ایران در مقام سوم کشورهای با تنش آبی؛ متهم اصلی مصرف خانگی است
تازه‌ترین به‌روزرسانی گزارش «اطلس ریسک‌های آبی» حکایت از آن دارد با اثرگذاری تغییرات آب‌وهوایی، ۱۷ کشور جهان که خانه تقریبا یک‌چهارم از جمعیت جهان هستند، با بحران‌های آبی بسیار شدید مواجه هستند. نمرات «شاخص بحران آبی پایه» نشان می‌دهد که کشور قطر در رده نخست کشورهایی که با بحران‌های آبی بسیار بالا مواجه هستند، قرار دارد. پس از این کشور، لبنان و ایران به ترتیب در رده دوم و سوم به لحاظ بحران آب ایستاده‌اند. موسسه منابع جهان رتبه بحران آبی ۳۱ استان ایران را نیز اعلام کرده است.
یک‌چهارم از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که با بحران‌های بسیار شدید آبی مواجه هستند. براساس مطالعات محققان، بحران‌های آبی که زمانی کمتر کسی به آن فکر می‌کرد، اکنون به امری متداول تبدیل شده‌اند. در این رابطه یافته‌های تازه‌ترین به‌روزرسانی گزارش «اطلس ریسک‌های آبی» حکایت از آن دارد که با اثرگذاری تغییرات آب‌وهوایی، ۱۷ کشور جهان که خانه تقریبا یک‌چهارم از جمعیت جهان هستند، با بحران‌های آبی بسیار شدید مواجه هستند.
در این مطالعه بحران‌های آبی، ریسک‌های خشکسالی و خطر سیلاب رودخانه‌ها در ۱۸۹ کشور جهان و مناطق زیرمجموعه آنها (شامل استان‌ها) بر مبنای ۱۳ شاخص مورد ارزیابی قرار گرفته است. پس از ارزیابی شاخص‌ها، وضعیت هر یک از حوزه‌ها برای کشورها نمره بین صفر تا پنج گرفته است.
بر این اساس نمره‌های بین ۴ تا ۵ حکایت از بحران بسیار شدید آبی، نمره بین ۳ تا ۴ بحران بالای آبی، نمره بین ۲ تا ۳ بحران‌های متوسط تا بالا، نمره بین یک تا ۲ بحران‌های پایین تا متوسط و در نهایت نمره بین صفر تا یک نشان بحران پایین آبی دارد. بر اساس یافته‌های این مطالعه، در ۱۷ کشوری که با بحران‌های آبی بسیار شدید مواجه هستند، بخش‌های کشاورزی، صنعت و خانگی سالانه به‌طور میانگین بیش از ۸۰ درصد از منابع آبی سطحی و زیرزمینی آنها را می‌بلعند.
به عقیده صاحب‌نظران، زمانی که تقاضا، عرضه را به چالش می‌کشد – که به‌نظر می‌رسد با اثرگذاری تغییرات آب‌وهوایی این وضعیت تشدید شود – عواقب ناگواری در پی آن رخ خواهد داد.
دکتر اندرو استیر، رئیس و مدیرعامل «موسسه منابع جهان» در این باره، می‌گوید: «چالش‌های آبی بزرگ‌ترین بحران‌هایی هستند که هیچ کس در مورد آنها صحبت نمی‌کند. عواقب ناگوار این بحران‌ها به‌طور ساده‌ای واضح هستند، پیامدهایی که به شکل ناامنی‌های غذایی، درگیری، افزایش مهاجرتها و بی‌ثباتی‌های مالی بروز می‌کنند.»
او در یادداشتی در مقدمه این گزارش می‌نویسد: «ابزار جدید ارائه شده در این گزارش به کاربران اجازه اطلاع و فهم بهتر از بحران‌های آبی را می‌دهد، امری که به آنها در تصمیم‌گیری‌های هوشمند برای مدیریت این بحران‌ها کمک می‌کند. نسل جدیدی از راه‌حل‌ها در راه هستند، هر چند در هیچ‌کجا سرعت پیشرفت آنها به اندازه مطلوب نیست. این در حالی است که ناتوانی در مقابله با بحران‌های آبی می‌تواند به بهای جان و زندگی انسان‌ها تمام شود.»
