در 1404 دومین تولیدکننده نفت اوپک می‌شویم

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تازه‌ترین گزارش خود می‌گوید که در افق 1404 ایران در زمینه ظرفیت پالایشی، به جایگاه اول منطقه برسد.

به گزارش «انرژی امروز» در این گزارش که با عنوان «بررسی عملکرد وزارت نفت در دولت یازدهم» در وب سایت مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده است، چشم‌ انداز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی را در افق 1404 ترسیم کرده و برای این چشم‌ انداز، کاهش شدت انرژی کشور به میزان کمتر از 0.3 (معادل تن نفت خام به ازای هزار دلار تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال 2000 میلادی) را پیش بینی کرده است.

از طرفی بر اساس این چشم انداز ایران باید جایگاه دوم خود را در تولید نفت اوپک حفظ نماید.

همین جایگاه باید برای تولید گاز نیز در دنیا به دست آید. اما در زمینه ظرفیت پالایشی، براساس این چشم انداز ایران باید بتواند تا سال 1404 به جایگاه اول منطقه برسد و از سویی به لحاظ ارزش تولید مواد و کالاهای پتروشیمی نیز این جایگاه اول را حفظ نماید.

تلفات انرژی در ایران

در بخش دیگری از این گزارش، در خصوص اصلاح الگوی مصرف انرژی آمده است که دولت باید بتواند شاخص شدت انرژی کشور را حداقل به دوسوم میزان کنونی تا پایان برنامه پنجم توسعه و به حداقل یک دوم میزان کنونی تا پایان برنامه ششم توسعه برساند.

برای نیل به این هدف، اولویت دادن به افزایش بهره وری در تولید، انتقال و مصرف انرژی در ایجاد ظرفیت‌های جدید تولید انرژی؛ انجام مطالعات جامع و یکپارچه سامانه انرژی کشور به منظور بهینه سازی عرضه و مصرف انرژی؛ تدوین برنامه ملی بهره وری انرژی و اعمال سیاست‌های تشویقی نظیر حمایت مالی و فراهم کردن تسهیلات بانکی برای اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف و عرضه انرژی و شکل‌گیری نهادهای مردمی و خصوصی برای ارتقای کارآیی انرژی؛ … از جمله برنامه‌هایی است که به دولت پیشنهاد شده است.

در این گزارش آمده است بر اساس آخرین آمارهای موجود، میزان تلفات انرژی ایران در سال ۹۳ حدود 395.86 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده که نسبت به سال قبل آن بیش از 13.2 درصد افزایش داشته است.

این گزارش به صورت مجزا اشاره‌ای به سهم نفت و گاز در اتلاف انرژی نکرد، اما آبان ماه سال گذشته علی وکیلی مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت اعلام کرد که مجموع تلفات گاز در سال ۹۳ معادل ۳۲۸ میلیون بشکه نفت خام بوده است.

بنا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بخش بزرگی از اتلاف انرژی مربوط به راندمان پایین نیروگاه‌ها و اتلاف انرژی در شبکه انتقال و توزیع برق است.

براساس گزارش رسمی وزارت نیرو، راندمان نیروگاه‌های برق ایران بسیار پایین و حدود ۳۷ درصد است. اتلاف برق در شبکه نیز حدود ۱۱ درصد است.

مرکز پژوهش‌ها در این خصوص می نویسد که ارزیابی عملکرد اقدامات مرتبط نشان می‌دهد که عمده فعالیت‌های مربوط به بهینه‌سازی در بخش انرژی بر محور تقاضا یا مصرف کنندگان حامل‌های انرژی متمرکز است.

این درحالی است که بیش از 25درصد از انرژی تولیدی در کشور در بخش عرضه (تلفات بالای برق در شبکه‌های انتقال و توزیع، راندمان بسیار نامطلوب نیروگاه‌ها و…) که انحصاری است، تلف می‌شود.

افزایش تولید نفت و گاز

بخش دیگری از این گزارش به عملکرد تولید نفت و گاز کشور پرداخته و می‌نویسد ایران با داشتن حدود 9 3و 19 5درصد از کل ذخایر متعارف نفت خام جهان و خاورمیانه در جایگاه نخست دارنده مجموع منابع هیدروکربوری نفت و گاز متعارف قرار گرفته است، اما به تناسب چنین ظرفیتی در بازار گاز و تجارت آن نقش مناسبی ندارد.

بر اساس آنچه که مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است انجام فعالیت‌های اکتشافی نفت و گاز باید به گونه‌ای صورت گیرد که افزایش ذخایر نفت و گاز اکتشافی، حداقل معادل نفت خام و گاز برداشت شده از مخازن باشد.

حجم کل ذخایر هیدروکربوری در سال ،1394معادل 364 68میلیارد بشکه معادل نفت خام بوده که این میزان در سال 1393به 364 42میلیارد بشکه معادل نفت خام رسیده است. این آمار نشان میدهد میزان برداشت از مخازن هیدروکربوری در این سال‌ها بیشتر از اکتشاف و توسعه میادین بوده است.

