انرژی‌ هسته‌ای در آلمان؛ از آغاز تا پایان

فاطمه لطفی، خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز

اردیبهشت ماه امسال (آوریل 2016) خبر تولید 95 درصد انرژی مورد نیاز آلمان از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر اعلام شد و از این نظر آلمان توانست رکود دارد استفاده از این تکنولوژی‌ها در دنیا باشد. در همین خصوص ناصر کرمی، مهندس آرشیتکت، کارشناس مشاور انرژی آلترناتیو و تجدیدپذیر در امور ساختمانی و عضو سندیکای مهندسین و کارشناسان انرژی آلمان، در گفتگو با خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، به تشریح چگونگی دستیابی این کشور به این رکود پرداخته است.

کرمی در این مصاحبه به تاریخچه گذار از انرژی فسیلی به هسته‌ای و از هسته‌ای به تجدیدپذیر در آلمان می‌پردازد و می‌گوید: رویکرد کشور پیشرفته صنعتی آلمان به تولید و تامین انرژی مورد نیاز خود از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر، یک برنامه و نگاه آینده‌نگری برای برون‌رفت از [چالش]انرژی هسته‌ای و چشم‌اندازی برای تامین انرژی مورد نیاز خود پس از اتمام منابع انرژی‌های فسیلی مانند: زغال‌سنگ بیتومینه، زغال سنگ قهوه‌ای، منابع نفت، گاز، تروب، و تمام شدن منابع اورانیوم و مقدار ذخیره آن در جهان، همچنین برای بهداشت محیط زیست و جلوگیری از افزایش بیشتر دمای کره زمین است.

اشتهای غیرقابل توقف برای نفت

به گفته این مشاور و کارشناس انرژی وزارت اقتصاد آلمان، از آغاز عصر صنعتی در قرن 18، نیاز به تولید نیروی کار فراوان، در نتیجه به «انرژی» که مولد کار هست پروسه و نموداری بالارونده داشته است.

کرمی با اشاره به تاریخچه استفاده از نفت در کشورهای صنعتی، می‌گوید: اگر کشورهای صنعتی در اوایل قرن نوزده به 20 میلیون تن مواد نفتی احتیاج داشتند، در1980 میلادی به بیش از چهارهزار میلیون تن افزایش یافت. امروز هم تداوم رشد فراگیر، توسعه صنعتی، نوآوری در تکنولوژی مدرن، افزایش تولیدی در عرصه های مختلف و بالا بردن استاندارد زندگی در عصر فراصنعتی، بدون دسترسی به انرژی کافی و بدون وجود منابع انرژی ذخیره شده، امکانپذیر نبوده و نیست.

به گفته این کارشناس موسسه انرژی آلمان و گروه بانکی KFW، کشور آلمان مانند سایر کشورهای اروپای غربی از جمله فرانسه، انگلستان و سایر کشورهای صنعتی از جمله ژاپن و دیگر کشورهای در حال رشد و توسعه مانند: هند، چین، و برزیل، خود دارای منابع فسیلی کافی نیستند که بتوانند نیازمندهای روزافزون انرژی مورد نیاز خود را تامین کنند؛ در نتیجه برای آن‌ها یک نوع وابستگی به منابع انرژی دیگر کشورها را در پی داشته است.

انرژی هسته‌ای اجباری

کشورهای صنعتی اروپای غربی ۷۵ درصد و ایالات متحده آمریکا ۶۵ درصد و ژاپن حتی ۱۰۰ درصد به آن حجم از انرژی فسیلی که تنها از تنگه هرمز ایران می‌گذشت، وابسته بوده است. بنابراین روی‌آوری این کشورها به صنعت و تکنولوژی انرژی شکافت هسته‌ای امری اجباری و اجتناب‌ناپذیر بود.

کرمی، مشاور انرژی در خانه‌های غیرفعال، به همزمانی کشف دانش شکافت هسته‌ای و شروع جنگ دوم جهانی اشاره کرد و با ابراز تاسف از استفاده کشورهایی چون آمریکا، شوروی، فرانسه و بریتانیا و آغاز مسابقه تسلیحاتی می‌گوید: رویکرد بنیادی کشورهای صنعتی دیگر تنها موضوع تامین و یا خودکفایی در امر انرژی برای گردش چرخه اقتصاد رو به رشد خود نبوده است، بلکه استراتژی‌های فراگیر سیاسی، برتری نظامی، امنیت ملی، استراتژی دفاعی منطقه‌ای، قاره‌ای، و در دایره امنیتی جهانی، از فاکتورهای زیربنایی آن محسوب می‌شد.

