سیر تا پیاز سوآپ نفت در ایران
لوک‌اویل قصد دارد طلسم هفت‌ساله را بشکند طرح سوآپ نفتی را دوباره در ایران زنده کند.به گفته بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران؛ این شرکت روسی به دنبال طرح سوآپ نفت است. به این ترتیب روس‌ها دوباره بحث سوآپ نفت در ایران را زنده کردند.
به گزارش خبرنگار نفت انرژی امروز، هرچند سوآپ نفت حدود هفت سال است که متوقف شده اما پیش از آن حدود 13سال در ایران اجرا می‌شد و به همین خاطر تأسیسات و زیرساخت‌هایی برای آن فراهم شده‌است. این تأسیسات چند سالی است که بدون استفاده باقی مانده و حالا روس‌ها سعی دارند طلسم را بشکنند.
به مدت 13سال بشکه‌های نفت از کشورهای شمال ایران به کشورهای جنوبی منتقل می‌شد و ایران به ازای هر بشکه حدوداً 1دلار درآمد داشت. این کار سوآپ نفت نام داشت، در واقع ایران به عنوان واسطه نفت را از کشورهای شمالی دریافت می‌کرد و مشتریان آن کشورها در جنوب منتقل می‌کرد.
به گفته سید عبدالمجید شجاع، عضو سابق کمیسیون انرژی مجلس، قراردادهای سوآپ در فاصله سال‌های 1376 تا 1385 درآمدی معادل 146میلیون دلار برای ایران به همراه داشت. قصه از ایران قرار بود که کشورهای حاشیه دریای خزر ناچار بودند نفت تولیدی که می‌خواستند به مشتریان خود در جنوب ایران به فروش برسانند را از ایران عبور بدهند. به این ترتیب آن‌ها نفت تولیدی خود را به ایران می‌دادند و این نفت در شهرهای شمالی ایران مانند تهران، تبریز و اراک پالایش می‌شد تا به مصرف داخلی همان شهرها برسد. شرکت بازرگانی نفت ایران نیز وظیفه سوآپ نفت را بر عهده داشت.
قصه از کجا شروع شد؟
بررسی‌های انرژی امروز نشان می‌دهد نفت نخستین بار در سال 1376 در ایران سوآپ شد. ایران نفت را از کشورهای حاشیه دریای خزر می‌گرفت و با همان کیفیت به کشورهای مقصد در جنوب منتقل می‌کرد. این روند تا سال 1389 در دوره وزارت نفت مسعود میرکاظمی ادامه پیدا کرد. برخی منابع خبری ادعا می‌کنند سوآپ نفت در این دوره 880میلیون دلار درآمد برای ایران به همراه داشت. اما میرکاظمی با دلایل خود مانع ادامه این جریان شد.
جنجال‌های اصلی سوآپ نفت از آنجا آغاز شد که مسعود میرکاظمی به عنوان وزیر نفت در آن دوره مانع ادامه سوآپ نفت در ایران شد. اما سوآپ نفت در حالی متوقف می‌ّشد که ایران اقدامات بسیار زیادی در زمینه ایجاد زیرساخت‌ها برای این امر کرده بود. برنامه‌های بسیار زیادی برای ساخت تاسیسات و تجهیزات در پایانه نفتی شمالی (بندر نکا) در دست اجرا بود که با دستور میرکاظمی همگی زیر سوال رفت.
اما استدلال میرکاظمی چه بود؟ بر اساس گزارش ایسن، میرکاظمی سوآپ نفت در ایران را شوآپ نامیده بود و گفته بود: «وقتی ما سهمیه اوپک را داریم نباید به اسم سوآپ، نفت خام بخریم و به همین دلیل من جلو آنچه را که به اسم سوآپ در رابطه با خرید نفت انجام می‌شد، گرفتم.»
او در جایی دیگر با اشاره به اینکه سوآپ نفت نه تنها سودی ندارد بلکه زیان هم برای کشور به همراه دارد، گفته بود که ادامه سوآپ با همان قرارداد پیشین اصلاً سودآور نیست زیرا در حالی‌که طی 13سال گذشته قیمت نفت بالا رفته، هزینه سوآپ همچنان ثابت مانده‌است. او حتی استدلال کرده بود که ایران با این کار مشتری‌های خود را از دست می‌دهد.
نگاه استراتژیک به سوآپ نفتی
اما همه با میرکاظمی موافق نبودند. وقتی او از وزارت نفت رفت، مخالفان یکی‌یکی نظرات خود را ابراز کردند تا بتوانند دوباره جریان سوآپ نفت را راه بیندازند. یکی از آن‌ها غلامحسین نوذری وزیر سابق نفت بود که سوآپ نفت را امری استراتژیک می‌دانست و تلاش داشت با جدیت آن را دنبال کند.
او در گفت‌وگو با ایسنا گفته بود: «سوآپ گذشته از جنبه‌های اقتصادی، امری استراتژیک محسوب می‌شود و از این طریق ایران می‌تواند به هابی برای کشورهای منطقه تبدیل شود.» او حتی در جایی دیگر گفته بود که توان و ظرفیت انتقال نفت در ایران به گونه‌ای است که می‌توان روزانه 1میلیون بشکه نفت دریای خزر را به دریای عمان انتقال داد.
جدال میان موافقان و مخالفان سوآپ نفت تا به امروز ادامه پیدا کرده؛ موافقان به مزیت‌های آن اشاره می‌کنند و مخالفان معایب آن را بر می‌شمارند. این ماجرا در دوران تحریم هم ادامه داشت تا زمانی‌که ایران به دوره پساتحریم رسید. تابستان 95 بود که نمایندگان ویتول سوئیس برای سوآپ نفت روسیه از بزرگ‌ترین پایانه نفت ایران در دریای خزر بازدید کردند و از احتمال از سرگیری سوآپ نفت ایران خبر دادند.
حالا در واپسین روزهای پاییزی سال 95، بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران از برنامه مشارکت تهران و مسکو برای سوآپ نفت خبر داده‌است. وزیر نفت اظهار کرده: «در سفر وزیر انرژی روسیه به تهران، در این باره مذاکراتی انجام نشده اما لوک‌اویل این طرح را دنبال می‌کند.» هر چند این طرح مشترک هنوز به نتیجه نرسیده اما بر اساس مذاکرات اولیه قرار بود روزانه 150هزار بشکه سوآپ شود و در نهایت به 500هزار بشکه افزایش پیدا کند.