مرکز پژوهش‌ها اعلام کرده است که ایران باید در سال 1389 سقف تولید نفت را روزانه یک میلیون بشکه و گاز طبیعی را 250 میلیون متر مکعب افزایش می‌داد که البته محقق نشد.

اما این گزارش تاکید می کند که در پایان سال 1391میزان تولید نفت معادل 2 84میلیون بشکه در روز بوده که در سالهای 1394و ( 1395دوره پسابرجام) تولید نفت خام کشور روند افزایشی به خود گرفت و متوسط آن در اردیبهشت ماه سال ،1396به حدود 3 86میلیون بشکه در روز رسیده بود.

تولید روزانه گاز ایران نیز با بهره‌برداری از فازهای جدید پارس جنوبی طی سال‌های اخیر، تولید گاز کشور روند افزایشی داشته و از روزانه 541میلیون مترمکعب در سال 1391به 627میلیون مترمکعب در روز در سال 1395 رسیده است.

البته تا پایان سال ۱۳۹۵ فازهای ۱۹، ۲۰ و ۲۱ نیز به بهره برداری رسید که میزان تولید آنها از برنامه عقب‌تر است. اما به طور کلی بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی و تصویب چارچوب قراردادهای جدید نفتی، موسوم به آی پی سی، جذب سرمایه گذاری در قالب قراردادها و امضای قرارداد با شرکت توتال در فاز ۱۱ پارس جنوبی ازجمله اقدامات مثبت بخش نفت و گاز در دولت یازدهم بوده است.

این گزارش می‌افزاید که صادرات روزانه نفت ایران نیز از حدود یک میلیون بشکه در ابتدای دولت روحانی به بالای دو میلیون بشکه صعود کرده است.

بخش دیگری از این گزارش می‌افزاید که در سال ۹۲ حدود ۲۹ درصد از ظرفیت پتروشیمی کشور غیرفعال بود، اما بعد از رفع تحریم‌ها در سال گذشته این رقم به کمتر از ۱۸ درصد رسید.

چشم انداز تولید نفت و گاز

این گزارش می‌نویسد که مجموع ذخایر قابل استحصال نفت خام و میعانات گازی کشور در پایان سال ،1393حدود 158 4میلیارد بشکه بوده که نسبت به سال 1392تقریباً 0.1 درصد کاهش یافته است.

ایران در سال 1393با این میزان ذخیره نفت خام و میعانات گازی متعارف شناخته شده، پس از ونزوئلا، عربستان سعودی و کانادا در رتبه چهارم جهان قرار گرفته است. همچنین ایران با دارا بودن 13 درصد از ذخایر نفت اوپک، در میان کشورهای عضو پس از ونزوئلا و عربستان سعودی رتبه سوم را به خود اختصاص داده است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، برداشت از ذخیره نفت خام میادین خشکی به مراتب از میادین دریایی بیشتر بوده است. به طوری که نسبت باقیمانده ذخیره قابل استحصال به ذخیره نهایی در ارتباط با میادین نفتی خشکی 57 87درصد است و این نسبت در ارتباط با میادین نفتی دریایی 66 26درصد است.  

یکی از دلایل مهم کاهش برداشت از میادین دریایی این است که ازدیاد و حتی ثابت نگه داشتن تولید (برداشت) از میادین دریایی مستلزم سرمایه گذاری تزریق گاز یا آب و یا سایر روش‌های ازدیاد برداشت است.

از آنجا که این مهم در حد مطلوب محقق نشده، برداشت از میادین دریایی کاهش یافته و در مقابل برداشت از میادین خشکی به منظور دستیابی به سطح مشخصی از تولید افزایش یافته است.

البته افزایش برداشت از میادین خشکی با افزایش تعداد چاه‌ها به راحتی ممکن بوده که این روش نمی‌تواند برداشت صیانتی باشد.

براساس آخرین آمار منتشره ازسوی اداره انرژی آمریکا EIAدر سال 2417میلادی، ایران بیش از 18درصد، یعنی 33.5 تریلیون مترمکعب از ذخایر گاز طبیعی جهان و 42درصد از ذخایر گاز خاورمیانه4 را در اختیار دارد و همچنان دارای جایگاه نخست کشورهای دارنده ذخایر گازی جهان است و کشورهای روسیه و قطر به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.

مرکز پژوهش‌ها می‌گوید در سال 1394میزان کل ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی با افزایش 0.3 درصدی نسبت به سال 1392به 33 9تریلیون مترمکعب رسید.

 صادرات نفت خام

مرکز پژوهش‌ها اعلام کرده است میزان صادرات نفت خام کشور در 6ماه اول سال 1395در مقایسه با کل سال 1391بیش از 80 درصد رشد داشته است.

این رشد یکی از دستاوردهای مهم برجام به شمار می‌رود. این وضعیت سبب شد تا ایران مجدداً در بازار جهانی نفت خام حضور پررنگی پیدا کند و سهم خود را در این بازار به دست آورد.

