میراثی که چاوز برجای گذاشت

ونزوئلا، یعنی ونیز کوچک، و وقتی کریستف کلمب برای اولین بار در 1498 به این کشور رسید،‌ آنقدر آن را زیبا یافت که لقب سرزمین زیبایی به آن داد. اما ونزوئلای کنونی با القاب پیشینش بسیار فاصله گرفته است.

به گزارش خبرنگار بین‌الملل «انرژی امروز» سیستم اقتصادی ونزوئلا به شدت وابسته به درآمدهای نفتی است و گفته می‌شود که اقتصاد این کشور 96 درصد وابسته به دلارهای نفتی است. بر اساس بودجه‌ دولت در سال 2017، قیمت هر بشکه نفت 30 دلار، و بودجه کشور 8.5 هزار میلیارد بولیوار تعیین شده است.

آمار وزارت امور خارجه می‌گوید حج نقدینگی کشور ونزوئلا در ابتدای سال 2016 برابر با 4000 میلیارد بولیوار بوده است که در ابتدای سال 2017  با افزایش 160 درصدی به 10.4 تریلیون بولیوار رسیده که آثار تورمی شدیدی را بجای گذاشته است.

نرخ تورم در ونزوئلای سال 2014 برابر با 63 درصد بود. این رقم در سال 2015 به 122 درصد و در سال 2016 به 700 درصد رسید.

میزان ذخایر ارزی و طلای ونزوئلا، در آغاز سال 2008 میلادی برابر 36 36 میلیارد دلار بوده است، که از این نظر دارای رتبه سی و پنجم در جهان بوده است اما در سال 2015 این میزان به 36 میلیارد دلار و در ابتدای 2017 به 11 میلیارد دلار کاهش یافته است. رتبه سال گذشته ونزوئلا 63 بوده است.

اقتصاد نفتی ونزوئلا

صادرات ونزوئلا، عمدتا سوخت‌های معدنی، نفت خام، چدن، مروارید طبیعی، سنگ‌های گران‌بها، فولاد، محصولات شیمایی آلی و غیرآلی و… بوده است.

در چند سال گذشته بیشترین حجم سرمایه‌گذاری‌ها در ونزوئلا در صنایع نفت و پتروشیمی، نهضت ساخت سه میلیون آپارتمان، نهضت‌های اجتماعی، نهضت حمل و نقل عمومی انجام شده است. هم‌اکنون اکتشاف، تولید و فروش هیدروکربن‌ها در دست دولت است و بخش خصوصی از راه قراردادهای کاری در این پروژه‌ها مشارکت دارد.

از دهه­‌ نود میلادی، دولت ونزوئلا از سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع نفت و پتروشیمی استقبال کرده است. در سال‌های اخیر برای افزایش واحدهای پتروشیمی و اکتشاف مناطق نفت‌خیز، قراردادهایی با شصت کشور خارجی بسته شده است. عمده سرمایه گذاری‌ها در بخش نفت متعلق به چین است.

 پس از نفت و پتروشیمی، بیشترین سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و به‌ویژه در تولید، توزیع و انتقال برق انجام شده است. در این بخش تسهیلات بیشتری برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم شده است. هم‌چنین در بخش معدن، امکانات و تجهیزات گوناگونی برای مشارکت بخش خصوصی فراهم شده است.

روسای جمهور پوپولیست ونزوئلا

ونزوئلا با نام هوگوچاوز شناخته می‌شود. شصت و چهارمین رییس جمهور ونزوئلا، رهبر انقلاب بولیواری، و موسس حزب چپ‌گرای جمهوری پنجم که در 1998 به ریاست جمهوری رسید و تا 2013 که سرطان باعث مرگش شد،‌ بر مسند قدرت ماند.

چاوز در دوران ریاست جمهوری خود سیاست خارجی خود را برپایه دیپلماسی نفتی قرار داد. او در ۲۰۰۷ پیشنهادی ارائه کرد که مطابق با آن برخی از کشورهای آمریکای جنوبی و آمریکای لاتین این امکان را می‌یافتند که بهای ۴۰ درصد از نفت خریداری شده از ونزوئلا را برای ۲۵ سال، با سود تنها یک درصد، عقب بیندازند.

چاوز میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی ونزوئلا را در کشورهای دیگر آمریکای لاتین سرمایه‌گذاری یا صرف کمک به بازپرداخت بدهی کشورهایی چون آرژانتین برزیل کرد.