تولد انرژی هسته‌ای آلمان

این متخصص مدیریت امور ساختمانی، با ارایه تاریخچه‌ای کامل از چگونگی دستیابی آلمان به انرژی هسته‌ای، از «اتو هان» در سال 1938 و ممنوعت استفاده از این انرژی در آلمان به دلایل آغازگر جنگ جهانی دوم بودن آلمان، می‌گوید: صدراعظم وقت آلمان «کنراد آدناور» به این محدودیت استفاده از شکافت هسته‌ای اهمیتی نداد و در امر پژوهش تکنولوژی شکافت سرمایه‌گذاری‌های کلان صورت گرفت. با تلاش این صدراعظم محدویت آلمان برای استفاده از انرژی هسته‌ای برداشته شد.

در سال ۱۹۵۵استفاده مسالمت‌آمیز از انرژی هسته‌ای این کشور بطور رسمی و قانونی در سطح جهانی اعلام شد و وزارتخانه‌ای برای پژوهش و بکارگیری استفاده از انرژی هسته‌ای تاسیس شد.

در۱۹۵۶ به‌دستور وزیر انرژی اتمی وقت آلمان، مرکز تحقیقاتی اتمی در شهر کالسروهه تاسیس شد، در۱۹۵۷ ساخت اولین راکتور برای پژوهش و آزمایشات شکافت هسته‌ای در شهر مونیخ جشن گرفته شد. اولین بهره‌برداری برق از تکنولوژی شکافت هسته‌ای در آلمان در ۱۹۶۱ از تاسیسات اتمی صورت گرفت.

به اعتقاد رییس شرکت کارشناسی و مشاور انرژی، در نیمه دوم قرن بیستم، پژوهش و استفاده از انرژی هسته‌ای در بین کشورها، نشانه رشد و ترقی دانش و تکنولوژی، نوآوری، پیشرفت در صنعت و اقتصاد تولیدی با ایجاد بازار کار و اشتغال، اقتدارگرایی و برتری نظامی درحوزه دفاعی، نماد نوسازی، بازسازی، بهبود استاندارد زندگی و عامل شکوفایی محسوب می‌شد و در این راستا تلاش بر آن داشتند که یکی از دیگری پیشی بگیرند.

افول انرژی هسته‌ای دنیا

اما مدت زمانی نگذشت که دوران طلایی هسته‌ای برای قدرت‌های جهانی و کشورهای صنعتی به ناامیدی گرایید و فاز گسل خود را در پیش گرفت.

با وجود بحران نفتی و انرژی  که بر عدم‌وابستگی به انرژی فسیلی و بر نیاز به انرژی هسته‌ای انگشت صحت می‌گذاشت، برعکس در همین سال‌هاست که گفتمان سود و زیان و آینده‌نگری تکنولوژی انرژی هسته‌ای برجسته می‌شود، از سویی طبقات مختلف جامعه آلمانی کم و بیش از زیان‌های وجود نیروگاه‌های اتمی آگاه می‌شدند و اعتراضات و مقاومت آن‌ها یک جنبش ضدانرژی هسته‌ای را کانالیزه کرد.

کرمی با اشاره به حوادث اتمی هریسبورگ پنسیلوانیا و حادثه چرنوبیل، این حوادث را عاملی برای تغییر رویکرد دنیا از انرژی هسته‌ای به انرژی‌های جدید می‌داند و تاکید می‌کند: تنها دفن کردن ایمن زباله‌های رادیوآکتیو، آن‌هم برای مدت یک میلیون سال تا به امروز یکی از مهمترین مشکلاتی است که برطرف نشده است.

تولد انرژی‌های تجدیدپذیر

پس از آن کرمی به ارایه تاریخچه‌ای از انرژی‌های تجدیدپذیر آلمان می‌پردازد و می‌گوید: موضوع برون‌رفت کشور آلمان از انرژی هسته‌ای با جایگزینی انرژی تجدیدپذیر در 1998مطرح و در سال 2000 که کابینه را سوسیال دمکرات‌ها و سبزها در اختیار داشتند، بازنگری و خروج از انرژی هسته‌ای را محور اصلی استراتژی تولید انرژی خود قرار دادند.

