ماجرای قرارداد نفتی ایران و آمریکا در دولت هاشمی
سیدحسین موسویان، دیپلمات باساقه ایرانی، سفیر ایران در آلمان در دولت هاشمی رفسنجانی و عضو تیم مذکره کننده هسته ای در دولت خاتمی، در یادداشتی در سایت سی ان ان آمریکا نوشت:
خبر درگذشت ناگهانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، ایران را شوکه کرد. او از برجسته ترین مبارزان علیه حکومت دیکتاتوری شاه بود که سال‌ها زندان و تبعید و بدترین شکنجه ها را تحمل کرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ١٩٧٨ در ایران و بازگشت آیت الله خمینی به ایران، او نزدیکترین سیاستمدار به بنیانگذار جمهوری اسلامی و موثرترین فرد در مدیریت کشور دردوران حیات او بود.
در دوران تجاوز صدام به ایران، او فرماندهی جنگ و ریاست مجلس ایران را بعهده داشت. مدیریت او موجب خروج پیروزمندانه ایران از جنگ هشت ساله شد در حالیکه همه قدرت های جهانی و کشورهای عرب همسایه ایران، از تجاوز صدام حمایت حداکثری کردند. بعد از جنگ نهضت سازندگی در ایران را پایه گذاری کرد و ظرف هشت سال ریاست جمهوری خود، توانست بخش عظیمی از خرابیهای جنگ را بازسازی و کشور را به حالت عادی برگرداند.
بعد ازخاتمه جنگ، افراط گرایان سیاسی در هردو جناح چپ و راست در ایران ظهور کرده و به مهمترین چالش سیاسی داخلی تبدیل شدند. در این دوران او با معرفی تئوری سیاسی اعتدال، توانست میانه روی در صحنه سیاست داخلی و خارجی را عملا در ایران مسلط کند و تا آخرین لحظه عمر در این مسیر ایستادگی کرد.
من بیش از سی سال از نزدیک با ایشان اشنا بودم. در حالیکه او نقش محوری در توسعه روابط ایران با قدرت های بلوک شرق همچون چین و روسیه و هند داشت، بی وقفه برای بهبود روابط با کشورهای همسایه، جهان غرب و رفع تشنج با امریکا تلاش کرد.
با وجود حمایت امریکا از تجاوز صدام به ایران، در سال ١٩٨٩وقتی که بوش رییس جمهور امریکا و رهبران اروپایی برای أزادی گروگانهای امریکایی و اروپایی دست نیاز به سمت او دراز کردند، او پاسخ مثبت داد و به محمود واعظی، وزیر کنونی ارتباطات، و من ماموریت داد تا این مهم را به سرانجام رسانیم. همه گروگان های امریکایی و اروپایی در مدت کوتاهی آزاد شدند؛ اما امریکا بجای تشکر، فشارها به ایران را تشدید و فرصتی طلایی برای رفع خصومت در روابط واشینگتن- تهران را نابود کرد.
بااین وجود رفسنجانی با امضاء قرارداد نفتی یک میلیارد دلاری ایران با کمپانی نفتی کونوکو در سال 1995، تلاش کرد که شانسی به بهبود روابط اقتصادی ایران و آمریکا بدهد که این تلاش او نیز با لغو قرارداد مذکور توسط بیل کلینتون، رییس جمهور وقت آمریکا، ناکام ماند.
هاشمی در دوران ریاست جمهوری خود با تمام ظرفیت برای بهبود روابط با اروپا تلاش کرد. همراه با گنشر، وزیر خارجه آلمان، در دیدار ٩٠ دقیقه ای با اقای هاشمی راه های دوستی ایران و کشورهای عرب همسایه خلیج فارس را گفتگو کردیم. آقای هاشمی به گنشر گفت که تهران برای ایجاد یک سیستم همکاری و امنیت جمعی با همسایگان خلیج فارس مشابه همکاری های اتحادیه ازوپا اماده است. گنشر با ذوق زدگی فوق العاده ای عازم واشینگتن شد و چندی بعد بطور خصوصی و با اظهار تاسف فراوان گفت که واشینگتن مخالفت کرده است.
در آن مقطع در آلمان سفیر بودم. آقای کهل، صدراعظم آلمان، علاقه مند به ایفای نقشی برای رفع خصومت های امریکا و ایران بود. آقای هاشمی جواب مثبت داد و آمادگی ایران برای همکاری مشترک علیه سلاح های کشتار جمعی و تروریسم و ارتقاء حقوق بشر را به اطلاع کهل رساند. صدراعظم آلمان با ذوق زدگی کامل به واشینگتن سفر کرد و بعد از دو هفته، وزیر دفتر صدراعظم به من اطلاع داد که کهل با کلینتون صحبت کرده اما واشینگتن سرسختانه مخالفت کرده است.
در نیمه دهه ٩٠ امیر عبدالله ولیعهد عربستان به آقای هاشمی پیشنهاد بهبود روابط داد که ایشان استقبال و من را مامور گفتگوی با امیر عبدالله کرد. در این گفتگوها که در منزل امیر عبدالله در جده انجام شد و فرزند آقای هاشمی هم حضور داشت، توافقات مهمی کردیم که نتیجه آن روابط حسنه ایران و عربستان از سال ١٩٩۶ تا ٢٠٠۵ بود. اما شرایط روابط دو کشور در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد تغییر کرد.
هاشمی مرد «صلح و همکاری در سیاست خارجی» و «مرد سازندگی و توسعه» ایران بود. او تلاش زیادی کرد که یک ملت و کشوری پیشرفته بسازد که هم در شان دین و تاریخ ایرانی ها باشد و هم در صلح با همسایگان.
میراث بزرگ او بنیانگذاری تفکر اعتدال در ایران بعد از انقلاب و بیزاری از افراطگرایی درایران و منطقه است. با وجودی که جهان با عدم پاسخ مناسب و به موقع، این فرصت را ازدست داد اما شانس جبران اشتباهات گذشته همچنان باقی است.
