بحران خاموشی به نام جنگلزدایی
همسایه خشک جنوبی ایران، امارات، در حال ساخت یک جنگل بارانی مصنوعی است و قرار است این جنگل تا 2020 تکمیل شود. سنگاپوریها هم بهفکر ساخت یک جنگل دوران ژوراسیک هستند. اینکه این طرحها تا چه عملی هستند را باید کارشناسان این حوزه قضاوت کنند. مسله این است که اگر آنها «رویای» ساخت جنگل دارند در ایران «عملا» جنگلها تخریب میشوند تا بتن و آهن جایگزین آنها شود. در 10 سال اخیر، از هر 100 هکتار جنگل، یک هکتار تخریب شده است.
به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، وقتی صحبت از تغییرات اقلیم میشود اولین چیزی که بهذهن میرسد، مصرف سوختهای فسیلی است. اما جنگلزدایی چه نقشی در تشدید تغییرات اقلیم بازی میکند؟ تحقیقات جدید نشان میدهد که با حفاظت از جنگلها 50 درصد از مسیر مبارزه با تغییرات اقلیم هموار خواهد شد.
15 درصد انتشارات سالانه کربن، چیزی معادل با کل صنایع حملونقل، زاییده جنگلزدایی است. یعنی «جداسازی کربن» فرآیندی غیرقابل جایگزینی بوده و در تخصص جنگلهاست.
جنگلها در خنکسازی کره خاکی و در نتیجه کاهش اثرات تغییرات اقلیم و حفاظت از آب شیرین هم نقش دارند. جنگلها با اثر بر الگوهای بارش و آب و هوایی، هم بر خشکسالی و سیلاب تاثیرگذار هستند وهم به نوبه خود بر بهرهوری در کشاورزی.
جنگلها در روز همانند یک چتر از تابش نور آفتاب جلوگیری کرده و شبها با نگهداشت گرما از زمین محافظت میکنند، بدون جنگل این اختلاف دما بسیار بالا رفته و نتیجه آن ایجاد مخاطره برای زمین و حیوانات است. اگر درختی نباشد تا ریشهاش خاک را محکم نگه دارد و از تابش آفتاب درامانش دارد، خاک خشک میشود، با سیلاب شسته میشود و غیرقابل کشت میشود.
جنگلزدایی یا جنگلزایی؟
گفته میشود که نزدیک به نیمی از جنگلهای جهان از بین رفتهاند. جنگلها از بین میروند تا ما بتوانیم محصولات کشاورزی خود را کشت کنیم، چراگاهی برای دامهایمان بسازیم، و درآمد سرشاری از فروش چوب بهدست آوریم. سالانه 32 میلیون هکتار جنگل ناپدید میشوند. از طرفی تغییر ترکیب درختان جنگل نه فقط سیکل کربن، بلکه دمای هوا را هم تاحد زیادی تغییر میدهد. مطالعات نشان میدهد که تغییرات انسانی در جنگلها بیش از آنچه که در گذشته تصور میشد خرابی بهبار میآورد.
این روزها در دنیا جنگلزایی اهمیت والایی یافته است، بهعنوان مثال در اروپا 85 درصد جنگلها از 2010 احیا شدهاند. جنگلبانان شروع به کاشت درختانی چون کاج اسکاتلندی و نروژی و چنار کردهاند؛ نتیجه آن کاشت 633 هزار کیلومتر مربع درختان مخروطی به بهای از بین رفتن 436 هزار کیلومترمربع درختان پهن برگ از 1850 بوده است.
محققان اثرات این جایگزینی درختان را بررسی کردهاند، نتیجه آنکه تبدیل درختان پهن برگ به درختان مخروطی تغییرات قابلتوجهی در میزان تبخیر و تعرق و توان بازتابش، یعنی مقدار انرژی خورشیدی منعکس شده از زمین به فضا، داشته است. این تغییرات به همراه انتشار کربن به دلیل مدیریت درختان جنگلی، بهجای کاهش گرما باعث افزایش آن میشود. به این معنی که با وجود افزایش سطح زیرپوشش درختان، گرما نیز افزایش مییابد.
فاجعهای به روایت اعداد
در هر دو ثانیه در دنیا به اندازه یک زمین فوتبال جنگل نابود میشود. بیش از نیمی از الوارها و 72 درصد کاغذ دنیا را 22 درصد جمعیت جهان (ایالات متحده، اروپا، ژاپن) مصرف میکنند. در دنیا کشورهای صنعتی به ازای هر نفر بیش از 12 برابر بیشتر از کشورهای غیرصنعتی از تولیدات چوبی استفاده میکنند. بدبختانه در دنیا فقط 20 درصد جنگلها واقعا حفاظت میشوند و هر روز 75 323 کیلومتر مربع جنگل ناپدید میشود.
