16 میلیارد مترمکعب گاز: فرصتی که ایران در بازار گاز اروپا از دست داد

در یک دهه اخیر، گسترش استفاده از گاز طبیعی در بخش صنعت و نیروگاهی کشورهای اروپایی و جایگزینی آن با زغال سنگ، افزایش منابع وارداتی گاز به طرق مختلف و کاهش وابستگی به گاز روسیه را به یکی از راهبردهای اساسی اروپا تبدیل کرده است. گزارش های بین المللی منتشر شده و شواهد موجود، حاکی از کاهش تولید و افزایش تقاضای گاز طبیعی در اروپاست. لذا، کشورهای اروپایی به دنبال تامین انرژی مورد نیاز خود و افزایش منابع عرضه گاز طبیعی هستند. ازاینرو، اتحادیه اروپا پروژه کریدور جنوبی گاز را در سال 2015 طراحی و عملیاتی کرده و با مشارکت سه کشور جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه در حال اجرای مراحل پایانی این پروژه مهم گازی هستند.

به گزارش «انرژی امروز» مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «بررسی اجرای پروژه کریدور جنوبی گاز اروپا و اهمیت آن در بازار انرژی منطقه» می نویسد پروژه کریدور جنوبی گاز قرار است گاز استخراج شده از میدان فراساحلی شاه دنیز جمهوری آذربایجان را از طریق گرجستان و ترکیه در سال 2020 میلادی به سایر کشورهای هدف اروپایی انتقال

دهد. حجم گاز انتقالی از میدان شاه دنیز به مقاصد مصرفی حدود 16 میلیارد مترمکعب در سال خواهد بود که پس از اجرای سه پروژه در فاز اول عملیاتی خواهد شد. پروژه کریدور جنوبی گاز قرار است گاز استخراج شده از میدان فراساحلی شاه دنیز جمهوری آذربایجان را از طریق گرجستان و ترکیه در سال 2020 میلادی به سایر کشورهای هدف اروپایی انتقال دهد.

کریدور جنوبی گاز یکی از با اهمیتترین و ایده آل ترین تعهدات در حال اجرای صنعت جهانی نفت و گاز است. این پروژه همچنین یکی از بزرگترین پروژه های در حال انجام شرکت نفت و گاز بی پی  انگلیس و نیز یکی از پروژه های دارای اهمیت استراتژیک در انتقال کسب و کار بازار انرژی به سمت گاز است.

محدوده جغرافیایی و شرکت های فعال در این پروژه

از نظر جغرافیایی به طور مستقیم هفت کشور در این پروژه عظیم مشارکت دارند که به ترتیب عبارتند از: جمهوری آذربایجان، گرجستان، ترکیه، یونان، آلبانی، ایتالیا و بلغارستان.

بازار شکل گرفته ناشی از اجرای این پروژه نیز شامل قراردادها و توافقات خرید و فروش گاز طبیعی است که توسط 11  شرکت بین المللی منعقد شده است.

شرکت های فعال در این پروژه BP، آکسپو، بوتاس، آناگاز، فلوکسیس، لوک اویل، نیکو، پتروناس، اس نام، سوکار، و تی پائو هستند.

خط لوله کریدور جنوبی گاز  ( SGC )

کریدور جنوبی گاز نام یک پروژه مادر است که خود متشکل از چهار ابرپروژه در حوزه انرژی و در منطقه قفقاز و جنوب اروپاست که در نهایت، برای اولین بار گاز استخراج شده از آب های عمیق دریای خزر را به طور مستقیم با حدود 3500 کیلومتر خطوط لوله به قلب اروپا انتقال می دهد. مذاکرات مربوط به تشکیل و اجرای این کریدور به اواسط دهه 2000 میلادی (چندین سال پس از کشف میدان شاه دنیز آذربایجان) باز می گردد. اما عملیات اجرایی آن تقریبا از سال 2015 شروع شد و پس از گذشت سه سال بخش زیادی از این کریدور اجرا شده است و تا  رسیدن گاز به کشور ایتالیا و از آنجا به سایر کشورهای مصرفکننده اروپایی ادامه خواهد داشت.

