انحلالی که در ابهام رخ داد…
فاطمه‌سادات نجفیان، خبرنگار حوزه گاز «انرژی امروز»
درست دی ماه 14 سال پیش بود که شرکت ملی صادرات گاز ایران با ماموریت توسعه پروژه‌های صادرات گاز طبیعی کار خود را زیر نظر شرکت ملی نفت آغاز کرد. آغازی که از همان ابتدا با واکنش‌هایی همراه بود. واکنش‌هایی از جنس اینکه صادرات گاز چرا باید زیر نظر شرکت ملی نفت باشد، نه گاز.
برخی حکایت‌ها از این بود شرکت ملی نفت فرآورده نفتی را استخراج می‌کند و گاز صادراتی، نیز فرآورده نفت است و شرکت ملی گاز این میان فقط نقش انتقال‌دهنده این فرآورده را بازی می‌کند.
اما این واکنش‌ها نتوانست کار این شرکت را خدشه‌دار کند و شرکت ملی صادرات گاز ایران با هدف صادرات گاز طبیعی از طریق مایع‌سازی (LNG) و صادرات گاز از طریق خطوط لوله در سال 1381 پا به عرصه تجاری گذاشت و فعالیت‌های خود را با عقد قراردادهای مختلفی در راستای اهداف و ماموریت‌های خود گسترش داد.
چرا شرکت ملی صادرات گاز ایران (NIGEC) تاسیس شد
جمهوری اسلامی ایران با موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک و خاص خود در منطقه جنوب غرب آسیا، بویژه در خلیج فارس و دریای عمان دارای نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در صنایع نفت و گاز جهان است.
از این رو و بر اساس آخرین برآوردهای صورت گرفته در سال ۲۰۱۵، ایران با برخورداری از ۳۴ تریلیون مترمکعب ذخایر اثبات‌شده گاز، با بیش از ۲۰ میدان گازی مستقل در خشکی و میدان‌های دریایی پارس‌جنوبی، پارس‌شمالی، گلشن ، فردوس، فرزاد A ، فرزاد B ، سلمان، لاوان. کیش و.. در صدر کشورهای دارنده گاز طبیعی جهان قرار گرفته و در این راستا استحصال روزانه تا بیش از یک میلیارد مترمکعب گاز طبیعی، هدف میان مدت تعریف شده برای صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران است.
در ادبیات اقتصادی، کشورهایی که در شعاع یک‌هزارکیلومتری هر کشور قرار دارند جزو همسایگان محسوب شده و کشور ایران نیز از این نظر با داشتن ۱۷ همسایه دارای تنوع همسایگان بسیار است. در دنیای امروز با مطرح شدن مفاهیم همگرایی و کمرنگ شدن مرزهای جغرافیایی کشورهای دنیا در پی آن هستند از طریق پیمان‌های منطقه‌ای از همه ظرفیت‌های خود جهت توسعه روابط و بهره مندی از مزایای آن استفاده کنند.
در همین راستا، گسترش روابط با همسایگان برای ایران امنیت، بازار، اشتغال و استفاده حداکثری از مزیت‌های نسبی را به همراه خواهد آورد، در واقع ارتباط و گسترش روابط با همسایگان در منطقه حساس خاورمیانه می‌تواند از گسترش ناامنی، تقویت تروریسم، قاچاق، اقتصاد زیرزمینی و مهاجرت غیرقانونی اتباع بیگانه جلوگیری کرده و با تقویت زیرساخت‌های اقتصادی، همبستگی بیشتر مردم منطقه را به همراه داشته باشد.
در این راستا عقد قراردادهای بینالمللی نظیر صادرات گاز بین ایران و هر یک از کشورهای همسایه، به صورت بالقوه می‌تواند به شکوفایی اقتصادی و بهبود تدریجی توان اقتصادی هر دو کشور منجر شود. نزدیکی سطح توسعه اقتصادی، نزدیکی فاصله جغرافیایی و نیز اشتراکات گسترده فرهنگی- اجتماعی، عواملی هستند که می‌توانند شانس موفقیت قراردادهای صادرات گاز ایران با کشورهای همسایه را افزایش دهند.
همچنین، قراردادهای تجارت گاز بین ایران و کشورهای همسایه، می‌تواند منجر به رونق پایدار در همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران با این کشورها شده و در نتیجه با گره زدن اقتصاد کشورها زمینه ساز اتحاد استراتژیک بین ایران و کشورهای همسایه شود.
از سوی دیگر، حضور فعال کشورمان در بازارهای جهانی گاز و کسب شرکای تجاری در این زمینه می‌تواند به توسعه سهم ایران از این تجارت در نقاط دیگر جهان چه در زمینه تجارت گاز طبیعی از طریق خط لوله و چه از طریق مبادلات از طریق گاز طبیعی مایع شده (LNG) کمک کند و سبب پررنگ‌تر شدن نقش صنعت گاز ایران و به‌تبع آن افزایش قدرت دیپلماسی کشور در عرصه جهان شود.
