مهار آتش اختلافات تا حد بازگشایی سفارت؟
حدود دو سال از حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد میگذرد. همان زمان که عدهای به گفته مسئولان کشورمان «خودسر» پس از تایید حکم اعدام شیخ نمر، رهبر معترضان شیعه در عربستان توسط محمد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان و اجرای آن، خونشان به جوش آمد و شبانه به سفارت عربستان حمله کرده و به تخریب و سوزاندن اموال موجود در آن پرداختند.
به گزارش خبرنگار سیاسی و پارلمانی «انرژی امروز»، همین حادثه موجب تیره شدن روابط میان دو کشور شد و در نتیجه عربستان سفیر خود را فراخواند و روابط میان دو کشور در دست انداز شدیدی قرار گرفت. این اتفاق به دلیل نزدیکی زمانی با حادثه کشته شدن کثیری از ایرانیان در منا، سقوط بالابر و قضیه آزار و اذیت نوجوانی توسط دو پلیس عربستان و در نهایت شکایت تهران از ریاض موجب شد، روابط دو کشور با بسته شدن سفارتها به حداقل تنزل پیدا کند. چنانچه مراسم حج تمتع که معمولا در همه حوادث و دورانها با هر میزان روابط میان دو کشور برقرار بود طی یکسال گذشته زائری از ایران نداشت.
از دیماه 94 تا به امروز، با همه اختلافاتی که میان تهران و ریاض بر سر مسائل منطقه و بینالمللی از یمن و سوریه گرفته تا قطر و فلسطین وجود داشت اما هر جا که شرایط و امکانش بود ایران و عربستان پای میز مذاکره میرفتند تا حداقل درباره مسئله ای مانند حج به توافق برسند، چنانچه سال گذشته و در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در استانبول(2016) گفتگوهایی انجام گرفت و البته نتیجهای در بر نداشت و ما سال گذشته زائری در موسم حج به مکه و مدینه نفرستادیم.
بازگشت ایران به سهم سابقش از فروش نفت و اثر آن بر اختلاف میان دو کشور
اما چرا این مذاکرات به نتیجه نمیرسید؟ قطعا علاوه بر موضوع سفارت علتهای دیگری نیز داشته است، شاید مهمترینش به موضوع مخالفت ایران با طرح پیشنهادی عربستان در اوپک بازگردد همان جا که عربستان خواستار فریز نفتی شد(اسفند 94) و بر کاهش و جلوگیری از افزایش نفت تاکید میکرد و بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران نه تنها طرح را نپذیرفت؛ بلکه به دلیل توافق هسته ای و برداشتن تحریمها خواهان بازگشت فروش نفت ایران به دوران پیش از تحریم شد.
چنانچه در نهایت حرف ایران در اوپک به کرسی نشست و طرح فریز نفتی با چندین استثنا از جمله ایران تایید شد. این موضوع تنها چند ماه پس از تقلیل روابط میان دو کشور و حوادث سفارت آتش اختلافات را بیشتر کرد.
امسال اما با همه اختلافاتی که همچنان در مسائل بین المللی میان دو کشور وجود داشت و با وجود آنکه عربستان از طرق مختلف خواهان برهم خوردن توافق برجام بوده و در دولت باراک اوباما بارها از امریکا مقابله و مخالفت با این توافق را خواسته است و به نظر میرسد با دولت دونالد ترامپ بر سر گسترش اختلافات با ایران همسو و همنظر است، از 4 اسفند ماه با حضور هیاتی از سوی ایران در عربستان، به سرپرستی حمید محمدی، مذاکرات با مقامهای عربستان سعودی درباره مراسم حج آغاز شد و درپی توافق کلی ایران و عربستان درباره حضور زائران ایرانی در حج، اعضای کمیته اجاره مسکن حجاج و نماینده مرکز پزشکی، نیمه فروردین به عربستان اعزام شدند و کار خود را آغاز کردند.
ولیعهدی محمد بن سلمان و بیمها از تنشزایی میان دو کشور
وقتی خبر ولیعهدی محمد بن سلمان در اردیبهشت امسال در رسانههای جهان منتشر شد؛ با توجه به نگاهی که این شخص نسبت به ایران داشت و چند ماه گذشته اعلام کرده بود که ایران میخواهد اماکن مقدس عربستان را اشغال کند و ما جنگ را به خاک ایران میکشیم و در نهایت هم هرگونه گفتگویی با ایران را رد کردهبود، بنابراین بهبود روابط دیپلماتیک میان دو کشور و حتی گشایش برای حضور زوار ایرانی در موسم حج بعید به نظر میرسید.
