110 پرسش، 13 سرفصل، 6 ماه مطالعه و 1 هیئت فرصتی برای فراموشی!
درحالی که «کمیته های حقیقت یابت» خلق الساعه و ایجاد «کارگروه»های هیجانی متعدد را می توان از نخستین اقدامات نهادها و ارگان های دولتی و متولیان امر در حوادث غیرمترقبه همچون زلزله، سیل، آتش سوزی ها ازجمله حادثه ناگوار پلاسکو برشمرد که به فاصله چند ماه از گذشت حوادث و تشکیل به فراموشی سپرده می شوند، این بار اما شاهد ایجاد «هیئت ویژه» برای بررسی جوانب مختلف سیل های اخیر هستیم.
بلافاصله بعد از آنکه ساعاتی قبل، رئیس جمهور در حکمی به دکتر محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران ماموریت داد تا ریاست «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» را با عضویت شخصیت‌های علمی مستقل و خبره در تخصص‌های مرتبط برعهده بگیرد و در 6 ماه «گزارش ملی» این رخداد را ارائه کند، طی پیوست این حکم، اولویت‌ها و ضروریات مورد بررسی و پاسخ به 110 پرسش در 13 عرصه، ذیل یک کارگروه به او ابلاغ شده است؛ 110 پرسشی که پاسخ به آنها را می توان شالوده مسئولیت ها و وظایف مجموعه دولتی برشمرد که بیش از 5 سال از فعالیت آن، با مسئولیت طراح این پرسش ها و مخاطبان آن، می گذرد و بی شباهت به برنامه یک دولت برای دوران انتخابات ریاست جمهوری نیست!
زیباترین کلیدواژه این پیوست و مطرح در پرسش های 110گانه، عبارت «تاب آوری» است. درحالی که تاب آوری و الزامات مربوط به دستیابی به شاخص های ارزشمند آن، تاکید بر رویکرد پیشگیرانه و خلق فرصت از گذر حوادث طبیعی برای پایداری جوامع دارد، گویی قرار است از پس خسارات وارده و ناآمادگی ها و نامدیریت های موجود در روند مقابله با بلایای طبیعی که عموما همراه با «غافل گیری» مسئولان و نهادهای مربوطه نیز می شود، این بار آموخته هایی برای «آمادگی» مدیران و نهادهای مربوطه و پایداری جریان زندگی مردم در معرض حوادث و بلایای طبیعی حاصل شود!
درحالی که بر ضرورت اصلاحات ساختاری و قانونی برای افزایش تاب‌آوری و توان ملی در مدیریت سیلاب در متن حکم اولیه رئیس جمهور خطاب به رئیس دانشگاه تهران تاکید شده بود، اما جزئیات آن نیز به تفصیل در پیوست حکم مذکور، تشریح شده اند.
متن پیوست حکم دکتر روحانی به شرح زیر است:
پیوست حکم ریاست هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها
عرصه هواشناسی و اقلیم‌شناسی
1- ریزش‌های جوی اخیر در مقایسه با ریزش‌های گذشته در ایران، چه وضعیتی داشته است؟
2- تجهیزات سنجش متغیرهای هواشناسی و دیگر سیستم‌های داده‌برداری قبل و حین سیلاب‌های اخیر چگونه عمل کرده‌اند؟
3- پیش‌بینی‌ها و هشدارهای سازمان هواشناسی کشوری طی سال آبی 98-1397 و قبل از وقوع سیلاب چه کیفیتی داشته است؟
4- توانمندی سامانه‌های پایش و پیش‌بینی هواشناسی کشور تا چه اندازه متناسب با نیاز دستگاه‌های اجرایی است؟