این قرارداد در 2001 از سوی حکومت و چهار موسسه و شرکت بزرگ تامین‌کننده انرژی در آلمان امضا شد و در 2002 برای محدود کردن و برون‌رفت گام‌به‌گام از انرژی هسته‌ای به مرحله قانونی و اجرایی درآمد. در یکی از قوانین مندرج در این پروتکل، مدت زمان بهره‌برداری از تاسیسات اتمی از تاریخ ساخت تا از کار انداختن آن‌ را به 32 سال محدود می‌کرد، که طبق این قانون به‌زودی چند نیروگاه اتمی می‌بایستی تعطیل و از دور خارج می‌شدند.

کرمی با اشاره به «اضافه شدن 12 سال دیگر به این مدت زمان در 2010 توسط حزب دمکرات مسیحی و حزب لیبرال دمکراسی» زمان نهایی از رده خارج شدن آخرین نیروگاه اتمی آلمان را 2036 می‌داند و می‌گوید: با این حال سرمایه‌گذاری و پشتیبانی از جایگزینی انرژی تجدیدپذیر به طور جد در دستور کار دولت قرار گرفت؛ به‌طوری که تا 2050 باید 80درصد از انرژی مورد نیاز از طریق انرژی تجدیدپذیر تامین شود.

فوکوشیما و خفته‌هایی که بیدار شدند

در ادامه کرمی به حادثه سال 2011 فوکوشیما اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از این حادثه دولت و پارلمان آلمان بیدرنگ در تصمیم‌گیری‌های خود در مورد تاریخ برون‌رفت از انرژی هسته‌ای تجدیدنظر کردند. در همین رابطه کابینه با برگزاری نشست‌های اضطراری وضعیت فنی و استحکام امنیتی تمام راکتورها و تاسیسات اتمی آلمان را بررسی کارشناسان کرد.

در نهایت دولت و پارلمان آلمان تاریخ برون‌رفت گام‌به‌گام از انرژی هسته‌ای را تا سال ۲۰۲۲ بطور قطعی معین کردند که این تصمیم مهم و تاریخی درمیان قشرهای مختلف جامعه آلمان «چرخش در انرژی» نام گرفت. طبق این رویکرد تعداد هفت نیروگاه اتمی قدیمی از رده خارج شدند و یکی از این نیروگاه‌ها باید در حالت سرد و رزرو نگه‌داشته می‌شد تا در شرایط لازم از کمبود و قطع ناگهانی برق جلوگیری کند، سه نیروگاه اتمی که با مدرن‌ترین تکنیک امنیتی امروز ساخته شده‌اند باید حداکثر تا پایان سال ۲۰۲۲ از کار انداخته شوند، بقیه تاسیسات اتمی آلمان باید تا سال ۲۰۲۱ از کار افتاده و بسته شده باشند.

بطور کلی از ۳۷ واحد تاسیسات اتمی آلمان در حال حاضر ۲۹ واحد از رده خارج یا در حال از رده خارج شدن هستند و فقط تعداد هشت نیروگاه در حال بهره‌برداری است که باید تا سال ۲۰۲۲ آن‌ها نیز به جمع بقیه بپیوندند. تلاش حکومت آلمان بر این است که انرژی مورد نیاز این کشور را با استفاده از انرژی فسیلی بویژه گاز، انرژی تجدیدپذیر وانرژی هسته‌ای تامین کند، بدون‌شک استفاده از انرژی هسته‌ای فقط موقتی برای دوران‌گذار به انرژی تجدیدپذیر یا سبز در نظر گرفته شده است.

از سوی دیگر، هر اندازه که میزان بهره‌برداری از انرژی تجدیدپذیر بیشتر شود به همان اندازه از استفاده از انرژی فسیلی کاسته خواهد شد. این معادله و توازن تا دسترسی به اهداف سال ۲۰۵۰ یعنی گذار به انرژی تجدیدپذیر همچنان ادامه خواهد داشت.

همسان با برون‌رفت نردبانی از انرژی هسته‌ای و فاصله گرفتن از انرژی فسیلی در مقابل با بهره‌وری بیشتر از انرژی تجدیدپذیر، برنامه‌ریزی شده که در آلمان تولید «کربن‌دی‌اکسید» (CO2) ۵۵درصد و تا سال ۲۰۵۰ حدود ۸۰ تا ۹۵درصد کاهش یابد.