سد گازی ایران
محمد ابراهیمی، کارشناس نفت، مطلبی از مجله تخصصی Natural Gas World (جولای ٢٠١٧) ترجمه کرده که در شماره امروز روزنامه شرق منتشر شده است، که در ادامه می‌آید:
تولید ایران از پارس‌جنوبی با آهنگ سریعی در حال رشد است، اما چگونگی استفاده مؤثر از این منابع، برای ایران چالش‌برانگیز خواهد بود. ظرفیت اسمی تولید گاز ایران از میدان عظیم پارس‌جنوبی در سال گذشته خورشیدی با ٢٠ درصد افزایش به ۵٠٠ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافت. بااین‌حال معاون مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران از افزایش ٢٠ درصد دیگر از تولیدات با بهره‌برداری از فازهای جدید این میدان در سال جاری میلادی خبر داد. البته ظرفیت اسمی تولید این میدان در حال‌حاضر به ۵١۵ میلیون مترمکعب در روز رسیده است. علی شاه‌کرمی، مسئول عملیاتی مرکز کنترل گاز شرکت ملی گاز ایران، به مجله Natural Gas World گفت: تقاضای گاز در ایران در سال‌های آتی تثبیت خواهد شد و به‌همین‌خاطر افزایش صادرات از طریق خط لوله یا LNG در دستور کار ایران قرار دارد. براساس اظهارات این مقام مسئول، ۵۶ میلیون مترمکعب در روز تولید گاز ترش فاز ١١ پارس‌جنوبی احتمالا به‌طور کلی به‌عنوان خوراک گاز طبیعی مایع (LNG) صرف شود.
ایران تکمیل و گسترش فازهای ١ تا ١٠، ١٢ و فازهای ١۵ تا ٢١ را تقریبا تمام کرده و همچنین تولید از فازهای ١٣ و ١۴ و فازهای ٢٢ تا ٢۴ پارس‌جنوبی را هم تا ابتدای سال ٢٠١٨ آغاز خواهد کرد که البته برخی از آنها تا ۵٠ درصد ظرفیت تولید خواهند رسید و برخی هم به حداکثر ظرفیت تولید می‌رسند.
با این حال تنها فاز ١١ پارس‌جنوبی توسعه نیافته بود که آن‌هم براساس قرارداد ۴.٨ میلیون‌دلاری منعقده سال گذشته به کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال فرانسه واگذار شد. همچنین ایران تکمیل تأسیسات نیمه‌کاره ال‌ان‌جی خود را به شرکت آلمانی لینده محول کرده بود که این شرکت آلمانی به دلیل وضع تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای نیمه دهه ٢٠٠٠ این پروژه را ترک کرده است. ایران می‌گوید ٢.۵ میلیارد دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده است. شاه‌کرمی دراین‌باره معتقد است برای تکمیل این پروژه نیاز به شش تا هشت میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. این پروژه شامل سه مرحله سرمایه‌گذاری است.
مرحله اول: واحد شیرین‌سازی، واحد مایع‌سازی، نیروگاه ١.١٣گیگاواتی سیکل ترکیبی، تولید گوگرد، ذخیره‌سازی و بارگیری، سرویس‌ها و کمک‌های جانبی.
مرحله دوم: مخازن ذخیره‌سازی ال‌ان‌جی و ال‌پی‌جی
مرحله سوم: پنج اسکله، حفاظت ساحلی و لوله‌های دریایی انتقال آب دریا.
شاه‌کرمی افزود: ما از فعالیت مجدد شرکت‌های آلمانی در این پروژه استقبال می‌کنیم اما به این معنا نیست که در صورت عدم ادامه فعالیت به مشکل برخورد کنیم زیرا در‌حال‌حاضر شرکت‌هایی برای فعالیت اعلام آمادگی کرده‌اند و ظرفیت نهایی این تأسیسات معادل ١۴ میلیارد مترمکعب (معادل ١٠.۵ میلیون تن) در سال است. پس از بهره‌برداری کامل از پارس‌جنوبی ظرفیت نهایی آن به ٧٢٠ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. ضمنا پروژه خط لوله سراسری شماره شش و هشت نیز از ماه مارس ٢٠١٧ آغاز می‌شود که هدف اولیه‌اش صادرات گاز ایران به‌ترتیب به عراق و پاکستان است. ایران دو قرارداد برای صادرات ۵٠ میلیون مترمکعب در روز با عراق منعقد کرده تا این میزان از گاز را به شهرهای بغداد و بصره ارسال کند که عملیات تحویل روزانه هفت میلیون مترمکعب گاز به بغداد را از خردادماه گذشته آغاز کرده است. ایران می‌بایست صادرات روزانه ٢١ میلیون مترمکعب به پاکستان را از سال ٢٠١۵ آغاز می‌کرد، اما به‌دلیل عدم شروع لوله‌گذاری ١٨٠کیلومتری تا مرز پاکستان و عدم شروع بخش پاکستانی این خط لوله، این پروژه متوقف شده است. این مقام مسئول ایرانی همچنین گفت: ساخت خط سراسری شماره‌های ٩ و ١١ برای انتقال گاز پارس‌جنوبی به شمال‌غرب و شمال‌شرق در دست مطالعه است.
