه به اوپک تشدید شده است.

کار به جایی رسیده است که سهیل المرزوعی، وزیر انرژی امارات متحده و متحد بی چون و چرای عربستان، دیروز در شست تخصصی در کنفرانس نفت و گاز ابوظبی (ADIPEC) در حضور خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان و محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گفت: افرادی که درک صحیحی از کارکرد اوپک ندارند؛ گمان می‌کنند می‌توان بدون چنین سازمانی ادامه داد، اما می‌توانم تضمین دهم که نبود اوپک سبب وقوع بحران می‌شود.

علاوه بر موارد ذکر شده صدها دیل دیگر هم برای این روند نزولی قیمت نفت می توان ارائه داد.

با این حال خبرگزاری ایرنا از قول جلال میرزایی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نوشته است: در حالی که ماجرای خاشقجی در هفته‌های گذشته بر مناسبات عربستان تاثیر گذاشته بود، اما از چند روز پیش به نظر می‌رسد با نگاهی که آمریکا و برخی دولت‌های اروپایی به ماجرای خاشقجی داشتند، عربستان این موضوع را از سر می‌گذراند.

میرزایی افزود: اما به نظرم عامل اصلی در کاهش قیمت نفت، عقب‌نشینی آمریکا در مورد به صفر رساندن صادرات نفت ایران بود که تاثیر روانی بر بازار نفت داشت. درمجموع، این سه عامل یعنی عبور عربستان از ماجرای خاشقجی، احتمال خاتمه درگیری‌ها در یمن و سیاست آمریکا در معاف کردن هشت کشور برای واردات نفت از ایران، باعث شد آرامش در بازار حاکم شده و قیمت‌ها کاهش پیدا کند.

در عین حال این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نظر متفاوتی در خصوص افزایش تولید نفت ایالات متحده دارد و با اشاره به افزایش تولید نفت آمریکا در روزهای اخیر، می گوید: افزایش تولید نفت آمریکا ربطی به کاهش قیمت‌ها نداشته، زیرا از سوی دیگر تولید ونزوئلا کاهش را ثبت کرده و عربستان نیز در جبران کمبود نفت ایران موفق نبوده و تحلیل این بود که از ذخایرش استفاده می‌کرد که خیلی هم ماندگار نیست، روس‌ها نیز رقم قابل‌توجهی به تولید خود اضافه نکردند.

سقوط قیمت‌ها در زمستان متوقف می‌شود

وی گفت: از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شد که آمریکایی‌ها از محل نفت شیل افزایش تولید داشته باشند، اما بازار نگاهش بلند‌مدت است و کارشناسان عقیده دارند آمریکایی‌ها نمی‌توانند در چند سال آینده روند افزایش را حفظ کنند و روند نزولی خواهد شد.

میرزایی ادامه داد: افزایش یا کاهش قیمت نفت تابع عوامل پایدار و عوامل ناپایدار است. عوامل پایدار همان بحث عرضه و تقاضا و رشد اقتصادی است. عوامل ناپایدار هم مانند درگیری‌های منطقه‌ای، افزایش تنش بین ایران و عربستان، افزایش درگیری در نیجریه، ونزوئلا، طوفان در دریای شمال و… هستند که باعث افزایش قیمت نفت در بازار می‌شود.

وی پیش‌بینی جهت قیمت نفت را کار دشواری دانست و افزود: اکنون در آستانه فصل زمستان هستیم و به نظر می‌رسد کاهش قیمت بیشتر تحت تاثیر عوامل روانی در بازار است و اگر در جلسه آتی اوپک، اعضا به توافق برسند که با توجه به استمرار حضور نفت ایران در بازار، افزایش تولید عربستان و روسیه از بازار خارج شود، این روند متوقف خواهد شد.

کاهش بیشتر قیمت نفت قابل تحمل نیست

ایرنا از قول سید حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی ایران نیز نوشته که فصل زمستان را در پیش داریم، و بعید می‌دانم که قیمت نفت در بازار به سقوط ادامه دهد و حتی اگر در شرایطی قیمت‌ها کمتر شود، برای کشورهای تولید کننده قابل تحمل نخواهد بود و به نظر می‌رسد به این شرایط واکنش نشان می‌دهند.

وی ادامه داد: از همین رو، کشورهای اوپک و غیر اوپک فکری می‌کنند و احتمال دارد پیشنهاد کاهش تولید نفت به نتیجه برسد، زیرا قطعا هیچ‌کدام از این کشورها، از شرایط فعلی راضی نیستند که قیمت 79 دلار به 64 دلار سقوط کند.

همکاری عربستان و روسیه برای افزایش قیمت‌ها

به گفته حسینی دلیل کاهش قیمت نفت در هفته اخیر بحث بنیادی است، زیرا به دلیل فشارهای آمریکا تا حدی تولید نفت افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر، اعطای معافیت به ایران بر عرضه بازار اثرگذار است. درواقع جو روانی که ناشی از تحریم ایران بود شکسته شده و قیمت‌ها کاهش داشته است.

وی افزود: افزایش تولید سایر کشورها باعث افزایش مازاد می‌شود و رقابت افزایش تولید که در سال‌های اخیر بین عربستان و روسیه به‌شدت ادامه داشته و به نظر می‌رسد در پایان راه است و این دو کشور، به دنبال استراتژی افزایش تولید نمی‌روند و در جهت افزایش قیمت نفت همکاری خواهند کرد.