5- کیفیت گزارش‌های سازمان هواشناسی، اعم از دقت پیش‌بینی و اخطار، بازه زمانی اطلاع رسانی، و محتوا و زبان اطلاع‌رسانی چه تاثیری بر عملکرد دستگاه‌های کشور در سیلاب داشته است؟
6- منابع مالی، تجهیزات دانش و قابلیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری سازمان هواشناسی برای پیش‌بینی و اخطار سیلاب در کشور تا چه اندازه برای مدیریت سیلاب در ایران مناسب است؟
7- علت بارش‌های شدید و ترسالی در سال آبی 1398- 1397 چیست؟ تغییر اقلیم چه تاثیری بر بارش‌ها و آینده آبی ایران دارد؟ آیا کمیت بارش‌ها در این سال آبی، ضرورت تغییراتی در نظام مدیریت منابع آب کشور ایجاد می‌کند؟
8- درس‌آموخته‌های سیلاب برای سازمان هواشناسی کشور چیست؟
9- چه اصلاحاتی در سازمان هواشناسی و تعامل آن با سایر دستگاه‌ها برای ارتقای کیفیت عملکردی آن ضروری است؟
عرصه هیدرولوژی، سازه‌های آبی و مدیریت منابع آب
1- تفاوت‌ها و شباهت‌های سیلاب‌های اخیر با سیلاب‌های بزرگ گذشته در ایران چیست؟ و چه تاثیری بر کل رخداد سیلاب و مدیریت آن باقی گذاشته است؟
2- تجهیزات سنجش متغیرهای هیدرولوژیک و دیگر سیستم‌های داده‌برداری قبل و حین سیلاب چگونه بوده است؟
3- نحوه اطلاع‌رسانی درباره سیلاب و ساختار آن در وزارت نیرو و نحوه تبدیل آن به اقدامات مدیریتی چگونه بوده است؟
4- عملکرد سازمان‌های مسئول در زمینه مدیریت منابع آب و سازه‌های آبی (نظیر مدیریت سدها، سیل‌بندها و…) در پاییز و زمستان 1397 و بعد از آن برای مدیریت سیلاب چگونه بوده است؟
5- کمیت و کیفیت واکنش سازمان‌های متولی مدیریت منابع آب و سازه‌های آبی به هشدارها و اخطارهای سیلاب سازمان هواشناسی چگونه بوده است؟
6- سدها و سایر سازه‌های آبی مرتبط با سیلاب چه نقشی در تشدید یا مدیریت و تعدیل سیلاب داشته‌اند؟
7- حجم بارش‌ها چقدر بوده و سازه‌های آبی (مخازن سدها و…) در بهترین عملکرد تا چه اندازه می‌توانسته‌اند در تسکین سیلاب نقش داشته باشند و چه میزان سیلاب ناگزیر بوده است؟
8- انجام شدن یا نشدن عملیات مهندسی رودخانه صحیح (لایروبی، حفظ جرایم، دیواره‌سازی و…) چگونه بر سیلاب اثر گذاشته است؟
9- مشکلات قانونی و ساختاری در مدیریت بستر رودخانه‌ها (جلوگیری از دخل و تصرفات، حفظ حریم، برداشت شن و ماسه، تخلیه نخاله و…) چیست؟
10- جایگاه مهندسی رودخانه کشور در مقایسه با پروژه‌های غیررودخانه‌ای در کشور، چه اثری بر حادثه سیل و خسارات آن باقی گذاشته است؟
11- تعارضات نهادی سازمانی در مدیریت رودخانه‌ها (شهرداری‌ها، بخش کشاورزی، سازمان محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، صنعت معدن تجارت، بخش خصوصی…) چگونه بر سیل و خسارات آن موثر بوده است؟
12- تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها در چه مقیاسی و با اتکا به چه ساز و کارهایی صورت گرفته و چگونه بر سیلاب و خسارات آن اثر گذاشته است؟
13- انجام شدن یا نشدن آبخیزداری چگونه و در چه مقیاسی بر سیلاب و خسارات آن تاثیر گذاشته است؟