بر اساس تازه‌ترین گزارش «اطلس ریسک‌های آبی»، از میان ۱۷ کشوری که نمره بین ۴ تا ۵ گرفته و با بحران‌های آبی بسیار شدید مواجه هستند، ۱۲ کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) قرار دارند. به عقیده صاحب‌نظران، کم آب می‌تواند عاملی تشدیدکننده برای درگیری‌ها و مهاجرتها در این کشور محسوب شود. در این رتبه‌بندی که براساس نمرات «شاخص بحران آبی پایه» ارائه شده است، قطر با نمره ۹۷ ۴ واحدی در رده نخست کشورهایی که با بحران‌های آبی بسیار بالا مواجه هستند قرار دارد. پس از قطر، لبنان با نمره ۸۲ ۴ واحدی در رده دوم ایستاده است. اما نکته احتمالا نگران‌کننده این رتبه‌بندی قرار گرفتن ایران با نمره ۵۷ ۴ در رده سوم است.
در میان سه بخش کشاورزی، خانگی و صنعتی، بخش خانگی با گرفتن نمره ۶ ۴ واحدی بیشترین نقش را در این جایگاه ایران داشته است. بخش‌های کشاورزی با نمره ۵۸ ۴ و صنعتی با نمره ۲۸ ۴ واحدی نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند. سیزده کشور دیگر که با گرفتن نمره بین ۴ تا ۵ در رده‌های پنجم تا هفدهم به‌عنوان کشورهای با بحران‌های آبی بسیار بالا قرار دارند به ترتیب عبارتند از: اردن، لیبی، کویت، عربستان سعودی، اریتره، امارات، سن مارینو، بحرین، هند، پاکستان، ترکمنستان، عمان و بوتسوانا.
با این حال در شاخص بحران خشکسالی ایران با نمره ۵۸ ۰ واحدی در رده ۵۲ جهانی قرار دارد. در سه رده نخست این حوزه به ترتیب نام کشورهای مولداوی، اوکراین و بنگلادش به چشم می‌خورد. در حوزه خطر سیلاب رودخانه‌ها نیز نمره ایران ۸۴ ۱ در تازه‌ترین گزارش «اطلس ریسک‌های آبی» اعلام شده، نمره‌ای که باعث قرار گرفتن کشور در رده ۱۰۶ رتبه‌بندی این حوزه شده است. سومالی، موریتانی و لیبریا به ترتیب سه کشوری هستند که با بالاترین خطر سیلاب‌ها در جهان مواجه هستند.
همان‌طور که اشاره شد ارزیابی‌های این گزارش به تفکیک هر استان نیز ارائه شده است. بر این اساس، استان البرز با گرفتن نمره کامل ۵ در شاخص بحران آبی، بحرانی‌ترین وضعیت را در میان تمام استان‌های کشور دارد، امری که باعث شده است در میان بیش از ۳ هزار شهر مورد بررسی در رده ۳۴ جهانی بایستد. پس از البرز استان‌های قزوین، تهران، مرکزی و همدان با گرفتن نمره ۹۹ ۴ به‌طور مشترک در رده دوم جای دارند. رتبه‌بندی سایر استان‌ها در شدت بحران‌های آبی (رده‌های پنجم تا سی‌ویکم) به شرح زیر است: گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، سمنان، ایلام، مازندران، لرستان، اصفهان، قم، کهکیلویه و بویراحمد، زنجان، فارس، چهارمحال‌وبختیاری، خوزستان، کرمانشاه، کرمان، هرمزگان، کردستان، یزد، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، بوشهر، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، گیلان و در نهایت اردبیل که با نمره ۸۶ ۲ با کمترین شدت بحران آبی در کشور مواجه است.
