احیای سوآپ نفت پس از هفت سال توقف
دولت یازدهم در روزهای پایانی کار خود توانست، ضمن جبران اشتباه دولت دهم در قطع یکباره سوآپ (معاوضه) نفت، به وعده خود برای احیای این امر عمل کند تا جایگاه کشور را در بازار جهانی انرژی ارتقا دهد.
به گزارش وزارت نفت، ایران از طریق سوآپ، نفت تولیدی کشورهای حاشیه دریای خزر مانند قزاقستان و ترکمنستان را در پایانه نکا (استان مازندران) تخلیه و به ازای آن در پایانههای جنوبی کشورمان، نفت تحویل مشتریان میداد.
پس از اینکه سوآپ نفت خام در پس دستور عجولانه و نسنجیده وزیر نفت دولت دهم متوقف شد، خسارات فراوانی به کشور تحمیل شد. علاوه بر تخریب جایگاه ایران به عنوان مسیر اصلی ترانزیت انرژی در منطقه، دیوان داوری نیز ایران را به پرداخت جریمه محکوم کرد.
همچنین خطوط لوله و تاسیسات احداث شده در پایانه نفتی شمال نیز سالها به حال خود رها شد؛ در طول این سالها، برای جلوگیری از تخریب خط لوله احداث شده، هر از چند گاهی، نفت خام از سمت پالایشگاه تهران به این خط لوله تزریق میشد تا با گردش نفت خام، خط لوله دچار آسیب نشود.
با توجه به مزایایی که ترانزیت و سوآپ فرآوردههای نفتی به دنبال دارد، وزارت نفت اقداماتی را برای احیای آن در دستور کار قرار داد و در نهایت توانست در میانه مردادماه امسال آن را تحقق ببخشد.
شرکت ملی نفت شنبه شب(دیشب) در گزارشی از آغاز عملیات سوآپ در دریای خزر خبر داد و اعلام کرد: پس از تلاشها و هماهنگیهای صورت گرفته و پس از یک وقفه چند ساله فعالیت معاوضه نفت خام از دریای خزر از سر گرفته شد.
تاکنون چندین کشتی در این قالب در پایانه نفتی نکا (استان مازندران) تخلیه شده است و به مرور حجم محمولههای سوآپ افزایش خواهد یافت.
شرکت سوآپ کننده بر اساس این نوع قراردادها، کشتی حامل نفت خام حوزه شمالی دریای خزر را در بندر نکا تحویل شرکت پایانههای نفتی ایران میدهد و در مقابل در خلیج فارس، معادل حجمی این محمولهها را دریافت خواهد کرد.
شرکت دراگون اویل ( Dragon oil) وابسته به شرکت اینوک امارات(ENOC ) روز جمعه گذشته (20 مرداد) گزارش داد که در روزهای اخیر ۶ هزار تن نفت تولیدی ترکمنستان را به بندر نکای ایران با یک کشتی نفتکش با پرچم روسیه تحویل داده است.
مزایای سواپ برای کشور
از جمله مزایای سوآپ، صرفه جویی در هزینههای حمل و نقل نفت و فرآوردههای نفتی از مبادی تولید در جنوب کشور به مناطق شمالی و پالایشگاههای تبریز و تهران، و آزاد شدن بخشی از ناوگان حمل و نقل سوخت است.
از طریق سوآپ، از یک طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر و از طرف دیگر، نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی کشورمان به شکل ساده تری تامین میشود.
همچنین با احیای سوآپ، جایگاه راهبردی ایران در همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز از کریدور شمال – جنوب تقویت خواهد شد و ایران به درآمد ترانزیت نفت خام همسایگان شمالی به بنادر جنوب کشور دست مییابد.
