مسیر انحرافی اصلاح مصرف بنزین: طویل شدن صف خودروها در جایگاه ها

شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی به‌منظور تشویق شهروندان به استفاده بیشتر از کارت سوخت شخصی، سقف میزان سوخت‌گیری با کارت جایگاه‎ها در هر بار را به ۳۰ لیتر محدود کرد. با این حال درخصوص کارآ بودن چنین تصمیمی تردیدهایی وجود دارد. این اقدام احتمالا تنها به افزایش مدت زمان سوخت‌گیری و طویل شدن صف خودروها در جایگاه‌ها منجر خواهد شد و نمی‌تواند چندان عموم مردم را به استفاده از کارت سوخت شخصی ترغیب کند.

آن‌طور که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در اطلاعیه‌ای اعلام کرده است، از دیروز (اول شهریورماه) میزان سوخت‌گیری با کارت آزاد جایگاه‌ها در هر بار سوخت‌گیری، از ۶۰ لیتر به ۳۰ لیتر کاهش یافته است. این در حالی است که میزان لیتراژ در هر بار سوخت‌گیری با کارت سوخت شخصی همان ۶۰ لیتر قبلی است.  به نظر می‎رسد دولت در تلاش است با دشوار کردن استفاده از کارت سوخت جایگاه‌ها عموم مردم را به استفاده از کارت سوخت شخصی وادار کند. در ادامه این اطلاعیه با تاکید بر اینکه کارت سوخت آزاد همچنان در همه جایگاه‌ها در دسترس عموم قرار دارد و کسانی که به هر دلیل کارت سوخت به همراه نداشته باشند، می‌توانند با استفاده از کارت‌های جایگاه‎ها سوخت‌گیری کنند، توصیه شده که هموطنان به‌منظور سهولت در سوخت‌گیری از کارت سوخت شخصی خود استفاده کنند. با وجود تاکید شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی بر در دسترس بودن کارت سوخت‌های آزاد در جایگاه‎ها، روز گذشته برخی کاهش سقف سوخت‌گیری با کارت سوخت جایگاه‌ها را به سهمیه‌بندی تعبیر کردند. این در حالی است که «سهمیه‌بندی» کاملا با چنین اقداماتی متفاوت است.

  چرا لیتراژ کارت جایگاه‌ها به ۳۰ لیتر محدود شد؟

افزایش محدودیت‌ها برای استفاده از کارت جایگاه‎ها تصمیم جدیدی نیست و پیش از این نیز شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از اخذ چنین تصمیمی خبر داده بود. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران اعلام کرده بود که لیتراژ استفاده از کارت سوخت جایگاه‌ها را به ۴۰ لیتر محدود خواهد کرد. با این حال با توجه به اینکه حداکثر گنجایش باک بسیاری از خودروهای کشور از جمله پراید ۴۰ لیتر است، به‌نظر می‌‎رسید چنین محدودیتی چندان کارآیی ندارد و تنها برای برخی خودروها از جمله خودروهای شاسی‌بلند که دارای باک‌های بنزینی با گنجایش بالا و حدود ۶۰ لیتر هستند، محسوس خواهد بود.

این موضوع باعث شده که حال شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی میزان لیتراژ کارت‌های آزاد جایگاه‎ها را به ۳۰ لیتر کاهش دهد. با این حال درخصوص کارآیی چنین تصمیمی همچنان تردید وجود دارد. اول اینکه سقف ۳۰ لیتر همچنان برای مراجع‌کنندگانی که دارای خودروهای کوچکی هستند، کافی است و این محدودیت انگیزه‌ای را برای استفاده از کارت سوخت شخصی در این افراد ایجاد نمی‌کند. دوم اینکه همانطور که در اطلاعیه اعلام شده، در هر بار استفاده از کارت جایگاه محدودیت ۳۰ لیتری اعمال می‎شود. بنابراین مراجعانی که بخواهند بیش از ۳۰ لیتر  بدون کارت شخصی سوخت‌گیری کنند، کافی است دو بار متوالی از کارت جایگاه استفاده کنند. بنابراین این اقدام در نهایت تنها می‎تواند موجب زمانبر شدن سوخت‌گیری و طویل شدن صفوف خودروها در جایگاه‌ها شود.