فاجعه وقتی رخ مینماید که بررسیها نشان میدهند 4 درخت از هر 10 درخت بریده میشود تا خمیر شود و بهمصرف کاغذسازی و محصولات دیگر برسد.
70 درصد گیاهان و حیوانات دنیا در جنگلها زندگی میکنند و جنگلزدایی باعث نابودی آنها میشود. این تراژدی فقط مختص گونههای جانوری و گیاهی جنگلها نیست، بلکه تاثیرات آن بر جمعیت وابسته به حیوانات و گیاهان جنگلی هم بسیار مخرب است. پیشبینی میشود در 25 سال آینده 28 هزار گونه حیات به علت جنگلزدایی از بین بروند.
محققان بر این باورند که در جنگلهای دنیا 300 میلیارد تن کربن ذخیره شده است؛ این خود تنظیم کننده گازهای اتمسفری، پایداری بارش و حفاظت از بیابانزایی است.
باز هم یک مقام برتر برای ایران
ایران رتبههای برتر جنگلزدایی، فرسایش خاک و تخریب تنوع زیستی را در جهان به خود اختصاص داده است. این را محمد فاضلی، معاون پژوهشی مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری میگوید.
ایران در بین ۵۶ کشور دارای جنگل در جهان مقام چهل و پنجم را دارا میباشد. 3400 هزار هکتار جنگل در نوار شمالی و حدود 3 میلیون هکتار جنگل در بقیه نقاط ایران وجود دارد. تخریب جنگلها در ایران پیشینهای تاریخی دارد و میراثبر مغولان است. تاریخ میگوید قاجاریان 130 هزار تن ذغال چوب از بریدن درختان جنگل بهدست آوردند.
بر اساس آمار، طی سالهای 1389 تا 1390، بیش از 5 1 میلیون مترمکعب چوب از جنگلهای شمال ایران برداشت شده است. این آمار رسمی است. برداشتهای غیرقانونی آمار ندارند. متخصصان جنگل گفتهاند که جنگلهای شمال ایران تاکنون به اندازهای آسیب دیدهاند که تاب تحمل این برداشت گسترده را ندارند. پیشبینی شده است که با ادامه این روند، جنگلهای شمال ایران به سرنوشت جنگلهای غرب ایران دچار شده و از میان خواهند رفت. از سوی دیگر کارشناسان یکی از دلایل وقوع سیلهای ویرانگر در شمال ایران را نابودی پوشش گیاهی و بریدن درختان منطقه ارزیابی کردهاند. در پنج دهه گذشته، سطح جنگلی ایران از ۱۸ میلیون هکتار به ۱۴ میلیون هکتار رسیده است. آمارها میگویند در غرب کشور 18 میلیون اصله بلوط خشکیدهاند. فائو اعلام کرده است که ایران یکی از ۷۰ کشور در حال توسعه در دنیا است که پوشش جنگلی کمی دارد و این پوشش جنگلی اندک با سرعتی بیشتر از دیگر نقاط دنیا در حال نابودی است.
جای خالی توسعه پایدار
کارشناسان میگویند خسارت ناشی از بیابانی شدن در ایران سالانه یک هزار میلیارد تومان است. محمد درویش، مدیر کل دفتر آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست میگوید: در 25 سال گذشته دستکم 4 میلیون هکتار از اراضی منابع طبیعی تغییر کاربری پیدا کرده، در حالی که سازمان منابع طبیعی کشور در طول عمر 125 ساله خود تنها 2 میلیون هکتار جنگل کاشته است.
در توسعه پایدار و به تعبیری، تامین نیاز نسل حاضر و آینده، و یا فردا را امروز دیدن، موضوع حفاظت از زمین و به تبع آن جنگلها یک اصل اساسی است و مدتهاست در دستور کار تدوین سیاستهای استراتژیک بسیاری از کشورها قرار گرفته است. جنگل چیزی بیش از محیطی با درختان پرشمار است. جنگل یک اکوسیستم طبیعی و پیچیده است که انواع مختلفی درخت و اشکال متفاوتی از حیات در آن وجود دارند.
ما باورهای غلطی داریم؛ هنوز درنیافتهایم که روزی برای همیشه از عناصر حیاتی محیط زیستمان، آب، خاک، جنگل، هوا، دریا و… خداحافظی خواهیم کرد.