در طول ریاست جمهوری چاوز در بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ رشد اقتصادی ونزوئلا به ۱٫۲٪ سقوط کرد.  ولی با افزایش درآمدهای نفتی و پایان اعتصابات در صنعت نفت ونزوئلا رشد اقتصادی افزایش پیدا کرد.

جایگاه شرکت نفت ونزوئلا

در سال ۲۰۰۷ صادرات نفت و گاز ۹۰ درصد صادرات ونزوئلا را تشکیل می‌داد. پس از ملی شدن یک پروژه نفتی در ونزوئلا، و خروج شرکت آمریکایی اکسون موبیل از این پروژه این شرکت بوسیله شکایت‌هایی در کشورهای انگلیس، هلند و آمریکا موفق به مسدودسازی ۱۲ میلیارد دلار از دارایی‌های شرکت نفت دولتی ونزوئلا شد.

نام شرکت نفت ونزوئلا، پترولئوس دی‌ ونزوئلاست یا همان PDVSA که فعالیت‌های اکتشاف، استخراج ، پالایش و صادرات نفت خام و گاز طبیعی این کشور را برعهده دارد.

این شرکت از 1976 پنجمین صادرکننده نفت جهان به شمار می‌آمد. این شرکت ماشین چاپ پول اقتصاد سوسیالیستی ونزوئلا بوده است.

در سال 2011، درآمد این شرکت 124.75 میلیارد دلار و سود خالص آن 4.31 میلیارد دلار برآورد شده بود.

پس از مرگ چاوز، نیکلاس مادورو که در جوانی راننده اتوبوس بوده و به قولی هیچ گاه نتوانسته است دبیرستان را تمام کند اما در زمان چاوز، وزیر امور خارجه ونزوئلا بود، با 51 درصد رای مردم به ریاست جمهوری این کشور رسید.

اقدامات مادورو در ونزوئلا، این کشور را بیشتر به منجلاب سقوط کشاند و مخالفان بیشتری در داخل و خارج برای ونزوئلا رقم خورد. کاهش قیمت جهانی نفت هم مشکلات این اقتصاد نفتی را بیش از پیش نمایان‌ تر به طوری که اکونومیست نوشت: 93 درصد مردم آن می‌گویند دیگر قادر نیستند از عهده تامین غذای خود برآیند و سه چهارم مردم در یک سال گذشته وزن کم کرده‌اند.

فساد طبقه حاکم به همراه کاهش قیمت نفت و تحریم‌های بین المللی حالا ونزوئلا را به کشور بدبخت آمریکای لاتین تبدیل کرده است.

رییس‌جمهوری که قادر به ادامه اقدامات پوپولیستی نیست

مادورو برای فرار از بحران،‌ در سی‌ ام ماه جولای یک انتخابات عجیب و شک‌برانگیز برگزار کرد تا قدرت پارلمان را که بیشتر در دست مخالفان دولت است از بین ببرد. حالا درآمد شهروندان ونزوئلایی امروزه به درآمد سال 1950 تقلیل یافته است.

مادورو با پیروی از هوگو چاوز، پول نفت را صرف حامیان خود کرد. کاهش قیمت نفت و مدیریت ناشایسته آن، ‌باعث شد مادورو نتواند هزینه‌ها را پرداخت نماید. پس پول چاپ کرد و محتکران را عامل تورم نامید، ‌تورمی که امسال به 1000 درصد رسید.

ونزوئلا در خارج از کشور هم چندان محبوبیت بین‌المللی ندارد. ونزوئلا از گروه تجاری مرکوسور Mercosur کنار گذاشته شده است. اما هنوز در سازمان کشورهای آمریکایی OAS عضویت دارد و یکی از دلایل آن نفت ارزانی است که ونزوئلا در اختیار کشورهای جزایر کارائیب می‌گذارد.

از سویی، دونالد ترامپ، ‌رییس‌جمهور ایالات متحده، تحریم‌های بسیاری علیه ونزوئلا در نظر گرفت که از آن جمله واردات نفت از این کشور و جلوگیری از همکاری شرکت‌های آمریکایی با صنایع نفت ونزوئلاست. اما مادورو اعلام کرد برای نفت ونزوئلا خریدار جدیدی خواهد یافت.

ونزوئلا که صاحب یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت دنیاست، حالا درآمد این کشور محدود شده است به فروش نفت خام به دیگر کشورهای جهان. اما به دلیل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، مادورو، نمی‌تواند سوبسیدهایی که هوگو چاوز، رئیس جمهوری پیشین ونزوئلا، برای مواد غذایی، انرژی و بهداشت مردم کشور تعیین کرده بود را بپردازد.

