چرا فارغ التحصیلان محیط زیست از همه بیکارترند؟

فاطمه لطفی، خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز 

خبرها می‌گویند در ایران چهار میلیون کارگر با فعالیت پنهانی وجود دارد. مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رییس جمهور هم می‌گوید دولت یازدهم سالانه 704 هزار شغل ایجاد کرده است و ریشه بیکاری فعلی مربوط به 35 سال پیش است.

به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، مشاور اقتصادی رییس جمهور درآمد ارزی نیمه دوم دهه 80 را 845 میلیارد دلار می‌داند که با این درآمد امکان ایجاد شغل برای همه وجود داشت.

برطبق آمار صندوق جهانی پول، در رتبه‌بندی جهانی بیکاری، ایران در ردیف بیست‌ودوم دنیا ایستاده است.  و براساس آمار همین صندوق، نرخ بیکاری در ایران در سال 2016 برابر با 11.28 درصد بوده است. در بین استان‌ها نیز، کرمانشاه نرخ بیکاری بالا و استان مرکزی کمترین نرخ بیکاری را دارند.

فارغ‌التحصیلان زیادند و بیکاران بیشترند

در بین رشته‌های دانشگاهی هم وضعیت رشته محیط زیست از همه بدتر است و فارغ‌التحصیلان این رشته 49 درصد بیکار از آب درمی‌آیند و به دنبال آن‌ها کامپیوتر‌خوان‌ها با آمار 40 درصدی به سرعت پیش می‌روند. در این میان وضع آن‌ها که دامپزشکی و پزشکی و آمار خوانده‌اند از بقیه بهتر است.

به اعتقاد مشاور اقتصادی رییس جمهور، با پنج میلیون دانشجویی که داریم بایستی جزو پیشرفته‌ترین کشورها می‌شدیم. نیلی از ایجاد سالانه 704 هزار شغل سخن می‌گوید و این‌که جزو 5 کشور مطرح دنیا در این زمینه هستیم اما انگار این 704 هزار شغل فعلا نتوانسته است دردی را درمان کند.

به اعتقاد نیلی، در حال حاضر سه میلیون و 300 هزار نفر در ایران بیکار هستند و یک میلیون نفر از این افراد بالای 35 سال سن دارند.

محیطِ کارِ محیط زیست

در این مقاله، قصد آن را نداریم که معضل بیکاری قشر تحصیل کرده را از نظر اقتصادی و آماری بررسی کنیم. بلکه، قرار است نگاهی محیط زیستی به آمار بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان این رشته بپردازیم.

رشته محیط زیست در دانشگاه گرایش‌های مختلف و بر اساس دانشگاه‌های مختلف دارد. به‌طور کلی، رشته محیط زیست شامل گرایش‌های زیر است:

* مهندسی محیط زیست: با گرایش‌های آلودگی هوا، منابع آب (مهندسی رودخانه و …)، مهندسی آب و فاضلاب، مهندسی شیمی محیط زیست، مهندسی عمران محیط زیست، مهندسی محیط زیست و انرژی.

* مهندسی منابع طبیعی- محیط زیست: با گرایش‌های علوم محیط زیست، مدیریت محیط زیست.

* طراحی محیط زیست و اکوتوریسم

* سنجش از راه دور GIS

* HSE

*بیوتکنولوژی محیط زیست

* زمین شناسی زیست محیطی و فیزیک محیط زیست

* بهداشت محیط

این روزها کمتر روزنامه یا پایگاه خبری را می‌توان یافت که در آن خبری از بیشمار مشکلات محیط زیستی ایران نیامده باشد. سوال این است که با وجود این میزان بیکار در رشته محیط زیست، و این همه مشکل محیط زیستی چرا هنوز تعادلی بین این دو برقرار نشده است؟

فقدان آگاهی، ضعف در مدیریت

این سوال زمانی بیشتر جای بحث خواهد داشت که توجه داشت باشیم وجود کارشناسان محیط زیست در صنایع ضرورتی است که به فراموشی سپرده شده است.

آیا غیر از این است که دلیل این همه مشکلات زیست محیطی و تخریب محیط زیست در ایران، فقدان آگاهی و دانش عموم مردم و نیز مسوولان از رخداد این فجایع است؟ و اولین راهکاری که به نظر می‌رسد اگاهی بخشی و اطلاع رسانی است که کاری است در حیطه تخصصی یک فارغ التحصیل رشته محیط زیست.