با این حال، همانطور که شاهد هستیم زوار ایرانی به عربستان رفتهاند و این روزها زمان بازگشت آنها از سفر است و در حین این سفر خالد الفیصل، امیر مکه، در یک نشست خبری گفت: «حجاج ایرانی برادران دینی ما هستند که در این سرزمین مقدس از آنها استقبال و پذیرایی کردیم. الفیصل ابراز امیدواری کرد که حجاج ایرانی مناسک حج را در راحتی و آرامش بهجا آورند و مشکلی برای آنها رخ ندهد و خاطره خوبی از عربستان در ذهن آنها ثبت شود.»
بهبود روابط دیپلماتیک در نگاه رسانهها
موضوع مهم دیگر آن است که مدتی است رسانههای بینالمللی به ویژه رسانه های عربی نشانههایی از بهبود روابط میان تهران و ریاض را مطرح میکنند، تا جایی که بسیاری افتتاح دوباره سفارت عربستان در ایران را قریب الوقوع میدانند. چناچه روزنامه «رای الیوم» دیروز در گزارشی با اشاره به سفر مقتدی صدر به عربستان، این سئوال را مطرح کرده است که آیا پس از وی، حسن روحانی به عربستان سفر میکند؟ «القدس العربی» نیز اخیرا در تحلیلی تلاش کرده بود، چرایی تغییر در روابط میان دو کشور را بیابد.
در چنین شرایطی «الجریده»، رسانه کویتی، از ورود هیاتی از عربستان به ایران در آینده نزدیک خبر داد. البته با این نگاه که این سفر قراربود دو ماه پیش صورت گیرد، اما ایران اعلام کرده نمیتواند این دیدارها را ساماندهی کند.
همچنین سایر رسانه های کویتی نیز گفته بودند؛ هیات عربستانی خواستار دیدار با قضات و مسئولان پیگیری پرونده حمله به سفارت و کنسولگری عربستان که منجر به قطع روابط دوجانبه شد، بوده است اما وزارت خارجه ایران موفق نشده این خواسته را تامین کند.
با وجود گزارش رسانههای کویتی که در این سفر شک و شبهه وارد کرده اند، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در گفتگو با ایسنا در پاسخ به سوالی در مورد سفر هیاتی از عربستان برای بازدید از سفارتخانه و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد به ایران و سفر متقابل هیاتی از ایران به عربستان برای بازدید از سفارت و کنسولگری کشورمان به عربستان گفته بود: «ویزا برای دو طرف جهت انجام این سفر صادر شده است. منتظر هستیم که اقدامات نهایی انجام شود تا دیپلماتهای دو کشور بتوانند از سفارتخانهها و کنسولگریهایشان بازدید کنند و احتمالا این اتفاق به بعد از ایام حج موکول میشود.»
سفر هیات عربستانی به ایران در فضای داخلی
اگرچه معمولا نگاهها به دولت ریاض در ایران همواره با نوعی تردید و بیاعتمادی همراه است؛ اما این روزها برخی نمایندگان مجلس هم حضور زوار ایرانی در مناسک حج و هم سفر هیات عربستانی به کشور را به فال نیک گرفتهاند چنانچه نمایندگانی مانند سیدکمالالدین شهریاری، علیم یارمحمدی، شهرام کوسه غراوی و محمدرضا ملکشاهی و بسیاری دیگر بر بهبود این روابط با حفظ منافع ملی ایران تاکید کردهاند و این سفر را گامی در راستای وحدت میان مسلمانان دانستند.
به نظر میرسد مذاکرات پیش از مناسک حج و ارتباطات میان دو کشور در این بازه زمانی عامل تنشزدایی در روابط دو کشور شدهاست. ضمن اینکه با ارزیابی نقاط درگیری در منطقه و فضای بینالمللی کاهش تنشهای دیپلماتیک میان دو کشور ضروری است. برهه زمانی کنونی برهه حساسی است که اگر هر دو کشور بتوانند منطقی و عقلانی از آن بهرهببرند میتواند در معادلات منطقهای و جهانی اثرگذاری بسزایی داشتهباشند و باز هم اگر سیاستهای درستی در این زمینه اتخاذ شود، این دو کشور قطعا میتوانند در فضای منطقه تحول ایجاد کنند.
