آتش در بازار نفت
گرنت اسمیت | بلومبرگ
روز جمعه با انتشار خبر حمله آمریکا به خودروی حامل سردار سلیمانی، بازارهای مالی و مواد خام دچار شوک شدند. شاخص‌های مالی در بورس‌های بزرگ آسیا، اروپا و آمریکا به میزانی قابل ملاحظه کاهش یافتند و قیمت نفت با ۴ درصد افزایش به محدوده ۶۹ دلار در هر بشکه رسید که بالاترین میزان در ۳ ماه و نیم اخیر بود یعنی زمانی که تاسیسات نفتی عربستان هدف موشک قرار گرفت و تولید نفت این کشور ۵۰ درصد کاهش پیدا کرد.
ایالات متحده هزاران سرباز جدید به خاورمیانه اعزام کرده و جنگ لفظی بین دو طرف بر شدت تنش‌ها در این منطقه افزوده است. یکی از مقامات پیشین دولت باراک اوباما که اکنون با دانشگاه کلمبیا همکاری می‌کند گفته است: «آنچه رخ داد یک زلزله در خاورمیانه است. بدون شک واکنش ایران مرگبار و سخت خواهد بود و حملات به زیرساخت‌های نفتی افزایش خواهد یافت.» وزیر خارجه ایران در یک مصاحبه اعلام کرد واکنش ایران به حمله آمریکا ممکن است در هر زمان و با هر ابزاری نشان داده شود.
یکی از بازارهایی که بیشترین تاثیر را از شدت پیدا کردن تنش‌ها در خاورمیانه می‌پذیرد بازار نفت است، البته تنش در این منطقه تنها یکی از عوامل موثر بر بازار نفت است. رشد قیمت نفت در روز جمعه تنها ۴ درصد بود و روز دوشنبه قیمت‌ها در ابتدای معاملات ۲ درصد دیگر بالا رفت، اما در پایان معاملات با آنکه جنگ لفظی ایران و آمریکا ادامه پیدا کرد رشد قیمت‌ها به ۵ ۰ درصد محدود شد. این در حالی است که در ماه سپتامبر سال قبل یعنی زمان حمله موشکی به تاسیسات نفتی عربستان قیمت نفت ۲۰ درصد بالا رفت.
یک عامل مهم که بر قیمت نفت اثر می‌گذارد میزان ذخیره نفت و بنزین در آمریکاست. این ذخیره در ماه‌های اخیر به تدریج کاهش یافته اما بر میزان تولید نفت این کشور افزوده شده است. در واقع بازار نفت تحت‌تاثیر عوامل پایدار قرار می‌گیرد و دیگر عوامل اثرات کوتاه‌مدتی بر قیمت‌ها دارند. برای مثال اختلال‌های بلندمدت در عرضه اگر قابل جبران نباشد می‌تواند قیمت‌ها را برای مدتی طولانی بالا ببرند. در حمله به تاسیسات نفت عربستان، تولید نفت این کشور به نصف کاهش پیدا کرد اما عوامل دیگر سبب شد شوک به بازار وارد نشود برای مثال عربستان اعلام کرد از ذخایر نفت خود برای تامین تقاضای واردکنندگان نفت این کشور استفاده خواهد کرد و نیز میزان تولید نفت از تاسیسات یاد شده را ظرف مدت کوتاهی به سطح قبل از حملات باز خواهد گرداند. روز جمعه رشد قیمت نفت سبب شد تولیدکنندگان این ماده خام به فروش میزان بالاتر اقدام کنند تا از قیمت‌های بالا بهره ببرند. این اقدام معمولا در سه ماه نخست سال انجام می‌شود.
با آنکه در رویداد روز جمعه هیچ تاسیسات نفتی هدف قرار نگرفت و تولید نفت در عراق کاهش نیافت، اما ترور فرمانده بلندپایه ایران بر شدت تنش‌ها بین تهران و واشنگتن افزوده و احتمال رویارویی مستقیم نظامی افزایش یافته است و اگر چنین شود پای کشورهای منطقه که عموما صادرکننده نفت هستند به جنگ باز خواهد شد. قبل از روز جمعه تنش‌ها بین دو کشور افزایش یافته بود، زیرا سفارت آمریکا در بغداد مورد هجوم عده‌ای قرار گرفت و آمریکا ایران را به هماهنگ کردن حمله متهم کرد.