 دلیل این نرخ بالای بیکاری در این رشته به غیر از نگاه سطحی و عامیانه به مقوله محیط زیست در ایران نمی‌تواند چیز دیگری باشد. شاهد بر این ادعا، خبر سپردن تدریس درس «انسان و محیط زیست» در دبیرستان به فارغ التحصیلان رشته جغرافیا است. از این رو همین امر منجر به اعتراضاتی شد و با پیوستن اساتید مطرح کشور در زمینه محیط زیست به این اعتراضات، پویشی به وجود آمد به نام «کمپین حمایت از اشتغال فارغ التحصیلان».

این کمپین با ارسال نامه‌ای به نمایندگان مجلس شورای اسلامی، توانستند در تاریخ 4 مهرماه پیشنهاد «جذب کارشناس محیط زیست با تحصیلات مرتبط (محیط زیست-همه گرایش‌ها) جهت کنترل آلودگی‌های زیست محیطی واحدهای صنعتی در تمام مراکز و واحدهای صنعتی تولیدی، عملیات معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی» را به عنوان تبصره به ماده 12 «لایحه هوای پاک» اضافه نمایند.

برنامه ششم جدی نمی‌گیرد

معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور نیز گفته بود «این پیشهاد فرصت خوبی برای اشتغال فارغ التحصیلان محیط زیست فراهم می‌آورد. فکر می‌کنم هر چقدر استانداردها و ضوابط زیست محیطی را جدی تر بگیریم واحدها[ی صنعتی] مکلف و مجبور می‌شوند از کارشناسان متخصص در حوزه محیط زیست برای اداره کردن واحد خود استفاده نمایند».

اما متاسفانه در لایحه برنامه ششم توسعه، با این که دولت موظف به کلی نظارت و تدوین و اجرای برنامه‌های زیست محیطی و مدیریت تالاب‌ها و نظارت بر ارزیابی‌های زیست محیطی و بهره‌برداری از جنگل‌ها و…. هست، اما حتی کلمه‌ای در خصوص معضل بیکاری این رشته دانشگاهی به میان نیامده است. درحالی که شاید اضافه کردن یک بند به عنوان جذب نیروی متخصص برای نظارت و تدوین برنامه‌های زیست محیطی برای اناینی همه مشکل زیست محیطی، می‌توانست باب گشایشی باشد برای دیده شدن خیل فارغ‌التحصیلان جویای کار رشته محیط زیست.

راه حل‌ها

ایجاد سیستم‌هایی چون مدیریت محیط زیست یا ISO14000 و محفاظت از محیط زیست در شهرهای صنعتی با رویکرد توسعه پایدار، در گرو وجود نیروهای متخصص در این زمینه هست که در کشور ما به وفور می‌توان از آن یاد برد.

نظارت دانش‌آموختگان رشته محیط زیست بر صنایع آلاینده و بخصوص لازم‌الاجرا بودن استخدام کارشناسان این حوزه در صنایع نه تنها یکی از راه‌حل‌های رفع معضل بیکاری این قشر خواهد بود بلکه با وجود مشکلات زیست محیطی فراوان در صنایع، وجود یک ناظر داخلی کاملا در جهت حل معضلات زیست محیطی قدم برخواهد داشت.

از سویی دیگر تاسیس مدارس محیط زیست یا مدارس طبیعیت با محوریت جذب نیروهای متخصص حوزه محیط زیست، نیز می‌تواند در این زمینه کمک شایان توجهی باشد. با توجه به اینکه فارغ التحصیلان رشته محیط زیست متخصصان بازیافت هستند و بازیافت در دنیای امروزی و در کشورهای پیشرفته یکی از ابزار حفاظت از محیط زیست تلقی می‌شود، ایجاد ساز و کار لازم برای راه‌اندازی شرکت‌های زیست محیطی با رویکرد بازایافت و اعطای تسهیلات مورد نیاز از دیگر راهکارهای رسیدن به اهداف زیست محیطی در جامعه و در عین حال کاهش نرخ بیکاری این افراد است.