متهمان اصلی گرمایش جهانی زمین کدام کشورها هستند؟
فاطمه لطفی، خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز
گازهای گلخانه‌ای، دی‌اکسید کربن، متان، تغییرات اقلیم، گرمایش جهانی، خشکسالی، و… این‌ها همگی کلمات و اصطلاحاتی است که از نیمه‌های دوم قرن بیستم ابتدا بر سر زبان دانشمندان و محیط زیست شناسان افتاد و در اواخر قرن بیستم به سیاستمداران و مدیران رسید و حالا این کلمات و اصطلاحات کاملا برای عموم مردم آشنا هستند. شاید به جرات بتوان گفت دشمن بی‌رحم و قطعا مشترک تمام انسان‌های ساکن بر روی کره خاکی و آنها که بعدترها خواهند آمد، همین چند کلمه‌ای است که البته سرمنشا و عامل به‌وجود آورنده این دشمن، خود سکنه کره خاکی هستند. هیچ موجودی تا به امروز چنین دشمن‌پرور نبوده است.
به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، گاز گلخانه‌ای به گازی در جو یک سیاره گفته می‌شود که در محدوده مادون قرمز به جذب و انتشار پرتوها می‌پردازد. این فرآیند علت اساسی اثر گلخانه‌ای است. اگر این گازهای گلخانه‌ای در جو وجود نداشت، دمای سطح زمین حداقل 15 درجه سردتر از دمای میانگین آن بود.
منابع تولید گازهای گلخانه‌ای، مصرف سوخت‌های فسیلی، تغییر کاربری زمین در مناق باتلاقی، خطوط لوله انتقال نفت و گاز، اماکن دفن زباله، کشاورزی، دامداری، و… است.
متهم ردیف اول کیست؟
اما چه کشورهایی عمده‌ترین تولید کننده این گازها هستند؟ در واقع بهتر است این سوال را این‌طور مطرح کنیم که چه کشورهای مقصر در ایجاد گرمایش زمین و تغییرات اقلیم حاصل از آن هستند؟
با مراجعه به منابع اینترنتی و با یک جستجوی ساده در اینترنت می‌توان نام‌کشورهای تولیدکننده این گازها را به‌راحتی یافت. کشورهایی که در صدر آنها کشورهای بزرگی چون چین، هندوستان، ایالات متحده، روسیه، ژاپن، و… و در رده نهم یا دهم کشور ایران قرار گرفته‌اند.
پس آیا متهمان ردیف اول به همین راحتی شناخته شده‌اند؟ آیا باید این کشورها را به دادگاه کشاند و از آنها خواست در تمام کارخانه‌هایشان را تخته کنند و نیروگاه‌هایشان را خاموش کنند؟ مطمئنا جواب این سوالات به‌راحتی قابل پاسخ‌گویی نیست.
باید یادآور شد که این نوع تقسیم‌بندی یک ایراد بسیار بزرگ دارد. فقط کافی است به جمعیتی که در پنج کشور اول این لیست قرار گرفته‌اند توجه کنیم.
براساس دانشنامه ویکی‌پدیا، در 14 ژانویه 2017، به طور تقریبی جمعیت چین یک میلیارد و 382 میلیون نفر (18.8 درصد)، هندوستان یک میلیارد و 285 میلیون نفر (17.5 درصد)، ایالات متحده 324 میلیون نفر (4.41 درصد)، روسیه 146 میلیون نفر (2 درصد)، ژاپن 127 میلیون نفر (1.73 درصد) است. اعداد داخل پرانتز درصد جمعیت این کشورها را نسبت به جمعیت کل جهان نشان می‌دهد. این کشورها روی‌هم رفته حدود 44.44 درصد کل جمعیت جهان را در خود جا داده‌‌اند.
اگر از یک خانواده پرجمعیت انتظار داریم مقدار مصرف آب و مواد غذایی‌اش بیشتر از یک خانواده کم‌جمعیت باشد، انتظار خواهیم داشت تولید پسماند این خانواده هم بیشتر باشد. پس آیا نباید انتظار داشته باشیم میزان تولید گازهای گلخانه‌ای این کشورها هم بیشتر باشد؟
مقصر سرانه انتشار است یا کل انتشار؟
با این حساب، موضوعی مطرح می‌شود به نام «سرانه انتشار». یعنی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای بر اساس تعداد جمعیت این کشورها.
چین بزرگترین عامل انتشار دی‌اکسید کربن جهان است و به‌تنهایی 27 درصد گازهای گلخانه‌ای جهان را تولید می‌کند. اما اگر سرانه انتشار را در نظر بگیریم، آمریکا چهار برابر چین گاز گلخانه‌ای تولید می‌کند. یعنی هر آمریکایی چهار برابر یک چینی دی‌اکسید کربن تولید می‌کند.