پس از تکمیل پروژه کریدور جنوبی حدود 16 میلیارد مترمکعب گاز در سال به بازارهای هدف تحویل داده خواهد شد. از این میزان، حدود 6 میلیارد مترمکعب به مقصد بازارهای مصرف ترکیه منتقل میشود و 10 میلیارد مترمکعب دیگر به خریداران مختلف اروپایی تحویل داده خواهد شد.

طبق برنامه، اولین بخش از گاز این کریدور در اواسط سال 2018 میلادی به ترکیه تحویل داده شد و باقیمانده گاز تعهد شده نیز پس از تکمیل کریدور، در سال 2020 به اروپا خواهد رسید.

این امر حاکی از ورود منبع جدیدی از انرژی قابل اعتماد و کم کربن برای ترکیه و اروپاست. پروژه کریدور جنوبی به تضمین تنوع منابع ورودی انرژی و عرضه انرژی ایمن و مقرون به صرفه کمک خواهد کرد. در عین حال تجربه ای از اجرای خطوط لوله گاز و به کارگیری تجهیزات فنی، رشد اقتصادی، اشتغال و سرمایه گذاری را برای همه کشورهایی که در طول مسیر خط لوله وجود دارند به ارمغان خواهد آورد.

کریدور جنوبی گاز به طور کلی از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:

اکتشاف و توسعه میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان

خط لوله قفقاز جنوبی و توسعه آن SCPX

خط لوله ترانس آناتولی  تاناپ TANAP

خط لوله ترانس آدریاتیک  تاپ TAP

ویژگی ها و دستاوردهای اجرای کریدور جنوبی در آذربایجان، گرجستان و ترکیه

ویژگیها و دستاوردهای بخش فراساحلی

1 . 140 کیلومتر مربع مساحت منطقه پوشیده شده توسط میدان گازی شاه دنیز

2 . توسعه کامل میدان شاه دنیز دریای خزر

3. ساخت دو سکوی بهره برداری گاز با بیش از 5000 نفر کارگر و به کارگیری آنها در بخش فراساحلی این میدان

4 . 500 کیلومتر طول خطوط لوله جدید زیردریایی و خطوط جریانی به کار رفته در دریای خزر

5 . حفر تعداد 26 حلقه چاه زیردریایی در پنج دسته

6 . بهکارگیری تعداد 10 چندراهه 1 زیردریایی، 2 هر یک با وزن 420 تن

7 . صرف 170 میلیون دلار برای ارتقا و بازسازی محوطه کارگاهی جهت ساخت تجهیزات فراساحلی

ویژگی ها و دستاوردهای بخش ساحلی

1 . توسعه و گسترش ترمینال ساحلی سنگچال

2 . به کارگیری 26 هزار تن فولاد ساختاربندی شده برای تجهیزات جدید نصب شده

3 . اشتغال به کار بیش از 10 هزار نیروی کار در هنگام اوج عملیات ساخت و توسعه ترمینال سنگچال

4 . بتن ریزی حدود 65 هزار مترمکعب در عملیات گسترش مکان ترمینال (معادل با بتن مورد نیاز برای پر کردن 26 استخر شنای استاندارد المپیک)

5 . حفر و کارگذاری 424 کیلومتر خطوط لوله به قطر 48 اینچ

6 . به کارگیری 40300 قطعه لوله مورد نیاز سنگین وزن

7 . احداث 98 گذرگاه ریلی و جادهای اصلی و 18 گذرگاه رودخانه ای

اهمیت ژئوپلیتیک1 کریدور جنوبی گاز برای کشورهای اروپایی و تاثیرآن بر جایگاه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در بازار انرژی منطقه

خط لوله کریدور جنوبی گاز، برخلاف میل و حساسیت جمهوری فدرال روسیه، اما با  حمایت کامل اتحادیه اروپا، به عنوان چهارمین منبع عرضه گاز طبیعی به قاره اروپا در حال تکمیل بوده و مراحل پایانی خود را سپری می کند. با تکمیل این پروژه عظیم گازی، اروپا ضمن افزایش امنیت عرضه انرژی خود می تواند مکانیسم های توسعه پاک را توسعه داده و سهم خود در انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از زغال سنگ و نفت خام را به حداقل ممکن کاهش دهد.