ظرفیت خطوط شش، ٩ و ١١ برابر با ١١٠ میلیون مترمکعب در روز و خط هفت هم برابر ٧٠ میلیون مترمکعب در روز است. تولید گاز ایران در سال گذشته خورشیدی به ٢۵٨ میلیارد مترمکعب رسیده که ۴٠ میلیارد مترمکعب آن به مخازن نفتی تزریق شده یا سوزانده (فلیرینگ) شده است. براساس مستندات بررسی‌شده از سوی نشریه Natural Gas World تولید گاز تجاری شرکت ملی گاز ایران به ٢٢٩ میلیارد مترمکعب و گاز شیرین آن به حدود ٢٠۵ میلیارد مترمکعب رسیده است. تراز عرضه و تقاضای گاز در جدول ارائه شده نشان می‌دهد که این کشور در سال گذشته مقداری در حدود ۶.۶٣ میلیارد مترمکعب به‌عنوان مواد خام اولیه صرف خوراک واحدهای پتروشیمی کرده است. حدود ٩٨ درصد شهرها و ٧٠ درصد روستاهای ایران که مجموعا ٢١.٢۵ میلیون هستند، به شبکه گاز متصل‌اند و دو میلیون خانوار هم به شبکه گاز وصل خواهند شد. جمعا بخش خانگی به ١٠ میلیارد مترمکعب اضافی در سال احتیاج دارد. از طرفی ایران در نظر دارد با صرف دو میلیارد سرمایه در بخش سیستم‌های گرمایش مرکزی ساختمان‌ها، مصرف گاز خانگی را کاهش دهد. ایران همچنین در سال گذشته مصرف گاز در بخش نیروگاهی را به بیش از ۶١.٣ میلیارد مترمکعب رساند و در سال‌های آتی ظرفیت تولید برق ایران ٣٠ درصد افزایش خواهد یافت و به همین میزان نیز افزایش مصرف گاز خواهد بود. ایران همچنین در سال گذشته بیش از ١١ میلیارد لیتر نفت کوره و گازوئیل در نیروگاه‌های خود مصرف کرده است که برای سال‌های پیش‌ِرو می‌خواهد کلا گاز را جایگزین سوخت‌های مایع کند. از طرفی ایران برنامه دارد تا راندمان تأسیسات حرارتی خود را که امروزه ٣٣ درصد است، به ۴۵ تا ۵٠ درصد در پنج سال آینده افزایش دهد بنابراین رشد تقاضای گاز در این بخش محتمل نیست.
در بخش صنعت، ایران برنامه‌ای برای دو‌برابرکردن تولیدات پتروشیمی خود و رساندن آن به ١٢٠ میلیون تن در سال تا سال ٢٠٢٢ دارد. بخش پتروشیمی ایران سالانه حدود ٢٠ میلیارد مترمکعب در سال به خوراک گاز نیاز خواهد داشت که بیش از دو برابر مقدار کنونی است. ایران در سایر بخش‌های صنعت نیز متناسب با میزان موفقیت سرمایه‌گذاری‌ها، شاهد رشد تقاضای گاز خواهد بود. این کشور همچنین در نظر دارد سوزاندن سالانه ١٢ میلیارد مترمکعب گاز در مشعل‌ها را تا سال ٢٠٢٢ مهار کند. ایران برنامه دارد تا تولید گاز ناخالص خود را از سالانه ٢٨۵ میلیارد مترمکعب به ۴٠٠ میلیارد مترمکعب در سال تا پنج سال آینده افزایش دهد و پنجره‌هایی به‌سوی صادرات گازی ۶٠ تا ٨٠ میلیارد مترمکعب در سال بگشاید. ایران در کنار عراق، ترکیه و احتمالا پاکستان قراردادی برای صادرات سالانه ١٠ میلیارد مترمکعب با عمان دارد. میزان کلی قراردادهای فعلی در حدود ۴۶ میلیارد مترمکعب در سال است که با راه‌اندازی واحدهای ال‌ان‌جی به ۶٠ میلیارد مترمکعب در سال خواهد رسید. با توجه به رشد تقاضای خانگی گاز، نیروگاه‌ها و بخش صنایع، به نظر می‌رسد این کشور بتواند برنامه صادرات خود را محقق کند اما در این مسیر چهار چالش اصلی پیش‌ِروی ایران است.