برمبنای آمارهای رسمی، سرمایه‌گذاری در بخش نفت ونزوئلا در نیمه نخست سال جاری میلادی (۲۰۱۷) کاهشی عظیم یافته است؛ کاهشی که در ۲۷ سال اخیر در این کشور بی‌سابقه بوده است.

همیشه پای روس‌ها در میان است

حالا این روس‌ها هستند که از آب گل‌آلود ونزوئلا ماهی می‌گیرند. شرکت دولتی روس‌نفت جایگاه خود را به عنوان واسطه صادرات نفت ونزوئلا تثبیت کرده است. بخش بزرگی از این نفت به‌رغم تحریم‌های ونزوئلا توسط آمریکا به این کشور صادر می‌شود.

برمبنای اسناد داخلی شرکت نفت ونزوئلا، روسیه روزانه ۲۲۵ هزار بشکه نفت از ونزوئلا به دیگر کشورها می‌فروشد. این میزان حدود ۱۳ درصد صادرات ونزوئلا است. ونزوئلا این اقدام روسیه را دلیلی بر اعتماد به کشور روسیه می‌داند.

کارشناسان امور ونزوئلا بر این نظرند که مقامات این کشور طی دوسال گذشته هرچه بیشتر به روسیه نزدیک شده‌اند. آنها یکی از دلایل این نزدیکی را پایان یافتن حمایت‌های چین از ونزوئلا از جمله به خاطر مشکلات مالی میان دوکشور نامیده‌اند.

شرکت‌های نفتی غربی نیز سرمایه‌گذاری‌های خود را در بخش نفت ونزوئلا کاهش داده‌اند. یکی از دیپلمات‌های غربی دراین‌باره گفت: «اکنون روسیه با کم‌ترین قیمت به منابع نفتی ونزوئلا دسترسی پیدا کرده است.»

گفته می‌شود روسیه از سال ۲۰۰۶ میلادی تاکنون ۱۷ میلیارد دلار وام به ونزوئلا پرداخت کرده است. دولت ونزوئلا تاکنون در باره این وام‌ها اظهارنظری نکرده است.

روس‌نفت که حجم رو به رشدی از نفت و محصولات نفتی ونزوئلا را خریداری می‌کند و در عوض اعتبار لازم برای دولت این کشور را تامین می‌کند.

مکانیسم فروش جدید مشابه مکانیسمی است که از سوی شرکت آندز پترولیوم – جوینت ونچر شرکت نفت ملی چین و سینوپک – برای فروش سهمیه خود از نفت اکوادور مورد استفاده قرار می‌گرفت.

هنوز مشخص نیست کدام پالایشگاه‌ها برای خرید این نفت توافق کردند و حجم مورد مناقصه نیز اعلام نشده است، اما معامله‌گران گفته‌اند که خریداران شرکت‌های آمریکایی هستند.

برخی از پالایشگاه‌های آمریکایی اخیرا برای خرید مستقیم نفت ونزوئلا از شرکت PDVSA ونزوئلا با مشکل روبه‌رو شده‌اند، زیرا بانک‌های آمریکایی حاضر نشده‌اند اعتبارنامه‌ای که خریداران برای تکمیل واردات از ونزوئلا نیاز دارند را تمدید کنند. تحویل نفت ونزوئلا از سوی روس‌نفت در طول سپتامبر تا دسامبر انجام خواهد شد.

طبق اسناد شرکت PDVSA، شرکت‌های روس‌نفت و لوک اویل، روسیه از ماه مه حدود ۲۵۰ هزار بشکه در روز نفت و محصولات پالایش شده از ونزوئلا دریافت کرده‌اند.

اخیرا نیز قرارداد وامی به مبلغ 1.02 میلیارد دلار از سوی روس‌نفت به شرکت نفت ونزوئلا امضا شد. این شرکت نفت روسی برنامه‌ای برای توسعه تولید نفت ونزوئلا به تقریبا ۵ برابر برای رسیدن به ۱۲.۵ میلیون متر تن در یک دهه آینده دارد.

از اینجا رانده از آنجا مانده

ونزوئلا ماه‌هاست درگیر ناآرامی‌های سیاسی است. در یک طرف این درگیری‌ها دولت سوسیالیستی به رهبری مادورو، رئیس جمهوری ونزوئلا، قرار دارد که با تکیه بر ارتش این کشور در مقابل نیروهای اپوزیسیون قرار دارد و در طرف دیگر مردمی که حالا دغدغه نان دارند و گرسنه‌اند. فروشگاه‌های غارت شده تنها بخش کوچکی از بحران عمیقی را نشان می‌دهد که ونزوئلا با آن درگیر است.