پیش از انجام این پروژه، تقاضای گاز مورد نیاز اروپا از سه منبع روسیه، نروژ (دریای شمال) و الجزایر و نیز مقداری از طریق LNG تامین می شد. طبق برنامه قرار است تا خط لوله کریدور جنوبی، که از سال 2015 عملیات اجرایی آن آغاز

شد، در سال 2020 به منبع چهارم عرضه کننده گاز به اروپا تبدیل و وارد بازار انرژی این منطقه شود تا ضمن افزایش رقابت بین شرکت های منطقه موجب کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه و افزایش تنوع منابع وارداتی انرژی به این قاره گردد.

 لذا، اجرای این پروژه علاوه بر کشورهای اروپای غربی، برای کشورهای جمهوری آذربایجان و ترکیه نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. پیش از این و در اواسط دهه 80 شمسی قرار بود که گاز مورد نیاز اروپا به وسیله صادرات گاز ایران از طریق ترکیه تامین شود و پروژه مشابهی با منبع صادراتی گاز ایران شکل گیرد؛ اما به دلیل اعمال تحریم های بین المللی و فشار آمریکا به کشورهای منطقه و هم پیمانان اروپایی خود، جمهوری اسلامی ایران از این پروژه کنار گذاشته شد و همزمان طرح توسعه میدان شاه دنیز آذربایجان و انتقال گاز این میدان جایگزین گردید.

 اجرای این پروژه توسط جمهوری آذربایجان، یکی از همسایگان شمالی و دریایی کشور ایران ، یکی از مصادیق توسعه  راهبردی برد  برد با محوریت انرژی برای کشورهای درگیر این پروژه است.

جهت استخراج و بهره برداری از منابع نفت و گاز دریای خزر، به دلیل عمیق بودن دریا، به تکنولوژی پیشرفته و پیچیدهای نیاز است که در اختیار شرکت های نفتی بین المللی است. متاسفانه به دلیل عدم مشارکت و توسعه روابط با شرکت های بین المللی انرژی و نیز عدم توجه کافی به اکتشاف و استخراج منابع نفت و گاز موجود در دریای خزر (مدتا به دلیل وجود منابع فراوان و ارزان نفت و گاز در جنوب کشور و همچنین پیچیدگی و هزینه بر بودن استخراج و بهره برداری منابع نفت و گاز دریای خزر)

فرصت استفاده از بازارهای رو به گسترش اروپا جهت صادرات پایدار منابع انرژی دریای خزر در مقطع کنونی برای کشور از دست رفته است.

و در نهایت

با توجه به رشد و تمایل کشورهای پیشرفته و در حال توسعه اروپایی به استفاده بیش از پیش گاز طبیعی و جایگزینی آن با زغال سنگ، به رغم اجرای خط لوله کریدور جنوبی، در آینده نه چندان دور، این کشورها به واردات بیشتر گاز طبیعی روی خواهند آورد. لذا یکی از بازارهای بالقوه منابع نفت و گاز کشور (هم در خلیج فارس و هم در دیای خزر)، کشورهای اروپایی است. کشورهای اروپایی و به تبع آن اکثر کشورهای دنیا به دلیل وجود مسائل زیست محیطی و آلودگی هوا، به شدت در حال توسعه و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر هستند و با سرعت بالایی به جایگزینی آنها با منابع سوخت فسیلی اقدام می کنند. لذا چنانچه از فرصت های مذکور به خوبی بهره برداری نشود ممکن است در آینده نه چندان دور نتوان به جایگاهی که در حوزه انرژی شایسته ایران (به عنوان اولین دارنده ذخایر گازی دنیا) باشد دست یافت. بنابراین، ضروری است با آینده نگری صحیح و منطقی از ترکیب و روند انرژی های موجود (نفت، گاز، زغال سنگ و تجدیدپذیرها) بتوان به خوبی از منابع طبیعی شمال و جنوب کشور در راستای توسعه اقتصادی بهره برداری شود.