هر رویداد تنش‌زا در منطقه خاورمیانه یعنی جایی که پنج تولیدکننده بزرگ نفت در آن مستقر هستند به رشد قیمت‌ها منجر می‌شود. از سال‌ها پیش تنش در این منطقه وجود داشته و به‌ویژه سال گذشته این تنش‌ها افزایش یافت، زیرا تاسیسات نفتی عظیم عربستان هدف حمله موشکی قرار گرفت و نیز به چند نفتکش حمله شد. احتمال تکرار این حوادث اکنون بار دیگر افزایش یافته و این یک عامل مهم رشد قیمت‌هاست. تنش جدید همچنین بر روابط سه کشور یعنی ایران، عراق و آمریکا اثر گذاشته است. ماه گذشته ایران و عراق در مجموع ۷ ۶ میلیون بشکه نفت تولید کردند که بیش از یک پنجم کل نفت تولید شده از سوی اوپک است. صادرات نفت این دو کشور به امنیت تنگه هرمز وابسته است و اکنون احتمال بسته شدن این تنگه در صورت رویارویی نظامی بین ایران و آمریکا افزایش یافته است. این آبراه محل صادرات میزان قابل ملاحظه نفت و گاز به دنیای خارج است.
تحلیلگران معتقدند اقدام روز جمعه آمریکا یک اقدام کوچک علیه ایران نبود؛ بلکه یک نمایش تهاجمی از قدرت و اقدامی کاملا تحریک‌آمیز است که می‌تواند به جنگی دیگر در خاورمیانه منجر شود و در این حالت مشخص نیست صادرات نفت و گاز از این منطقه چه میزان و برای چه مدت کاهش خواهد یافت. آنچه در آینده در بازار نفت رخ خواهد داد به عوامل گوناگون وابسته است. قیمت نفت روز جمعه رشد کرد اما روز دوشنبه تنها اندکی بالا رفت. واقعیت این است که پس از حمله به تاسیسات نفتی عربستان قیمت‌ها رشد قابل ملاحظه پیدا کرد. اما اندکی بعد تحت‌تاثیر عوامل پایدار کاهش یافت و این تغییر جهت نشان داد بازار بیش از آنکه نگران کمبود عرضه باشد به مازاد عرضه توجه می‌کند. کشورهای عضو اوپک میزان بالای مازاد ظرفیت تولید دارند. این کشورها در سه سال اخیر برای حمایت از قیمت‌ها از عرضه نفت خود کاسته‌اند و میزان ظرفیت تولیدشان افزایش یافته است.
از سوی دیگر کشورهای بزرگ مصرف‌کننده نفت از جمله چین و آمریکا، میزان بالایی ذخیره استراتژیک نفت دارند و در صورت کاهش عرضه می‌توانند برای مدتی نسبتا طولانی از این ذخایر استفاده کنند. اواخر سال گذشته برای نخستین بار از حدود ۷۵ سال پیش، آمریکا اعلام کرد به صادرکننده خالص نفت شامل نفت خام و فرآورده‌های نفتی تبدیل شده است و این بزرگ‌ترین نشانه از تحولات عمیق در ساختار بازار نفت است که از رشد تولید نفت شیل در این کشور حاصل شده است. اکتبر سال گذشته آمریکا ۳۸۹ هزار بشکه نفت در روز صادر کرد درحالی‌که یک دهه قبل این کشور روزانه ۹ میلیون بشکه نفت وارد می‌کرد.
موضوع مهم دیگر، کاهش وابستگی جهان به نفت اوپک است. اوپک امسال سهم کمتری در تامین نفت مورد نیاز جهان خواهد داشت زیرا بر تولید نفت در تعدادی از کشورها از جمله آمریکا، برزیل و کانادا افزوده شده است. تحلیلگران معتقدند قیمت‌ها در محدوده ۷۰ دلار تا ۸۰ دلار تاثیر زیادی بر اقتصاد جهان نخواهد داشت به‌ویژه اگر مدت بالا ماندن قیمت‌ها کم باشد، اما اگر به هر دلیلی قیمت نفت به ۱۰۰ دلار برسد پیامدهای خطرناکی برای اقتصاد جهان به وجود خواهد آمد. البته احتمال آنکه قیمت‌ها به حدی بالا رود که سبب رکود در اقتصاد جهان شود کم است. دو موضوع باید مورد توجه قرار گیرد: نخست اینکه امکان استفاده از ذخایر استراتژیک در اقتصادهای توسعه یافته وجود دارد و دوم اینکه افزایش قیمت نفت به رشد تولید نفت شیل در آمریکا و چند کشور دیگر کمک خواهد کرد. دنیای اقتصاد