پس با این حساب، مسوول تولید گازهای گلخانه‌ای در دنیا کیست؟
ناصر کرمی، اقلیم شناس، دراین‌باره می‌گوید: قاعدتا اخلاقی‌تر این است که سرانه جمعیت در نظر گرفته شود. اما در این صورت چین، یعنی بزرگترین منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای می‌تواند به‌آسانی از زیر بار هر مسوولیتی شانه خالی کند.
کرمی ادامه می‌دهد: اگر فرض کنیم نهایت بگیروببندهای تکنولوژیک و مالیاتی و اقتصادی و اخلاقی به جایی برسد که سرانه آمریکایی‌ها نصف شود، هدفی واقعا دشوار و دور از دسترس، باز هم به فرض هر ضریب رشد رفاهی و اقتصادی، چینی‌ها کمتر از آنها عامل گرمایش زمین خواهند بود. چون اساسا بعید است متوسط سطح مصرف شهروندان چینی در دهه‌های پیش‌رو از دو برابر سطح کنونی فراتر برود، که در آن صورت هم چینی‌ها به نسبت مساوی با آمریکایی‌ها می‌رسند.
برهمین اساس، اگر چین اعلام کند که چون سرانه انتشار گازهای گلخانه‌ای در آمریکا نصف نشده است، هیچ مشارکتی در طرح‌های کنترل گرمایش زمین نخواهند داشت. اما این فقط مشکلی نیست که بین چین و آمریکا باشد.
پس با این حساب، اول باید تکلیف خودمان را با تولید کنندگان گازهای گلخانه‌ای مشخص کنیم. اگر مجموع انتشار گازهای گلخانه‌ای را در نظر بگیریم، چین، آمریکا، روسیه، هند، ژاپن، آلمان، ایران، کره جنوبی، کانادا، عربستان، بریتانیا، برزیل، مکزیک، آفریقای جنوبی، اندونزی، ایتالیا، استرالیا، فرانسه، اسپانیا و هلند، یعنی کشورهای پرجمعیت جهان مسوول گرمایش زمین هستند.
منطق یا اقتصاد؟
اما اگر به قول ناصر کرمی، «اخلاقیات و منطق» را در نظر بگیریم، قطر، ترینیداد و توباگو، آنتیل هلند، کویت، برونئی، امارات متحده عربی، آروبا، بحرین، لوکزامبورگ، جزایر فالکلند، استرالیا، آمریکا، عربستان، کانادا، عمان، جبل‌الطارق، جزایر فارو، نائورو، قزاقستان و مونت سرات مسوول این همه مشکلاتی هستند که بر سر بیش از هفت میلیارد نفر جمعیت جهان می‌آید. حتی موقعیت جغرافیایی بعضی از کشورهای این لیست، چون آنتیل هلند، جزایر فارو، نائورو و مونت سرات برای خیلی از مردم کشورهای اولین لیست، کاملا مشخص نیست و شاید حتی اسم این کشورها هم به گوش کسی نرسیده است.
اکثر این کشورها کشورهایی مرفه و بی‌توجه به محیط زیست هستند. اما موضوع مهم این است که آمریکا در هر دو لیست وجود دارد. در این صورت چین حق دارد هیچ مسوولیتی را در قبال انتشار گازهای گلخانه‌ای برای خودش قائل نباشد.
ناصر کرمی می‌گوید: «درست‌تر آن است که گفته شود آمریکایی‌ها با اختلاف زیاد عاملا اصلی گرمایش زمین هستند و چینی‌ها حتی در فهرست پنجاه کشور اول هم جایی ندارند».
اما در مذاکرات پاریس، این به قولِ کرمی، اخلاقیات، در نظر گرفته نشده و مسوولیت‌ها براساس مقدار کل انتشارات تعیین شده است.
هنوز هم مقصر مشخص نیست
نگاه غالب در دنیا این است که کشورهای صنعتی تولیدکننده عمده گازهای گلخانه‌ای هستند. چون با انتشار این گازها توانستند به این رفاه دست یابند. اما به اعتقاد ناصر کرمی، از سال 2000 تا 2015 به اندازه دو سده اول انقلاب صنعتی، یعنی قرن‌های هجدهم و نوزدهم گازهای گلخانه‌ای در جو رها شده‌اند و در این انتشار جنوبی‌ها کمتر از شمالی‌ها سهم نداشته‌اند.
با این حساب، با گذر زمان، نقش کشورهایی چون چین، هند، برزیل و اندونزی در گرمایش زمین بیش از کشورهای صنعتی خواهد بود.
و سخن آخر این‌که، گرمایش جهانی قربانیان زیادی خواهد داشت. قربانیانی که امروزه به صورت سیل عظیم مهاجران و پناهنده‌ها به اروپا رخ نموده‌اند. و قربانیانی که در راهند.
جزایر کوچکی چون مالدیو و تووالو یکی از بزرگترین این قربانیان هستند که با افزایش گرمایش زمین، و آب شدن یخ‌های قطب، و به دنبال آن بالا رفتن سطح آب اقیانوس‌ها، این کشورها دیگر وجود نخواهند داشت.
