انگیزه‌های «عمران‌خان» برای میانجیگری
همزمان با تلاش‌های نخست‌وزیر پاکستان برای میانجیگری میان ایران و عربستان سعودی که امروز با سفر به تهران انجام می‌شود، محمدجواد ظریف گفت ما هم برای گفت‌وگو با سعودی چه مستقیم و چه با واسطه آماده هستیم. وزیرخارجه جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با شبکه «تی‌آر‌تی» ترکیه با بیان اینکه ایران همواره آماده بوده تا درباره هرچیزی با سعودی‌ها گفت‌وگو کند، اظهار کرد: «عربستان سعودی همسایه ماست. ما برای همیشه اینجا کنار هم خواهیم بود. ما انتخابی جز گفت‌وگو با یکدیگر نداریم و برای گفت‌وگو با سعودی چه مستقیم و چه با واسطه آماده بودیم.
ما هیچ‌وقت میانجی‌ها را رد نکردیم، از «نواز شریف» نخست‌وزیر پیشین پاکستان – که به ایران آمد و ما با آغوش باز از او استقبال کردیم – گرفته تا نخست‌وزیر اندونزی که در همان زمان به ایران آمد… رئیس‌جمهور روحانی در جلسه اخیر مجمع عمومی یک طرح را ارائه کرد و در آن از تمام هشت کشور حوزه خلیج‌فارس خواست برای بازگرداندن صلح به منطقه به گفت‌وگوها بپیوندند. نام آن نیز «امید» (HOPE) بود که در واقع اختصار «طرح ابتکار صلح هرمز» (Hormuz Peace Endeavour) است.» ظریف ضمن تاکید بر اینکه خرید سلاح‌های پیشرفته آمریکایی توسط سعودی‌ها برای آنها امنیت به ارمغان نمی‌آورد، اضافه کرد: «اگر عربستان سعودی می‌خواهد امن باشد، بهترین راه این است که ابتدا جنگ در یمن را پایان دهد، روابط خوبی را با همسایگانش آغاز کند و به ایالات‌متحده اعتماد نکند. حتی آمریکایی‌ها هم روی [اسکناس] پول خود نوشته‌اند که ما به خدا اعتماد داریم! پس سعودی‌ها نباید بگویند ما به آمریکا اعتماد داریم. آنها باید به خودشان، همسایگانشان و خدا اعتماد داشته باشند.»
همزمان سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت‌خارجه نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما درباره تلاش‌های نخست‌وزیر پاکستان گفت: ایران بارها اعلام کرده که با میانجی و بدون میانجی آماده است با همسایگان خود از جمله عربستان گفت‌وگو و رایزنی کند که اگر سوتفاهمی وجود دارد برطرف شود. چنان‌که اجازه ندهیم اشخاص ثالث و کشورهای فرامنطقه‌ای از شرایط در منطقه سواستفاده کنند و بخواهند از این طریق در امور منطقه دخالت کنند. محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی اخیرا در گفت‌وگو با شبکه پی‌بی‌اس تاکید کرد که راه‌حل سیاسی را بر هرگونه اقدام نظامی ترجیح می‌دهد، چراکه هرگونه درگیری بین ایران و عربستان سعودی اقتصاد جهانی را به ورطه نابودی می‌کشاند. این مصاحبه که بعد از تلاش‌های نخست‌وزیر پاکستان برای میانجیگری بین ایران و عربستان صورت گرفت، به این تلاش‌ها سرعت بیشتری بخشیده و امیدها را برای بهبود روابط افزایش داده است.
ماموریت عمران‌خان
همزمان با سفر نخست‌وزیر پاکستان به تهران، وزارت امورخارجه پاکستان تاکید کرد هرگونه گفت‌وگوی احتمالی میان دو کشور (ایران و عربستان) با ابتکار عمل پاکستان انجام خواهد گرفت. وزارت امورخارجه پاکستان در بیانیه خود آورده است: «لازم به ذکر است که احتمال برقراری گفت‌وگو میان ایران و پادشاهی عربستان که هر دو کشورهای برادر پاکستان هستند، نتیجه تلاش نخست‌وزیر (پاکستان) برای برقراری صلح در منطقه است.» وزارت امورخارجه پاکستان همچنین در بیانیه‌ای گزارش‌ها مبنی بر درخواست ریاض از نخست‌وزیر پاکستان برای میانجیگری میان ایران و عربستان را تکذیب کرد. به گزارش عرب‌نیوز، وزارت امورخارجه پاکستان با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد: گزارش‌هایی در برخی رسانه‌های خارجی مبنی بر این وجود دارد که مقامات سعودی و حتی محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان نامه یا پیامی را به نخست‌وزیر پاکستان برای گفت‌وگو میان تهران و ریاض تحویل داده تا او به رهبری ایران ارائه دهد. در ادامه این بیانیه آمده است: این گزارش‌ها بی‌اساس هستند و هیچ پیام یا نامه‌ای منتقل نشده و به‌علاوه ولیعهد سعودی از پاکستان نخواسته است که نقش میانجی میان ایران و عربستان را ایفا کند. پیش‌تر پایگاه اطلاع‌رسانی نورنیوز گفته بود نخست‌وزیر پاکستان به درخواست عربستان سعودی و برای پیگیری ابتکاری جدید در زمینه رفع سو‌تفاهم‌های موجود میان تهران و ریاض به تهران سفر می‌کند. ناظران منطقه‌ای تاکید عربستان بر اینکه ریاض درخواست میانجیگری از پاکستان نداشته بلکه این اسلام‌آباد است که به‌دنبال ابتکار صلح است را ناشی از یک مساله مهم می‌دانند و آن این است که محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی نمی‌خواهد در مقطع کنونی نقش یک بازنده را در بحبوحه بهبود روابط تهران و ریاض ایفا کند. در واقع بن‌سلمان نمی‌خواهد این‌گونه القا کند که ناکامی‌های عربستان در جنگ یمن، افزایش تنش‌ها در خلیج‌فارس و عدم حمایت آمریکا از عربستان برای رویارویی با ایران، او را متمایل به مذاکره با ایران کرده است.
