سدسازی، جهنمی برای رودخانههای آزاد
روزنامه گاردین؛ به یک افشاگری تاریخی علیه سدسازان دست زده است. این یادداشت به قلم خانم کیت هورنر، مدیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی رودخانههای جهان International Rivers است.
به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، خانم هورنر در گاردین مینویسد:
از حدود نیم قرن پیش، محافظان طبیعت و سازندگان سدها در ایالات متحده آمریکا، در یک نبرد سخت با یکدیگر درگیر بودند. سدسازی در سال های ١٩۴٠ و ١٩۵٠ همه جا را فراگرفته بود، برخی از رودخانه های مهم را در غرب آمریکا مسدود و آب آنها ذخیره شده بود. سدی که روی رودخانه اسنیک ساخته شد و هنوز بر سر آن تا امروز جدال ادامه دارد، به نابودی تاسف بار میلیونها قطعه آبزی و کاهش شدید ماهیهای آزاد و قزل آلا منجر شد. فرانک چرچ، سناتوری از ایالت آیداهو، که نخست در شمار مدافعان سدسازی بود؛ با مشاهده ویرانی محیط زیست ناشی از سدسازی، به جانبداری از رودخانهها پرداخت. او 1968 قانونی برای محافظت از مناطق رودخانهای به تصویب رساند. این قانون بیش از ١٢ هزار مایل (١٩هزار کیلومتر) از جریان آزاد رودخانهها در ایالات متحده را محافظت میکند.
رودخانههایی که تکه تکه میشوند
هورنر ادامه میدهد: در طول ۶٠ سال گذشته، سدهای مخزنی بزرگ، تاثیرات نابودکنندهای بر روی مردم و محیط زیست داشتهاند. آنها بوم سازگار یک رودخانه در حال جریان، سرد و مرتبط را به یک رودخانه گرم، راکد و تکه تکه شده تبدیل کردند که نتایج ویرانگر برای حیات وحش داشت.
سدها یکی از دلایل اصلی کاهش شمار ماهیهای آبهای رودخانهای و مصب دریاها هستند. بدبختانه ٨٠ درصد از جمعیت چنین ماهیهایی از سال ١٩٧٠ تاکنون از دست رفته است و سازندگان سدها در این جنایت بزرگ و نابخشودنی، مقصر نخست هستند. در سال ٢٠٠٠، کمیسیون مستقل جهانی Commission on Dams، که به بررسی فواید و ضررهای سدها میپرداخت، به این نتیجه رسید که سدها موجب جابجایی ۴٠ تا ٨٠ میلیون نفر شدهاند. و این البته جنایت دیگری است که منجر به افزایش حاشیه نشینی، تنشهای اجتماعی و افسردگی شده است. حتی چین هم پروژههای سدسازی خود را تعطیل میکند!
گاردین مینویسد: اینک سردمدار جنبش تعطیل کردن سدها، ایالات متحده آمریکا است. برداشتن سد از رودخانه Elwha در ایالت واشنگتن یک موفقیت بسیار بزرگ بود. یک سال پس از آن که آخرین سد در سال ٢٠١۴ برداشته شد، بیش از ۴٠٠٠ ماهی شینوک در بالا دست مکانی که در گذشته سد قرار داشت، سرشماری شدند. برای نخستین بار بود که آنها پس از یک قرن آنجا دیده میشدند.
در ایالت نیویورک، موهاکها نخستین قبیله بومی در آمریکا هستند که سد دولتی هوگانسبورگ بر روی رودخانه سنت رجیس را برداشتهاند. اگرچه آمریکا در راه تعطیل کردن سدها همچنان حرکت می کند؛ اما همچنان صادر کننده آن مدلی از سدسازی است که در سرتاسر دنیا، به ویژه جهان سوم، هنوز رواج دارد!
باعث تعجب نیست که این نکته سبب نگرانی گسترده مردم در ارتباط با محافظت از رودخانه های آزاد شده است. به عنوان بخشی از تلاشهای مشترک با جوامع محلی و دیگر سازمانهای غیرانتفاعی، ما توانستهایم به پیروزیهای بزرگی در ماههای اخیر دست پیدا کنیم و دولتهایی را در جهان به تعطیلی و یا معلق کردن پروژههای سدسازی وادار سازیم.
به عنوان مثال، در آوریل گذشته، سازمان حفاظت محیط زیست برزیل، جواز ساختن سد Sao Luiz Tapajos را که قرار بود دومین سد بزرگ تولید کننده برق در کشور شود، معلق کرد.
در ماه جولای، بانک جهانی کمکهای مالی برای سد Inga ۳ در کنگو را لغو کرد و یک ماه پس از آن Endesa، بزرگترین شرکت تولیدکننده نیرو در شیلی تعطیلی پروژه شش سد را اعلام کرد.
دولت چین نیز برنامه برای ساختن چندین سد بر روی یکی از آخرین رودخانههای آزاد کشور را به تعویق انداخته است.
در ماه اکتبر دولت پرو اعلام کرد که چندین پروژه سدسازی روی رودخانه مارانون، یکی از شاخههای جانبی مهم آمازون، دیگر مورد بحث برای اجرا نخواهد بود.
شکستها ماندنیترند
اما با وجود اینکه چنین پروژههایی معلق و یا تعطیل شدهاند، اما رودخانهها به طور کل، کماکان محافظت نمیشوند. این نکته سبب میشود که آنها در معرض خطر تصمیمات آینده دولتها برای اجرای برنامههای سدسازی باشند.
هورنر معتقد است: بنا به آنچه که تجربه نشان میدهد، پیروزیهای محیط زیستی بیشتر موقتی هستند و شکستها در این زمینه ماندنی. محافظان آبها میبایست که پیوسته هوشیار باشند و تلاشهای جدید برای بازگرداندن سدهای مخرب رصد کنند، اما اکنون فرصتی برای دستیابی به حفاظت از حوضههای آبخیز به وجود آمده است. اکنون زمان آن رسیده تا موفقیتهای موقتی را به حفاظتهای دایمی از رودخانههای آزاد تبدیل کنیم.
در نهایت نویسنده این مقاله پس از بررسی تلاشهایی که باید در کشورهای کلمبیا، پرو، چین، میانمار، بوتان و هند انجام شود تا از سدسازی بر روی رودخانههای این کشورها جلوگیری شود، مینویسد: برای مبارزه موثر و عملی با سدسازی در آمریکا دهها سال زمان لازم بود تا مردم و قانونگذاران به صرافت وضع قوانینی محکم برای حفاظت از رودخانهها بپردازند. اینک اما با توجه به اثرات مخرب و پیش برنده تغییرات اقلیمی که زندگی را در تمامی سطوحش تهدید می کند، زمان آن فرا رسیده تا در سراسر دنیا از رودخانههای آزادمان حمایت کنیم.