«بیژن زنگنه » وزیر نفت دهم مرداد ماه جاری در حاشیه مراسم بهره برداری از خط لوله انتقال گاز دامغان- ساری ضمن اشاره به اینکه از سرگیری سوآپ نفت در پایانه شمال نفتی شمال کشور در مازندران نیازمند زمان و همکاری طرفهای دیگر است، انجام سوآپ را با آغاز به کار دولت یازدهم پیگیری کردیم و تمام امکانات و شرائط از سوی جمهوری اسلامی فراهم است .
ایران، شاهراه ترانزیت انرژی
، قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآوردههای نفتی در منطقه تبدیل شود.
بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا کشورهای همسایه جای گرفته اند که برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران میتواند سهمی مهم ایفا کند.
از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآوردههای نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال میکنند که این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران را به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت میکند.
بهرهگیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با کشورمان ایفا خواهد کرد.
در سالهای گذشته، با اعمال فشارهای سیاسی، ایران از بسیاری از طرحهای انتقال منابع انرژی منطقه کنار گذاشته شد، اما وقوع تحولات جدید در مناسبات خارجی ایران و حل پرونده هسته ای ایران میتواند شرایط را به سود ایران تغییر داده و کشورمان را در جایگاه واقعی خود قرار دهد.
تصمیم نسنجیده دولت دهم در قطع سواپ
با وجود مزایای فراوانی که سوآپ نفت و فرآوردههای نفتی برای کشورمان داشت به یکباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام کرد که سوآپ نفت متوقف میشود.
بدین ترتیب با تصمیم «مسعود میرکاظمی» وزیر نفت دولت دهم، سوآپ نفت و فرآوردههای نفتی از خرداد سال 1389 متوقف شد.
وی در توجیه این اقدام تعجب آور خود گفت: وقتی ما سهمیه اوپک را داریم نباید به اسم سوآپ، نفت خام بخریم و به همین دلیل من جلو آنچه را که به اسم سوآپ در رابطه با خرید نفت انجام میشد، گرفتم.
وی به صراحت، سوآپ را خیانت به کشور دانسته و خاطرنشان کرده بود، آنچه به عنوان معاوضه نفت خام انجام میشد «شواپ» بود نه سواپ.
به گفته این وزیر دلیل دیگر توقف سوآپ، نرخ پایین سوآپ و سوءاستفادههای رخ داده در معاوضه نفت بوده است.
وزیر نفت وقت همچنین گفته بود: سود حاصل از سوآپ نفت حدود 20 سنت در هر بشکه بوده، در حالی که حدود 6 تا هفت دلار به ازای هر بشکه برای کشور هزینه داشته است.
وی با توجه به همین نکته بود که قراردادی که به ازای هر بشکه سوآپ نفت 1.1 دلار از کشورهای حوزه خزر دریافت میکردیم را قطع و به جای آن پیشنهاد 5.5 تا 6 دلار را مطرح کرد که البته با موافقت سواپ کنندگان همراه نشد و در نهایت، قرارداد سوآپ نفت فسخ شد.
هرچند در همان زمان، هشدارهای زیادی از طریق مدیران و کارشناسان درباره عوارض منفی چنین اقدامی به او و دیگر مسئولان کشور داده شد، اما وزیر نفت دولت دهم بدون توجه بر نظرات کارشناسی بر نظر خود پافشاری کرد.
این اقدام عجولانه میرکاظمی حتی با انتقاداتی در دولت قبل مواجه شد به طوری که غلامحسین نوذری وزیر نفت دولت نهم در واکنش به این اقدام، اظهار داشت: سوآپ نفت امری استراتژیک و فرصتی است که باید جدی گرفته شود.
وی تصریح کرد: سوآپ گذشته از جنبههای اقتصادی امری استراتژیک محسوب میشود و از این طریق ایران میتواند بههابی برای کشورهای منطقه تبدیل شود.
نوذری گفته بود: توان و ظرفیت انتقال نفت ما به گونه ای است که میتوانیم روزانه یک میلیون بشکه نفت دریای خزر را به دریای عمان انتقال دهیم و به همین دلیل باید از این توان و ظرفیت به طور مناسب بهره گیری شود.