14- کمیت و کیفیت استفاده یا عدم استفاده از عملیات غیرسازه‌ای مدیریت منابع آب چگونه بر سیلاب و خسارات آن تاثیر گذاشته است؟
15- رویکردهای کلان و بلندمدت و اولویت‌بندی سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات در نظام مدیریت منابع آب کشور چگونه بر بروز و خسارات سیلاب اثر گذاشته است؟
16- تعاملات میان سطوح (سطح ملی و محلی) و سازمان‌های مختلف درگیر در مدیریت منابع آب و سازه‌های آبی (وزارت نیرو و شرکت‌های تابعه، وزارت جهاد کشاورزی، استانداری‌ها و…) چگونه بر مدیریت سیلاب اثر گذاشته است؟
17- سیلاب چه تاثیرات مثبتی بر منابع آب ایران باقی می‌گذارد؟
18- درس‌آموخته‌های سیلاب برای مدیریت منابع آب و سازه‌های آبی کشور چیست؟
19- ارتقای سطح مدیریت منابع و سازه‌های آبی کشور برای افزایش تاب‌آوری در مقابل سیلاب، مستلزم چه اصلاحاتی است؟
عرصه مدیریت بحران
1- ساختار، رویه‌ها، بودجه نیروی انسانی، اختیارات و وظایف ستاد مدیریت بحران کشور چگونه بر کمیت و کیفیت عملکرد این سازمان در مدیریت سیلاب اثر گذاشته است؟
2- کمیت، کیفیت، هماهنگی، زمان‌بندی، میزان استاندارد بودن و تطابق داشتن با پروتکل‌های مدیریت بحران در عملکرد کلیه سازمان‌های درگیر در مدیریت بحران سیلاب، چگونه بر خسارات حادثه اثر گذاشته است؟
3- وضعیت کشور از نظر آمادگی‌های سازمانی، تجهیزات، سخت‌افزارها، نظام ارتباطی، منابع مالی، کیفیت فرماندهی و توانمندی‌های نیروی انسانی برای مقابله با سیلاب چگونه است؟
4- تصمیمات نادرست در مدیریت بحران سیلاب در استان‌های مختلف بر اثر چه فرآیندهایی اتخاذ شده‌اند؟
5- وضعیت رویه‌ها، استانداردها و دستورالعمل‌های مدیریت بحران سیلاب در کشور چگونه است؟ میزان عمل به این استانداردها، رویه‌ها و دستورالعمل‌ها چقدر است؟
6- درس‌آموخته‌های سیلاب برای ارتقای سطح توانمندی مدیریت بحران در کشور چیست؟
7- چه اصلاحاتی در ساختار ستاد و نظام مدیریت بحران کشور برای بهبود و ارتقای مدیریت بحران سیلاب ضروری است؟
عرصه امداد و نجات
1- کمیت عملیات امداد و نجات صورت گرفته در بازه زمانی شروع تا پایان سیلاب چقدر بوده است؟
2- کاستی‌های عملیات امداد و نجات چه بوده و از چه عواملی تاثیرپذیرفته است؟
3- کمیت و کیفیت راهنماها، پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های امداد و نجات در کشور چیست؟ آنها به چه اندازه در جریان سیلاب عملیاتی شده‌اند؟
4- فرماندهی عملیات امداد و نجات و کیفیت هماهنگی بین سازمانی در این عملیات چگونه بر خسارات جانی اثر گذاشته است؟
5- وضعیت آمادگی کشور برای عملیات امداد و نجات چگونه و در چه سطحی است؟
6- کمک‌های مردمی چه نقشی در عملیات امداد و نجات ایفا کرده است؟
7- کمک‌های کشورهای خارجی چه اثری بر عملیات امداد و نجات داشته است؟
8- کمیت و کیفیت عملکرد سازمان‌های امداد و نجات کشور (دولتی، غیردولتی، مدنی) در جریان سیلاب چگونه بوده است؟
