آب با آب فرق ندارد

دکتر محمد فاضلی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی

خاطرات من از جلساتی که با طرفداران، مشاوران و پیمانکاران پروژه‌های انتقال آب در سطوح مختلف داشته‌ام، بسیار زیاد است؛ اما بزرگواری در یکی از جلسات تخصصی که چند تن از مدیران بسیار ارشد و کارشناسان ارزیابی یکی از مهم‌ترین پروژه‌های انتقال آب در آن شرکت داشتند، سؤالی پرسید که هم در آن جلسه بی‌پاسخ ماند و هنوز هم ندیده‌ام کسی از میان طرفداران انتقال آب به آن پاسخی داده باشد. این روزها که بار دیگر بحث درباره انتقال آب به‌واسطه انتخاب وزیر نیرو بالا گرفته است، خوب است دوباره به این سؤال فکر شود.

طرفداران انتقال آب در آن جلسه استدلال می‌کردند که قیمت آبی که توسط خط لوله منتقل می‌شود هر متر مکعب پنج هزار تومان خواهد بود و از هم‌اکنون بخش خصوصی آمادگی خود را برای خرید آب به همین قیمت اعلام کرده است. بیان این حرف بدان معناست که اولاً قیمت‌گذاری آب با قیمت‌های بالا پذیرفته شده، و نوعی بازار آب هم شکل می‌گیرد که در آن آب بر اساس قیمت تمام‌شده فروخته می‌شود.

سؤال این است: اگر بخش خصوصی‌ای وجود دارد که حاضر است پنج سال بعد آب منتقل‌شده را به قیمت هر متر مکعب پنج هزار تومان خریداری کند، آیا هیچ امکانی برای جابه‌جایی حقابه‌ها و فروش حقابه‌های فعلی (مثلا بخشی از آب کشاورزی به همین قیمت) وجود ندارد؟ آب که با آب فرق ندارد، از لوله و صدها کیلومتر دورتر منتقل شده یا از حقابه آب سطحی یا چاه برداشت شده باشد.

اگر بخش خصوصی حاضر نیست از حقابه‌های جاری خرید آب انجام دهد و قیمت مذکور را بپردازد، در آینده نیز خرید آب رخ نخواهد داد. شرایطی که پنج سال بعد می‌خواهد فراهم شود و خرید هر متر مکعب آب لوله خط انتقال پنج هزار تومان باشد، امروز چرا فراهم نمی‌شود؟ آب که با آب فرق نمی‌کند.

این سؤال از جنس لوله، سازه، سد، تلمبه و پیمانکاری نیست. این سؤالی از جنس حکمرانی و اقتصاد سیاسی آب و پروژه‌های آبی است. سؤالی که با پول بیشتر، بیل مکانیکی، ماشین‌آلات و نقشه‌های مهندسی نمی‌توان به آن پاسخ گفت. این سؤالی از جنس حکمرانی خوب است؛ و شاید به همین علت نه در آن جلسه پاسخی یافت و نه تاکنون همتی برای اندیشیدن به آن پدید آمده است. پاسخ این سؤال‌های ساده، بیش از ماشین‌های پیچیده حفر تونل‌ها و ساخت سازه‌های غول‌آسا، سرنوشت آینده ایران را تعیین می‌کنند.