  عدم استقبال از بازگشت کارت سوخت

دلیل افزایش محدودیت‌ها برای استفاده از کارت سوخت جایگاه تنها تلاش برای تشویق شهروندان به استفاده از کارت سوخت شخصی است. استفاده از کارت سوخت در ۴ کلان شهر تهران، کرج، تبریز و اصفهان از ۲۲ مرداد ماه اجباری شد. اما خبرها در اولین هفته اجرایی شدن این طرح نشان می‌دهد که استفاده از کارت سوخت با عدم استقبال عموم مردم مواجه شده است. به‌طوری‌که ولی‌الله محمودی، رئیس انجمن صنفی جایگاه‌داران سوخت سراسر کشور در گفت‎وگو با«خبر خودرو» اعلام کرده مردم استقبال چندانی از استفاده از کارت‌های سوخت خود نداشته‌اند و میزان استفاده از کارت سوخت شخصی توسط مراجعان به جایگاه‎ها را کمتر از ۱۵ درصد دانسته است. رقم ۱۵ درصد از سوی رئیس انجمن صنفی جایگاه‌داران سوخت سراسر کشور در حالی مطرح شد که خبرگزاری تسنیم میزان استفاده از کارت سوخت هنگام سوخت‌گیری را حدود ۵ تا ۶ درصد اعلام کرده است.حال روز گذشته مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در گفت‌وگو با یک برنامه خبری صدا و سیما به عدم استقبال از کارت سوخت اعتراف کرد. امیر وکیل‌زاده ضمن اعلام خبر افزایش محدودیت‌ها برای استفاده از کارت جایگاه‌ها، میزان استفاده از کارت سوخت شخصی را حدود ۱۲ درصد اعلام کرده است که نشان از عدم موفقیت طرح بازگشت کارت سوخت دارد.

این در حالی است که پیش از این نیز انتظار می‌رفت چنین طرحی چندان فراگیر نشود. در واقع در شرایطی که هیچ تفاوتی بین قیمت بنزین با کارت سوخت شخصی و کارت سوخت جایگاه‌ها وجود ندارد، نمی‌توان انتظار داشت که تنها اجبار به استفاده از کارت سوخت شخصی موجب متداول شدن آن شود. حتی اگر کارت سوخت با هر روشی همه گیر شود باز هم نمی‌توان انتظار داشت در رسیدن به اهدافی چون کنترل مصرف و کاهش قاچاق سوخت موفق عمل کند.  همانطور که «دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارش‌های متعددی تاکید کرده است، تنها اهرم قیمتی است که می‌تواند موجب کاهش مصرف و کنترل قاچاق سوخت شود. عدم کارآیی کارت سوخت برای استفاده از گازوئیل در قیمت‌های پایین (۳۰۰تومان سهمیه‌ای و ۶۰۰تومان آزاد به ازای هر لیتر) که به کاهش مصرف و کنترل قاچاق این سوخت منجر نشده خود گواه این موضوع است.

استفاده از کارت سوخت برای مصرف بنزین تا سال ۹۴ متداول بود، چراکه بنزین با دو نرخ آزاد و سهمیه‌بندی عرضه می‌شد. اما از سال ۹۴ بنزین روی قیمت ۱۰۰۰ تومان به ازای هر لیتر تک نرخی شد. با وجود عدم جمع‌آوری کارت‌های سوخت اما عملا با تک نرخی شدن بنزین استفاده از کارت سوخت نیز غیرضروری شد. در حال حاضر نیز به نظر می‌رسد دولت تنها با توصیه و محدودیت‌های نمایشی، در تلاش برای زنده کردن کارت سوخت است.