9- درس‌آموخته‌های سیلاب برای عملیات امداد و نجات کشور در آینده چیست؟
10- اصلاحات موثر به منظور ارتقای آمادگی‌های کشور در زمینه امداد و نجات سیلاب چیست؟
عرصه مدیریت ریسک و بیمه
1- کیفیت قوانین مربوط به بیمه در مقابل سیلاب در ایران چگونه است؟
2- صنعت بیمه کشور در زمینه بیمه سیلاب دارای چه ضعف‌ها و قوت‌هایی است؟
3- جایگاه مدیریت ریسک در توسعه سکونتگاه‌ها، زیرساخت‌ها و سایر اقدامات توسعه‌ای در معرض سیلاب چیست؟
4- ضعف‌های مدیریت ریسک و بیمه در جریان سیل چگونه بر بروز خسارات و بازگشت سیل‌زدگان به جریان عادی زندگی اثر گذاشته است؟
5- وضعیت بیمه زیرساخت‌هایی که در معرض سیلاب قرار گرفته‌اند، چگونه است؟
6- کیفیت تعامل همه دستگاه‌های ذیربط در مقوله سیلاب با صنعت مدیریت ریسک و بیمه، چه نقصان‌هایی داشته و چگونه بر بروز خسارات سیلاب اثرگذار بوده است؟
7- نسبت نظام فنی و اجرایی کشور با مدیریت ریسک و صنعت بیمه، چه تاثیری بر مدیریت سیلاب و تشدید خسارات باقی گذاشته است؟
8- درس‌آموخته‌های سیلاب برای مدیریت ریسک و بیمه سیلاب در کشور چیست؟
9- اصلاحاتی که باید در صنعت مدیریت ریسک و بیمه کشور در زمینه سیلاب صورت گیرد، چیست؟
عرصه زیرساخت‌ها
1- کمیت زیرساخت‌های تخریب شده بر اثر سیلاب چیست و میزان خسارات وارد شده به زیرساخت‌ها چه میزان است؟
2- تاب‌آوری زیرساخت‌های کشور (جاده‌ها، پل‌ها، خطوط ریلی، ساختمان‌ها، سیل‌بندها، تاسیسات فنی آب و برق، فرودگاه‌ها، تاسیسات بهداشتی و درمانی و…) در مقابل سیلاب چگونه بوده است؟
3- رعایت استانداردهای طراحی تاب‌آور در مقابل سیل در زیرساخت‌هایی که در معرض سیلاب قرار گرفته‌اند چه اندازه بوده است؟
4- کیفیت اجرا و نظارت بر اجرای زیرساخت‌هایی که در معرض سیلاب قرار گرفته‌اند و بالاخص زیرساخت‌های تخریب شده چگونه بوده است؟
5- ساختار تصمیم‌گیری، بودجه‌ریزی، اجرا و نظارت بر ساخت زیرساخت‌ها و نظام فنی و اجرایی کشور چگونه بر کیفیت و تاب‌آوری زیرساخت‌ها در مقابل سیلاب اثر گذاشته است؟
6- تخریب زیرساخت‌ها در برابر سیلاب، چگونه و تا چه اندازه بر بروز خسارات در سکونتگاه‌ها، اراضی کشاورزی، و تاسیسات صنعتی اثر گذاشته است؟
7- درس‌آموخته‌های سیلاب برای نظام فنی و اجرایی کشور در زمینه برنامه‌ریزی، طراحی، بودجه‌ریزی، ساخت و نظارت بر ساخت زیرساخت‌ها چیست؟
8- اصلاحات ضروری برای ارتقای کیفیت و تاب‌آوری زیرساخت‌های کشور در مقابل سیلاب چیست؟
عرصه شهرسازی و معماری
1- شیوه توسعه سکونتگاه‌های شهری و روستایی و رعایت نکردن استانداردهای شهرسازی تاب‌آور در مقابل سیلاب، چگونه بر بروز خسارات به سکونتگاه‌ها تاثیر گذاشته است؟
2- عدم رعایت قواعد و قوانین برنامه‌ریزی، طراحی و توسعه سکونتگاه‌ها چگونه سبب آسیب‌پذیری در مقابل سیل و بروز خسارات شده است؟