جریمه ایران در دیوان داوری بین المللی
اقدام تعجب آور و نسنجیده دولت دهم نه تنها امنیت و ثبات مسیر ترانزیت انرژی از ایران را زیرسوال برد، بلکه موجب محکومیت کشورمان در دیوان داوری بین المللی شد.
شرکتهای سوآپ کننده پس از قطع سوآپ و فسخ قرارداد، به دلیل نقض قرارداد به دیوان داوری شکایت کرده و درخواست غرامت کردند. در نهایت، پس از فراز و نشیب بسیار، دیوان، شرکت نیکو (زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران) را ملزم به پرداخت 5.5 میلیون دلار خسارت کرد، البته این رقم جدا از سه تا چهار میلیون دلار هزینههای جانبی شامل هزینههای وکلای دو طرف، دادگاه و دادرسی و اتاق بازرگانی بین المللی(ICC) میشد.
ترکیه بزرگترین برنده توقف سوآپ نفتی ایران
توقف عجولانه سوآپ، مشکلاتی را ایجاد کرد که از جمله مهم ترین آنها، تضعیف جایگاه استراتژیک ایران به عنوان شاهراه انتقال انرژی است.
به گفته منصور معظمی معاون سابق برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت، پس از توقف سوآپ توسط ایران، بازارهای ما از دست رفت و کشورهای حاشیه دریای خزر با دور زدن ایران، محصولات نفتی خود را از سایر مسیرها به بازارهای بین المللی عرضه کردند.
بزرگترین برنده توقف سوآپ ایران، ترکیه بود به طوری که پس از لغو سوآپ، همه نگاهها به سوی ترکیه معطوف شد و این کشور توانست از طریق جلب اعتماد کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده نفت و گاز، موقعیت خود را به عنوان مسیر ترانزیتی امن و باثبات تحکیم کند.
تلاش دولت یازدهم برای از سرگیری سواپ
دولت یازدهم پس از استقرار، احیای سوآپ را در دستور کار خود قرار داد و مذاکراتی را با مشتریان قدیمی سوآپ آغاز کرد اما برای حصول نتیجه مسیر سخت و ناهمواری را پیش رو داشت، زیرا مشتریان قدیمی سوآپ ایران، توانسته بودند از طریق ترکیه یا سایر کشورها، مسیرهای امن و مطمئنی را برای انتقال فرآوردههای نفتی خود بیابند و حاضر نبودند که به راحتی به بازار ایران بازگردند.
در سالهای اخیر به دلیل تحریم و محدودیتهای بین المللی، ایران از پروژههای انتقال انرژی در منطقه کنار گذاشته شده بود، اما با حل مساله هسته ای و رفع تحریمها تلاش شد ایران به قطب و پل ارتباطی انرژی منطقه تبدیل شود.
همزمان با موفقیت مذاکرات هسته ای و نزدیک شدن به زمان لغو تحریمها، دیپلماسی انرژی دولت یازدهم تشدید و مذاکرات گسترده ای میان وزارت نفت و شرکتهای خارجی برای افزایش همکاریها انجام شد.
ظرفیت سازی برای افزایش سوآپ
با وجود قطع سوآپ، مسئولان وزارت نفت که به اهمیت این عملیات، آگاه بودند، توسعه زیرساختها برای افزایش ظرفیت سوآپ را در دستور کار قرار دادند.
بر این اساس، طبق برنامه، ظرفیت سوآپ نفت خام از ١٢٠ هزار بشکه کنونی به 500 هزار، یک میلیون و سرانجام دو میلیون و ۵٠٠ هزار بشکه در روز افزایش مییابد.
حوضچه فراگیر نیز با مساحت ٣٠٠ هکتار با ٢ دیواره شرقی به طول ١٧٢٠ متر و غربی به طول ٢۴٠٠ متر، بزرگترین حوضچه نفتی میان کشورهای حوزه خزر به شمار میرود که برای پهلوگیری نفتکشها، آماده شده است.