انگیزه‌های پاکستان
تحلیلگران انگیزه‌های پاکستان از ایفای این نقش را ناشی از روابط بسیار خوب ریاض و اسلام‌آباد در دوره عمران‌خان می‌دانند که تاکنون منجر به سفر چندباره خان به ریاض و جده و متقابلا سفر بن‌سلمان ولیعهد سعودی به اسلام‌آباد در سال گذشته شده است. پاکستان همچنین روابط بسیار خوب و گرمی با جمهوری اسلامی ایران دارد. از سوی دیگر نگرانی پاکستان از گسترش تنش بین ایران و عربستان و افزایش سطح بحران بخش دیگری از انگیزه‌های پاکستان برای ایفای نقش میانجی در روابط ایران و عربستان است. در همین خصوص عمران‌خان در گفت‌وگو با شبکه «سی‌ان‌ان» گفت: «بسیار مهم است که این درگیری میان آمریکا و ایران اتفاق نیفتد؛ چراکه صرف‌نظر از هر چیز دیگری، ما از یک طرف افغانستان را داریم، یعنی همین مشکل در طرفی دیگر. آخرین چیزی که می‌خواهیم، یک درگیری در طرف دیگر مرزهایمان در ایران با آمریکا و عربستان و امارات است. این یک کابوس برای ما خواهد بود.» عمران‌خان همچنین با اشاره به نگرانی‌های خود از این وضعیت افزود: «ما درحال گذر از شرایطی هستیم که در آن کسری بودجه زیادی داشتیم. اگر قیمت نفت دوباره در اثر وقوع درگیری در منطقه بالا برود، این نه تنها بر ما بلکه بر بسیاری از کشورهای جهان اثر خواهد گذاشت و شاید هم موجب فقر شود و خدا می‌داند تا چه وقت به طول خواهد انجامید. این خیلی خطرناک است وقتی می‌گویند که جنگی کوتاه خواهد بود.»
این انگیزه‌ها باعث شده نخست‌وزیر پاکستان از مدت‌ها پیش در فکر میانجیگری بین ایران و عربستان باشد. عمران‌خان پیش‌تر در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با ابراز نگرانی از تشدید تنش‌ها در منطقه گفته بود که مصمم به ایفای نقش میانجیگری برای کاهش تنش‌ها در منطقه است. خان پیش از سفر به نیویورک به ریاض رفته بود. نخست‌وزیر پاکستان در جریان این سفر که چهارمین سفر او به عربستان در طول نخست‌وزیری‌اش بود، گفت که محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی از طرف پاکستانی درخواست کرده تا برای تنش‌زدایی با ایران نقش‌آفرینی کند. او پس از نشست مجمع عمومی سازمان ملل نیز از نیویورک راهی جده شد و برای پنجمین بار در دوران نخست‌وزیری‌اش با حاکمان سعودی دیدار کرد. سفر روز شنبه عمران‌خان به تهران دومین سفر وی در دوران نخست‌وزیری‌اش است و پس از آن دوباره قرار است روز یکشنبه برای ششمین بار به عربستان سفر کند.
ایران، عربستان و امارات وارد مذاکره شوند
همزمان با تلاش‌های نخست‌وزیر پاکستان برای بهبود روابط ایران و عربستان سعودی، رئیس‌جمهور روسیه از عربستان و امارات خواست با همسایه خود، ایران به منظور حل مشکلات پیچیده بین آنها وارد مذاکرات مستقیم شوند. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، ولادیمیر پوتین در گفت‌وگو با بخش عربی راشا تودی، اسکای نیوز و شبکه العربیه عربستان در آستانه سفرش به ابوظبی و ریاض گفت: مذاکره بین طرفین برای درک جزئیات امور و مشکلات فی‌مابین ضروری است. پوتین تاکید کرد: طرفین مرتبط با این بحران تنها می‌توانند اختلافات را حل کنند. پوتین افزود، روسیه روابط خوبی با ایران و «دوستان عرب» دارد و تلاش خود را برای ایجاد شرایط لازم برای اتفاقی مثبت در این راستا به‌کار خواهد بست. رئیس‌جمهوری روسیه تاکید کرد، سفرش به عربستان و امارات در سایه تحولات منطقه بسیار حائز اهمیت است.