3- عمده‌ترین تخلفات صورت گرفته در توسعه سکونتگاه‌ها که سبب تشدید خسارات شده است چیست و تحت تاثیر چه ساز و کارهایی رخ داده است؟
4- عملکرد شهرداری‌ها و دهداری‌های مناطق شهری و روستایی سیل‌زده چگونه سبب تشدید خسارات سیل شده است؟
5- درس‌آموخته‌های سیلاب برای نظام برنامه‌ریزی، طراحی و توسعه سکونتگاه‌های شهری و روستایی ایران چیست؟
6- افزایش تاب‌آوری سکونتگاه‌های شهری و روستایی در مقابل سیلاب، مستلزم چه اصلاحاتی در قوانین، رویه‌های اداری، جلوگیری از تخلفات و اقدامات مدیریتی است؟
عرصه اجتماعی و فرهنگی
1- آموزش‌های مربوط به ارتقای تاب‌آوری در برابر سیلاب در کشور چه وضعیتی داشته است و دستگاه‌های مسئول آموزش و ارتقای فرهنگ عمومی ایمنی در این زمینه چه کارکردها، قوت‌ها و ضعف‌هایی داشته‌اند؟
2- رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی در بحران سیلاب چه عملکردی داشته‌اند؟
3- مشکلات رسانه‌های رسمی در زمینه روزنامه‌نگاری و اطلاع‌رسانی بحران چیست؟
4- سازمان های مردم‌نهاد مرتبط با فعالیت‌های پیش از سیلاب، امداد و نجات هنگام سیلاب، و کمک‌کننده به احیای زندگی سیل‌زدگان در کشور چه وضعیتی دارند؟
5- نقش همکاری و همراهی مردم در مدیریت سیلاب (در حوزه بسیج آنها در احداث دایک‌های حفاظتی تخلیه آب با لحاظ موارد فنی و اجتماعی) و سایر اقدامات چگونه بوده است؟
6- اعتماد و سرمایه اجتماعی در روزهای مدیریت بحران و امداد و نجات چه تاثیری بر عملکرد مدیریت بحران داشته است؟
7- تاثیرات اجتماعی سیلاب بر سیل‌زدگان چه بوده و مناسب‌ترین راهکارهای تعدیل و جبران خسارات برای ایشان چیست؟
8- وضعیت آمادگی‌های کشور در زمینه مقابله با آسیب‌های اجتماعی ناشی از سیلاب چگونه است؟
9- درس‌آموخته‌های سیلاب برای سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات اجتماعی و فرهنگی توسعه تاب‌آوری کشور در مقابل سیلاب چیست؟
10- اصلاحات ضروری برای تقویت تاب‌آوری اجتماعی و فرهنگی کشور در مقابل سیلاب چیست؟
عرصه حقوقی
1- قوت‌ها و ضعف‌های نظام حقوقی کشور در زمینه مدیریت سیلاب چیست؟
2- چگونه تخطی از ضوابط حقوقی در عرصه‌های مختلف (از جمله اجرای زیرساخت‌ها، شهرسازی، مدیریت بحران، محیط زیست و منابع طبیعی، مدیریت منابع آب و…) سبب افزایش آسیب‌پذیری کشور در مقابل سیلاب شده است؟
3- قصورها و تقصیرهای حقوقی محقق شده در جریان بروز حادثه سیلاب و پی‌آمدهای ناشی از آن در استان‌های مختلف چیست؟
4- درس‌آموخته‌های حقوقی و قانونی سیلاب چیست؟
5- اصلاحات ضروری برای تقویت نظام حقوقی و قانونی کشور در جهت تقویت تاب‌آوری و افزایش ظرفیت مدیریت سیلاب چیست؟
عرصه محیط زیست
1- نقش متغیرهای محیط زیستی (وضعیت جنگل، مراتع، پوشش گیاهی، دستکاری در پیکره‌های آبی، توسعه کشاورزی، تغییر حرائم و…) در پیدایش خسارات سیلاب چه بوده است؟
2- قوانین، ساز و کارها، رویه‌ها و اقدامات مدیریتی منجر به تخریب‌های محیط زیستی تشدیدکننده سیلاب و خسارات آن چیست؟