بر همین اساس، شرکت ملی نفت ایران با توجه به ذخایر عظیم هیدروکربوری بویژه گاز طبیعی در راستای تثبیت حضور فعال در بازار تجارت جهانی گاز، در سال۱۳۸۱ اقدام به تاسیس شرکت ملی صادرات گاز ایران با ماموریت توسعه پروژه‌های صادرات گاز طبیعی کرد که اهم فعالیت‌های این شرکت برنامه‌ریزی، بازاریابی و مذاکره جهت عقد قراردادهای تجارت گاز و توسعه سرمایه گذاری در زمینه‌های مرتبط با این صنعت در ایران و جهان بود.
همچنین، شرکت ملی صادرات گاز ایران با قرار گرفتن در گلوگاه حساس اتصال شرق آسیا و شبه قاره هند به خلیج فارس، آسیای مرکزی، روسیه، اروپا و آفریقا ، به عنوان کانونی موثر در عرصه تجارت گاز (واردات و صادرات، ذخیره‌سازی، سوآپ، ترانزیت، تهاتر، معاوضه و انتقال گاز طبیعی و محصولات جنبی آن) برای تحکیم بستر ارتباطات هدفمند دیپلماتیک با جهان خارج و با هدف تبدیل ایران به کشوری اثرگذار در تجارت و گسترش مبادلات گازی در منطقه و جهان شروع به کار کرد.
ماموریت‌های شرکت ملی صادرات گاز ایران
*بازاریابی و فروش گاز طبیعی، گاز طبیعی مایع LNG، CNG و سایر فرآورده‌ها و مشتقات گازی ایران
*نظارت بر خرید، فروش، انتقال، ترانزیت، تهاتر و سوآپ گاز طبیعی ایران در داخل و خارج از کشور
*سرمایه‌گذاری، اجرا و احداث خطوط لوله و تاسیسات مربوط به صادرات گاز طبیعی ایران
*ایجاد ائتلاف‌های تجاری با خریداران و سرمایه‌گذاران گاز طبیعی ایران
*سرمایه‌گذاری در سایر کشورها، جهت تکمیل فرآیند تولید و صادرات گاز طبیعی، گاز طبیعی مایع و سایر فرآورده‌ها و مشتقات گازی
*انجام مذاکرات تجاری و فنی درخصوص طرح‌های تبدیل گاز به برق صادراتی
را برعهده داشت.
همچنین این شرکت، قصد داشت، در افق 2020 ، شانزده درصد سهم بازار جهانی تجارت گاز طبیعی را از آن خود کند.
اقدامات انجام‌شده در طول 14 سال فعالیت
*مذاکره با ۱۲۴ هیات خارجی در قالب ۸۰ شرکت نفتی بزرگ بینالمللی
*عقد قرارداد سه‌جانبه بین شرکت ملی صادرات گاز ایران، شرکت ملی نفت عمان و شرکت تاسیسات دریایی ایران جهت انجام مطالعات مهندسی پایه خط لوله صادرات گاز ایران به کشور عمان
*عقد قرارداد با شرکت مهندسی پارس جهت انجام مطالعات مهندسی پایه خط لوله صادرات گاز ایران به عمان در بخش خشکی
*نظارت بر قراردادهای جاری صادرات گاز ایران از جمله سوآپ گاز آذربایجان به نخجوان، تهاتر گاز با برق ایران و ارمنستان
*مشاوره و همکاری در خصوص پروژه‌های صادرات گاز ایران به ترکیه، عراق و واردات گاز ایران از ترکمنستان
*مذاکراه با کشورهای پاکستان ، هندوستان ، گرجستان، کره، ژاپن، چین، امارات، کویت، روسیه، فرانسه، آلمان، اتریش و ایتالیا
*امضا تفاهمنامه و تعیین چهارچوب همکاری‌های مشترک در خصوص صادرات گاز ایران با کشور گرجستان
*مذاکره و امضا تفاهمنامه با شرکت‌های بزرگ بینالمللی جهت ساخت و فراهم نمودن تاسیسات FLNG
*انجام مذاکرات تجاری و فنی با شرکت‌های متعدد درخصوص فروش گاز به بخش خصوصی برای صادرات برق
اقداماتی که قرار بود تا پایان امسال انجام شود
* تکمیل مطالعات مهندسی پایه پروژه صادرات گاز به کشور عمان در سال۱۳۹۵
* برگزاری مناقصه EPC پروژه خط لوله صادرات گاز به کشور عمان در سال ۱۳۹۵
* مشارکت و جذب سرمایه گذاری جهت اجرای پروژه IRAN LNG
* عملیاتی کردن پروژه صادرات گاز به کشور پاکستان
* ادامه مذاکرات مربوط به صادرات گاز طبیعی به بازارهای هدف
* پیشبرد طرح‌ها و پروژه‌های تبدیل گاز به برق (صادرات برق از طریق تامین خوراک گاز)
* پیگیری و نهایی کردن قراردادهای پروژه‌های FLNG و شروع عملیات اجرایی
چرا شرکت ملی صادرات گاز ایران منحل شد؟
اول مهر ماه و همزمان با بازنشستگی علیرضا کاملی، مدیرعامل شرکت ملی صادارت گاز ایران، و با گذشت بیش از دو ماه و روی کار نیامدن مدیرعامل جدید این شرکت، زمزمه‌هایی مبنی بر انحلال شرکت ملی صادرات گاز شنیده می‌شد تا اینکهبیژن زنگنه آذر ماه امسال در جمع خبرنگاران با اشاره به انحلال شرکت ملی صادرات گاز، گفت: «شرکت صادرات گاز منحل و زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران قرار می‌گیرد. چراکه به دنبال خصوصی‌سازی آن بودند درحالیکه خصوصی‌سازی شرکت ملی گاز معنا ندارد. به همین دلیل آن را به مدیریت تبدیل کردیم تا به بخش خصوصی واگذار نشود».
