از گتوند تا هراز
محمد فاضلی، عضو هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی
مدیرکل محیطزیست استان مازندران در خبری که روز 26 مردادماه 1396 منتشر شد اعلام میکند که سازندگان سد هراز به وعده خود برای پاکسازی مخزن سد از زبالههایی که نزدیک به دو دهه در منطقه مخزن سد دپو شدهاند عمل نکردهاند و آبگیری سد باعث آلوده شدن آب مخزن خواهد شد. وی میگوید: «سد نمیخواهیم، شکایت میکنیم».
فرماندار آمل در اظهارنظری که امروز در خبرها منتشر شده است گفتهاند «مدیرکل محیط زیست مازندران مگر قیم مردم آمل است که میگوید سد نمیخواهیم؟»
درک معنای این دو اظهارنظر متناقض نیازمند توجه به چند نکته است:
اگر قوانین کشور الزام میکرد که گزارش ارزیابی تأثیر محیطزیستی همه پروژههای عمرانی – از جمله سدها – قبل از تصویب ساخت و آغاز عملیات، منتشر شود، مردم و فعالان محیطزیست امروز با فهمیدن این نکته که پسماندگاه و محل دفن زباله شهر آمل در مخزن سد هراز قرار دارد، غافلگیر نمیشدند. نظر اداره محیطزیست آمل قربانی زور سیاسی فرماندار میشود زیرا روز اول شفافیت درباره ابعاد محیطزیستی ساخت سد وجود نداشته است. امروز معلوم میشود که پسماندگاه از ابتدا در مخزن بوده و فقط یک وعده برای پاکسازی محل باعث صدور مجوز شده است و تازه امروز معلوم میشود به فرض پاکسازی، آلودگی ناشی از دو دهه دفن زباله در محل، دست از سر آب مخزن بر نخواهد داشت.
نوع مواجهه قدرت سیاسی با مسأله محیطزیست در ایران از کلام فرماندار آمل – تازه فرماندار آمل نه بالاتر – کاملاً آشکار میشود. قدرت تصور میکند مسئولان محیطزیست چه حقی دارند که درباره مسائل عمرانی اظهار نظر کنند و بیان یک نکته کارشناسی، همانا قیّم شدن برای مردم است. امر کارشناسی و تخصصی به راحتی قربانی قدرت سیاسی میشود و این کار به نام مردم صورت میگیرد.
جامعه و فعالان محیطزیست و پشتوانههای حقوقی آنقدر قدرتمند نیستند که از فرماندار بپرسند مگر شما متخصص محیطزیست هستید، و آن روز که آب سد قربانی شیرابههای زباله شد و برای مثال بیماری فراگیر شد، شما مسئولیت میپذیرید؟ آیا اگر امروز اداره محیطزیست مسئول نباشد، شما آن روز مسئول خواهید بود؟
این اولین بار نیست که ساخت و آبگیری سدها – علیرغم هشدارهای محیطزیستی – خطرآفرین میشود. شاید در مهمترین این گونه اقدامات، هشدار سازمان حفاظت محیطزیست برای آبگیری نکردن سد گتوند در سال 1390 توسط رئیسجمهور وقت نادیده گرفته شد و گذشت آنچه در شش سال گذشته شاهد آن بودهایم. این بار نیز ممکن است فاجعهای در راه باشد.
من نمیتوانم درباره درستی یا نادرستی آنچه درباره قرار گرفتن پسماندگاه زباله شهر آمل در مخزن سد هراز اظهار نظر کنم زیرا گزارش ارزیابی محیطزیستی سد منتشر نشده و در دسترس نیست؛ اما میشود توصیه کرد دست از منافع کوتاهمدت بکشید و اگر چنین است، و هشدارهای محیطزیستی درست هستند؛ منبع آبی مهمی در شمال ایران را نابود نکنید، سلامت مردم را بازیچه قرار ندهید؛ و اگر دیگران را قیم مردم نمیدانید، خود هم قیم مردم نشوید.
با مردم شفاف باشید، ما حق تکرار خطاهای گذشته را نداریم. یک گتوند برای عبرت گرفتن کافیست. شفافیت درمان دردهای بسیار جامعه ماست، حتی سرطانهایی که این روزها از هر خانوادهای قربانی میگیرد.