3- آثار منفی سیلاب‌ها بر محیط زیست و طبیعت ایران چیست؟
4- آثار مثبت سیلاب‌ها بر محیط زیست و طبیعت ایران چیست؟
5- درس‌آموخته‌های سیلاب برای مدیریت محیط زیست که سبب افزایش تاب‌آوری و پایداری محیط زیست ایران شود، چیست؟
6- اصلاحات ضروری برای افزایش ظرفیت استفاده کشور از منابع آبی ناشی از سیلاب ها چیست؟
7- اصلاحات ضروری برای بهبود کیفیت محیط زیست به منظور کاستن از احتمال بروز سیلاب‌ها و خسارات ناشی از آنها چیست؟
کارگروه اقتصاد سیلاب و تامین مالی
1- بودجه‌ریزی امور مربوط به مدیریت سیلاب در سالیان گذشته چگونه بوده است؟
2- نظام بودجه‌ریزی و مقدار بودجه دستگاه‌های متولی در زمینه مدیریت سیلاب، چگونه بر سیلاب و خسارات ناشی از آن تاثیر گذارده است؟
3- مدل برآورد خسارات ناشی از سیلاب در کشور چیست و در بردارنده چه نقصان‌هایی است؟
4- ساختارهای کلی اقتصاد ایران چگونه بر سیلاب و خسارات آن اثر گذارده است؟
5- اقتصاد کشور در سال 1398 و سال‌های آینده چگونه تحت تاثیر اقتصاد سیلاب قرار خواهد گرفت؟
6- پی‌آمدهای اقتصادی سیل برای اجتماعات حاضر در مناطق سیل‌زده و اقتصاد کلان چیست؟
7- درس‌آموخته‌های سیلاب برای اقتصاد ایران و تامین مالی مدیریت سیلاب چیست؟
8- اصلاحات ضروری در بخش اقتصادی به منظور افزایش تاب‌آوری کشور در مقابل سیلاب چیست؟
عرصه کشاورزی و منابع طبیعی
1- کمیت اراضی و منابع طبیعی که تحت تاثیر سیلاب قرار گرفته‌اند، چقدر است؟ و میزان خسارت‌ها چیست؟
2- تغییر کاربری اراضی و توسعه کشت چگونه بر کمیت سیلاب و خسارات ناشی از آن تاثیر گذاشته است؟
3- افزایش تاب‌آوری کشاورزی و منابع طبیعی در مقابل سیلاب مستلزم چه اصلاحات و اقداماتی است؟
عرصه کسب و کارها
1- کدام کسب و کارها از سیلاب خسارت دیده‌اند؟ میزان خسارات چقدر است؟
2- سیلاب چه اثرات کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدتی بر اقتصاد کسب و کارها باقی می‌گذارد؟
3- سیلاب علیرغم خساراتش، چه ظرفیت‌هایی برای توسعه کسب و کارها ایجاد می‌کند؟
4- مناسب‌ترین شیوه‌ها برای کمک به کسب و کارها برای آن که به حالت عادی بازگردند چیست؟
5- مناسب‌ترین سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات برای تبدیل کردن خسارت ناشی از سیلاب به فرصتی برای تولید و رشد اقتصادی چیست؟
عرصه میراث فرهنگی و درس‌آموخته‌های تمدنی
1- سیلاب چگونه و به چه میزان میراث فرهنگی را در معرض خسارت قرار داده است؟
2- تاب‌آوری میراث فرهنگی در معرض سیلاب چه میزان بوده است؟
3- درس‌آموخته‌های سازه‌های تاریخی و فرهنگی و شهرسازی ایرانی – اسلامی برای افزایش تاب‌آوری در برابر سیلاب چیست؟
4- اصلاحات ضروری برای افزایش تاب‌آوری سکونتگاه‌ها و سایر تاسیسات در مقابل سیلاب براساس درس‌آموخته‌های ناشی از ارزیابی میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی در معرض سیلاب چیست؟