وزیر نفت تاکید کرده بود: البته بخش صادرات گاز با لوله، در زیرمجموعه شرکت ملی گاز ایران قرار می‌گیرد و فعالیت این بخش ادامه دارد.
بیژن زنگنه در آخرین ابلاغیه خود در خصوص انحلال شرکت ملی صادارت گاز به علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، و حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز، گفته بود: براساس مطالعات انجام شده، با توجه به این که در شرایط کنونی ادامه خدمات و ماموریت شرکت ملی صادرات گاز ایران در قالب موجود ضروری نیست، لذا لازم است ماموریت و کارکنان این شرکت به شرکت ملی نفت ایران منتقل و سپس به ترتیب زیر عمل می‌شود:
1- از نظر وظیفه‌ای کل وظایف مربوط به LNG در شرکت ملی نفت ایران باقی می‌ماند.
2- وظایف مربوط به صادرات گاز با خط لوله شامل واردات، صادرات و یا معاوضه گاز همراه با مدارک و اسناد مربوطه به شرکت ملی گاز ایران منتقل می‌شود و از این پس دیگر شرکت ملی نفت ایران در این امور دخالت و ورود مستقیم نمی کنند.
تبصره١- مواردی که صادرات گاز مستقیما با خط لوله از منابع تولیدی در دریا صورت گرفته و یا مواردی که طبق قرارداد تولید گاز، صادرات گاز، الزاما بخشی از زنجیره تولید از بالادستی تا مصرف باشد، از شمول این بند مستثنا است.
تبصره٢- قرارداد صادرات گاز به عمان کماکان از طریق شرکت ملی نفت ایران پیگیری شود.
3- آن تعداد از کارکنان شرکت ملی صادرات گاز ایران مربوط به وظایف مقرر در بند ٢ که شرکت گاز به ایشان اعلام نیاز کند، باید به شرکت ملی گاز منتقل شوند.
4- بقیه کارکنان به هر ترتیب که نیاز باشد، طبق مقررات در شرکت ملی نفت ایران یا شرکت‌های تابعه آن به کار گمارده خواهند شد.
5-ساختار سازمانی متناسب با فعالیت‌های انتقال‌یافته به شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی گاز ایران طبق این ابلاغیه باید از سوی معاونت توسعه سرمایه انسانی و مدیریت با همکاری شرکت‌های ذی ربط طراحی و به اجرا گذارده شود.
تعیین سرپرست در ابهام
پس از انتشار این خبر، علی کاردر معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران چهارشنبه 22 دی ماه با صدور حکمی «علی امیرانی» را به‌عنوان سرپرست مدیریت صادرات گاز ایران منصوب کرد.
در حکم علی کاردر خطاب به امیرانی آمده است: «با توجه به بخشنامه مقام عالی وزارت، مورخ ۷ آذر ۱۳۹۵ در خصوص تعیین تکلیف شرکت ملی صادرات گاز ایران و تا انجام امور مربوطه، تمشیت سرپرستی مدیریت صادرات گاز ایران به جنابعالی واگذار می‌شود تا با کمک دیگر همکاران امور مربوطه را سازماندهی و کارهای جاری را پیگیری کنید. دیگر مدیریت‌ها موظف به همکاری با آن مدیریت هستند».
امیرانی دارای مدرک کارشناسی در رشته مهندسی شیمی با گرایش گاز از دانشگاه صنعت نفت و مدرک کارشناسی ارشد در رشته اقتصاد انرژی و بازاریابی از دانشگاه تهران است. آخرین مسئولیت وی، مدیریت بازاریابی، فروش و بررسیهای اقتصادی در شرکت ملی صادرات گاز ایران بوده است.
تغییر و تحولات ساختاری اخیر در شرکت ملی نفت و گاز سوالاتی را در ذهن کارشناسان و منتقدان ایجاد می‌کند. سوالاتی همچون اینکه وزارتخانه با چه هدفی این انحلال را انجام داده است و این تغییر و تحولات در چه راستایی و تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟
این درحالی است که شنیده‌ها حکایت از آن دارد که باید منتظر انحلال شرکت بازرگانی و ذخیره‌سازی گاز ایران و در واقع کوچک شدن بدنه وزارت نفت بود.