از سویی دوستان منطقه‌ای و جهانی ونزوئلا و حتی چین، نیز کم کم از این کشور روی گردان شده‌اند و فعلا تنها امید ونزوئلا روسیه است. اما روسیه هم نشان داده است رایگان برای هیچ کشوری پا پیش نخواهد گذاشت.

در جریان درگیری‌های داخلی این کشور تاکنون ده‌ها نفر کشته و هزاران نفر بازداشت‌ شده‌اند. مخالفان رئیس‌جمهوری را به تلاش برای برقراری دیکتاتوری متهم می‌کنند. اوضاع بحرانی این کشور در پی انتخابات مجلس موسسان شدت یافت.

به‌رغم اعتراض‌ها و اتهام‌های تقلب، مادورو برنامه خود برای تغییر قانون اساسی که منتقدان آن را راهی برای سقوط کشور به دیکتاتوری خوانده‌اند عملی می‌کند.

در پارلمان کنونی ونزوئلا احزاب مخالف دولت حدود دو سوم از کرسی‌ها را در دست دارند. آنها مخالف قرارداد نفتی ونزوئلا و روسیه هستند، اما در مجلس موسسان که انتخابات آن به رغم تحریم احزاب مخالف برگزار شد، نزدیک به تمامی کرسی‌ها به هواداران مادورو اختصاص دارد.

حالا خبر می‌رسد که رئیس جمهور آمریکا تیر آخر را به ونزوئلاست زد و در فرمانی، معاملات اعتباری با دولت ونزوئلا و شرکت ملی نفت این کشور را ممنوع اعلام کرد.

نیکولاس مادورو اعلام کرد طبق تحلیل‌های اولیه، این فرمان ترامپ سبب خواهد شد صادرات نفت ونزوئلا به آمریکا متوقف شود.

پیش از این اکونومیست در تحلیلی نوشته بود: «تحریم‌های گسترده این حکومت را قوی‌تر خواهد کرد،‌ چون ادعای پوچ مادورو این است که با «جنگ اقتصادی» از سوی «امپریالیسم» آمریکایی روبه‌رو شده است».

ایالات متحده در 26 جولای هم فهرست 13 مقام ونزوئلایی را اعلام کرد که شامل تحریم‌های ایالات متحده می‌شدند و این تحریم‌ها لغو ویزا و ممنوعیت همکاری بانک‌ها و شرکت‌های آمریکایی از کار با آن‌هاست.

آینده بسیار تیره و تار است

شرایط اقتصادی در ونزوئلا بسیار وخیم گزارش می‌شود. پیش از این کمبود برق، روزهای کاری برای کارمندان دولتی را کاهش داد ه بود. طبق طرحی ریاضتی کارمندان دو روز در هفته سر کار می‌روند و مابقی آن را در مرخصی اجباری به سر می‌برند.

از سویی، خشکسالی موجب کاهش سطح آب‌ در سد اصلی ونزوئلا و تاسیسات تولید برق «گوری» شده است که حدود دو سوم برق این کشور را تامین می‌کند. کاهش روزهای کار اداری و تحصیلی پس از آن اعلام شد که دولت کاراکاس تصمیم گرفت به منظور مقابله با کمبود شدید برق، رسما جیره‌بندی برق را در کشور به اجرا بگذارد. طبق طرح جیره‌بندی، ساکنان هشت منطقه ونزوئلا به نوبت هر روز تا چهار ساعت قطعی برق دارند.

پایگاه خبری اویل پرایس، در تحلیلی با مقایسه تاثیر بحران کاهش قیمت نفت بر دو کشور بزرگ دارنده ذخایر عظیم نفت، یعنی عربستان سعودی و ونزوئلا نوشته بود «عربستان سعودی پس از سال‌ها به دلیل کاهش بهای نفت برای اولین بار برنامه جامعی را برای تنوع بخشیدن به منابع درآمدی خود و کاهش وابستگی اقتصاد خود به نفت در دستور کار قرار داد. این کشور با اجرای این طرح و توجه بیشتر به صادرات غیرنفتی خود قصد دارد تاثیرات مخربی که اقتصاد تک محصولی آن در طول سالیان متمادی برای آن به ارمغان آورده است را از میان ببرد. اما ونزوئلا شاید به این دلیل که بزرگترین ذخایر نفتی اثبات‌شده جهان را در اختیار دارد، تاکنون نتوانسته است صنایع دیگری مانند کشاورزی و تولید را حتی زمانی که خزانه آن پر از دلارهای نفتی بود، برای خود توسعه دهد و به همین دلیل، اکنون با تداوم کاهش بهای نفت در آستانه یک فاجعه اقتصادی بزرگ قرار گرفته است».