از سویی میزان تولید گاز غنی کشور در سال  1395با رشد بیش از 21درصدی نسبت به سال  1392 معادل 627میلیون مترمکعب در روز بوده است که بخش عمده این رشد ناشی از بهره برداری و برداشت از فازهای جدید میدان گازی پارس جنوبی بوده است.

واردات و صادرات گاز طبیعی

ایران از ترکمنستان و آذربایجان گاز طبیعی وارد و به ترکیه، نخجوان و ارمنستان گاز صادر می‌کند.

بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، واردات گاز طبیعی کشور در سال 1395حدود 5 8میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال 1392 تقریباً 9درصد رشد داشته است.

در سال‌های 1393الی 1395بیش از 95درصد گاز طبیعی وارداتی کشور از ترکمنستان انجام شد که نسبت به سال‌های گذشته رشد بالایی داشته است.

 با ادامه روند افزایش واردات گاز از ترکمنستان در این سال‌ها، واردات از آذربایجان کاهش یافته است.

این تصمیم باعث شد در سال 1394نسبت به سال ،1393واردات گاز ایران از این کشور در حدود 27 38درصد و در سال 1395نسبت به سال 1394در حدود 54درصد کاهش یابد.

مجموع صادرات گاز در سال 1395نسبت به سال 1392با کاهش 2.5 درصدی همراه بوده و به حدود 9 میلیارد متر مکعب رسیده است.

صنعت پتروشیمی

روند تولید محصولات پتروشیمی طی سال‌های 1395-1391صعودی بوده و فقط در سال 1392به دلیل شرایط تحریم و مشکلات ناشی از آن، تولید محصولات پتروشیمی کشور کاهش یافت.

مرکز پژوهش‌ها تاکید می‌کند درخصوص سهم ایران از ظرفیت محصولات عمده پتروشیمی در خاورمیانه هدف دستیابی به سهم 34درصدی و در سطح جهان دستیابی به سهم 6 3درصدی از ظرفیت محصولات پتروشیمی است.

طی سال‌های 1395-1391سهم‌های مذکور به ترتیب به طور متوسط 22 4و 2 3درصد بوده است. کسب جایگاه اول در منطقه به لحاظ ارزش برای صنعت پتروشیمی هدفگذاری شده است.

در منطقه خاورمیانه شرکت پتروشیمی سابیک عربستان در رتبه چهارم جهان قرار دارد. در سال مورد بررسی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس رتبه 34جهان را به خود اختصاص داده است.

در صورت تجمیع میزان فروش شرکت‌های پتروشیمی ایران، قطعاً رتبه ایران ارتقای قابل توجهی خواهد داشت، ولی همچنان از سابیک عربستان به عنوان تنها رقیب ایران در منطقه پایینتر خواهد بود.

در نهایت

جایگاه بخش نفت در اقتصاد ایران نیز نشان می‌دهد که این بخش یکی از بخش‌های مهم اقتصادی در کشور به شمار می‌رود به طوری که در سال 1395حدود 26درصد از منابع بودجه دولت از طریق فروش نفت تأمین شده که بعد از مالیات‌ها بیشترین سهم را در میان سایر منابع داشته است.

همچنین نزدیک به 23 درصد از تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال 1394از طریق بخش نفت فراهم شده است.

در سال 1392سهم برداشت گاز از میادین پارس جنوبی از کل گاز تولیدی کشور حدود 50 درصد بوده و این میزان در سال 1395به بیش از 63درصد رسیده است.

بخش قابل توجهی از فرآورده‌های نفتی مورد نیاز کشور از طریق 9پالایشگاه نفت تأمین و کمبود آن از طریق واردات جبران می‌شود.

به طور کلی تکمیل فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس و بهبود الگوی پالایشی کشور، بازگشت تولید نفت به سطح قبل از تحریم، بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی، نقش آفرینی در بازارهای جهانی نفت و اوپک و تصویب چارچوب قراردادهای جدید نفتی ( ،)IPCجذب سرمایه گذاری در قالب قراردادها و امضای قرارداد با شرکت توتال ازجمله اقدامات مثبت بخش نفت و گاز در دولت یازدهم بوده است.

در سال ،1395تعداد 52مجتمع پتروشیمی حدود 50.6 میلیون تن محصول پتروشیمی کشور را تولید کردند که 20 واحد پتروشیمی در منطقه ماهشهر، 14واحد در منطقه عسلویه و بقیه در سایر مناطق کشور فعال بودند.

نسبت تولید به ظرفیت اسمی محصولات پتروشیمی از 71 6درصد در سال 1392به 81 7درصد در سال 1395افزایش یافته است.

همچنین میزان صادرات و فروش داخلی محصولات پتروشیمی کشور در سال 95نسبت به سال 1392رشد داشته و بهترتیب به 20.1و 15 7میلیون تن رسیده است.