براساس برآوردها، تولید ایران از پارس‌جنوبی به دلیل افت فشار مخزن تا سال ٢٠٢٣ با کاهش مواجه خواهد شد، مگر اینکه سکوهای ٢٠ هزارتنی با قابلیت حمل کمپرسورهای عظیم را در فازها نصب کند که هزینه آنها احتمالا بر ٣٠ میلیارد دلار بالغ شود.
حدود ٨٠ درصد میادین فعال نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود هستند و برای حفظ تولید نفت به میزان بسیار زیادی تزریق گاز نیاز دارد. این میادین سالانه با افت تولید ٣٠٠ هزار بشکه در روز مواجه هستند. ایران باید تزریق گاز به این میادین کهنه نفتی را سه برابر کرده و به حداقل ٩٠ میلیارد مترمکعب در سال برساند.
شدت انرژی ایران بسیار بالاست و برای نصف‌کردن آن حدود ٢٠٠ میلیارد دلار سرمایه نیاز خواهد بود. مصرف گاز براساس گزارش‌های رسمی ایران در بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خانگی به‌ترتیب ٣.٣ برابر، دو برابر و ١.۵ برابر میانگین مصرف جهانی است. در دو دهه اخیر برنامه‌های ایران برای کاهش مصرف انرژی راه به جایی نبرده است.
کارایی نیروگاه‌های برقی بسیار پایین در سطح ٣٣ درصد است و میزان فلیرینگ سالانه بر ١٢ میلیارد مترمکعب بالغ می‌شود. به عبارتی این میزان گاز بدون اینکه به دست مصرف‌کننده برسد، در مشعل‌ها سوزانده و هدر داده می‌شود. به‌هرحال روشن نیست که ایران قادر خواهد بود به اهداف برنامه‌ریزی‌شده‌اش برای بهینه‌کردن مصرف گاز دست یابد یا خیر. براساس این اطلاعات با کاهش مصرف داخلی ایران راه صادرات گازی ایران افزایش می‌یابد. شاه‌کرمی، مسئول عملیاتی مرکز کنترل گاز شرکت ملی گاز ایران، می‌گوید: ایران میادین جدید گازی دیگری نیز دارد که می‌تواند افت تولید گاز از میدان پارس‌جنوبی را در آینده جبران کند. همچنین ایران درنظر دارد پیشنهاد جذب سرمایه خارجی برای ٢١ میدان گازی را براساس مدل جدید قراردادهای نفتی ارائه کند. جمع ظرفیت این ذخایر براساس مستندات قانونی و اصلی واصله از طریق IPC به Natural Gas World حدود ۶.۴ تریلیون مترمکعب بوده و تولیدات آن حدود ١٣٠ میلیارد مترمکعب در سال است. به‌هرحال این هدف تا اواسط سال ٢٠٢۵ یا حتی دیرتر از آن دست‌نیافتنی است و نیل به این هدف متأثر از «زمان جذب سرمایه خارجی در ایران» یا «سیاست‌های تحریمی ایالات متحده آمریکا علیه ایران» است. به‌هرروی انتظار می‌رود ایران در‌حال‌حاضر میدان گازی کیش را توسعه داده تا در سال ٢٠٢١ عملیاتی شود و سالانه ١٠ میلیارد مترمکعب گاز از این میدان تولید کند.
اروپا بازاری جذاب نیست
در گزارش اواخر اردیبهشت مرکز تحقیقات مجلس ایران که به ارزیابی وضعیت صادرات گاز معطوف شده است گفته می‌شود صادرات به اروپا در شرایط کنونی از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست. براساس این گزارش صادرات منطقه‌ای گاز از طریق خط لوله معقول‌ترین گزینه است. براساس این گزارش، ایران شاید نتواند صادرات گازی‌اش را در میان‌مدت به‌دلیل افت فشار در پارس‌جنوبی محقق کند. این گزارش معتقد است برای فواصل دورتر؛ صادرات ال‌ان‌جی احتمالا بهتر است. در فواصل حدود چهار هزار کیلومتر، هزینه هر دو گزینه (ال‌ان‌جی و صادرات با خط لوله) یکسان خواهند بود. این گزارش می‌افزاید بهترین و اقتصادی‌ترین گزینه برای گاز تولیدی کماکان مصرف داخلی مانند تزریق گاز به میادین نفتی و تبدیل به محصولات پتروشیمی است. فعلا صادرات گاز به کشورهای همسایه برای ایران توجیه اقتصادی دارد.
براساس قیمت‌های فعلی (۵٠ دلار به ازای هر بشکه نفت) صادرات گاز به مسافت‌های بالای سه هزار کیلومتر، مانند بازار اروپا، اقتصادی نخواهد بود زیرا سود خالص صادرات گاز حدود دو تا سه سنت یا حتی صفر برای هر مترمکعب خواهد بود.