مشکل چاوزیسم است

وزیر پیشین صنعت و تجارت ونزوئلا صاحبنظری جهانی است که دی ماه سال گذشته در گفت‌وگویی اختصاصی با «دنیای اقتصاد»، «چاوزیسم» را در پایان راه می‌بیند. مویسس نعیم، ریشه بحران ونزوئلا را نه نفتی و نه خارجی می‌داند، بلکه سیاست‌های اقتصادی ناپایدار روسای دولت پوپولیست را مقصر اصلی قلمداد می‌کند. به باور او همین سیاست‌هاست که نه‌تنها کشور متبوع او بلکه بخشی از آمریکای لاتین را همراه فساد زمین زده است. نعیم که هم‌اکنون کارشناس برجسته اندیشکده «کارنگی» است، سابقه مدیریت ارشد در بانک جهانی را هم در کارنامه خود دارد.

او می‌گوید: بحران اخیر عمدتا محصول فساد پوپولیست‌هاست و از همین رو است که دیگر همانندهای ونزوئلا در آمریکای لاتین نیز از آشوب بی‌نصیب نمانده‌اند.

به اعتقاد نعیم، آنچه در ابتدای قرن بیست و یکم اتفاق افتاد این بود که دولت‌های پوپولیستی بخت آن را پیدا کردند که از یک دوره طولانی قیمت‌های بالای جهانی برای صادرات مواد خام، مواد معدنی، نفت، گاز و محصولات کشاورزی برخوردار شوند. این جهش جهانی قیمت‌های کالاهای پایه، درآمد کشورهای آمریکای لاتین را افزایش و به دولت‌های آنها، ظرفیت اقتصادی افزایش هنگفت هزینه‌های عمومی و بسط یارانه فقرا به سطوحی بی‌سابقه را داد. شکوفایی اقتصادی این کشورها در دهه گذشته بیش از هر چیزی ناشی از عوامل خارجی بود و همین طور که امروز در مورد ونزوئلا، برزیل و آرژانتین می‌بینیم، سیاست‌های اقتصادی دولت‌های پوپولیست، ناپایدار و حتی مضر از کار درآمده است.

نعیم تاکید می‌کند: ایالات متحده آشکارا به آنچه در ونزوئلا در حال رخ دادن است، متمایل است، اما شواهد نشان می‌دهد که واشنگتن گزینه‌های بسیار محدودی برای مداخله دارد. اوضاع بد ونزوئلا باید ازسوی ونزوئلایی‌ها و نه خارجی‌ها حل شود. حمایت کشورهای همسایه مانند مکزیک، کلمبیا، برزیل و آرژانتین هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. ایالات متحده بازیگر عمده بحران ونزوئلا نبوده و نخواهد بود.

به اعتقاد این کارشناس سیاسی، تمام کشورهای تولیدکننده نفت از وابستگی‌شان به صادرات این ماده خام رنج می‌برند. این امر در گذشته برای ونزوئلا هم صادق بوده است، اما بحران اخیر، ورای چیزی است که در هر کشور صادرکننده نفت اتفاق افتاده است. بحران حاضر ونزوئلا نتیجه وابستگی به نفت نیست، بلکه با سیاست‌های اقتصادی ناپایدار تشدید شده است.

او در خصوص روابط ایران و ونزوئلا هم می‌‌گوید: ایران و ونزوئلا تنها سه ویژگی مشترک دارند: نفت، دشمن مشترک (ایالات متحده) و برخوردار بودن از ویژگی‌های مشابه در دولت‌ها.

این دو اقتصاد، چیز کمی برای تجارت و فاصله جغرافیایی، فرهنگی و ایدئولوژیک زیادی با هم دارند، امری که ثمر دادن نتایج مثبت از اتحاد اقتصادی دو کشور را بسیار دشوار می‌کند. پیمان میان ایران و ونزوئلا، ازدواج اجباری و تصنعی دولت‌های چاوز و احمدی‌نژاد بود که با قیمت‌های بالای نفت تسهیل شده بود. چاوز رفته، همین‌طور خبری از قیمت‌های بالای نفت نیست و احمدی‌نژاد هم گذشته ایران است نه آینده آن.