رایزنی زنگنه برای تعیین دبیرکل اوپک گازی
قادر شادیوند، کارشناس انرژی در شماره امروز شرق گزارشی درباره فعالیت کشورهای صادرکننده گاز و شروع نشست این مجمع نوشته است که در ادامه میآید:
بیژن زنگنه وزیر نفت در رأس هیئتی روز سهشنبه جهت شرکت در نوزدهمین نشست وزرای مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی (GECF) و به منظور تعیین دبیرکل جدید این مجمع به مسکو سفر کرده است. این مجمع را در دو دوره دوساله، دبیرکل ایرانی (دکتر عادلی) اداره میکرد. مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی یا (GECF) در سال ٢٠٠١ در تهران و با حضور وزرای انرژی ١٠ کشور دارنده ذخایر عظیم گازی از جمله ایران، روسیه، قطر، ترکمنستان، نروژ، عمان، اندونزی، مالزی، برونئی و الجزایر تشکیل شد.
شکلگیری این مجمع درواقع پاسخی به نیازها و خلأهای موجود در بازار جهانی گاز بود؛ زیرا رقابت میان کشورهای صادرکننده گاز در سالهای گذشته، تنها به نفع مصرفکنندگان و به قیمتهای پایین گاز طبیعی منجر شده بود. در حقیقت افزایش تقاضا و رونق بازار جهانی گاز، کشورهای صادرکننده گاز را در جهت حداکثرکردن منافع خود، ناگزیر به سمت اتخاذ رویکرد همگرایی و همکاری در میان خود (به جای درپیشگرفتن رقابتهای غیرضروری و مضر) سوق داد.
مهمترین مأموریت این مجمع، حمایت از مکانیسمهای ارتقای جایگاه و قدرت چانهزنی کشورهای صادرکننده گاز در برابر شرکتها و کشورهای خریدار با تبادل دانش فنی، شفافیت اطلاعات قراردادهای فروش گاز و حمایت از سرمایهگذاریهای مشترک ذکر شده است.
درحالحاضر اعضای مجمع صادرکنندگان گاز شامل ١٩ کشور (با احتساب هفت کشور از آنها بهعنوان عضو ناظر) است. این کشورها عبارتاند از: ایران، روسیه، قطر، الجزایر، بولیوی، مصر، گینه، لیبی، نیجریه، ترینیداد و توباگو، امارات، ونزوئلا (اعضای ناظر؛ جمهوری آذربایجان، عراق، قزاقستان، هلند، عمان، پرو و نروژ).
وضعیت ذخایر، تولید و مصرف گاز طبیعی کشورهای عضو GECF
در سال ٢٠١۶ کل ذخایر گازی جهان معادل ١٨۶.۶ تریلیون مترمکعب برآورد شده است که از این میزان سهم کشورهای عضو مجمع GECF برابر با ١١۵ تریلیون مترمکعب و معادل ۶٢ درصد کل ذخایر جهان است. سهم این مجتمع با احتساب ذخایر کشورهای ناظر، حدود ۶٧ درصد از کل ذخایر جهان است. در میان این کشورها، ایران، روسیه و قطر بیشترین ذخایر گازی را در اختیار دارند.
در ٢٠ سال گذشته نیز ذخایر گازی اثباتشده کشورهای عضو GECF افزایش چشمگیری داشته، درحالیکه این شاخص در کشورهای مصرفکننده نظیر کشورهای عضو اتحادیه اروپا با کاهش روبهرو بوده است. در سال ٢٠١۶ کل گاز طبیعی تولیدی جهان معادل سههزارو ۵۵١ میلیارد مترمکعب بوده است که بیشترین سهم از تولید مربوط به کشورهای عضو GECF و معادل ٣۶.۶ درصد (با احتساب کشورهای ناظر ۴٣.۵ درصد) برآورد میشود. در میان این کشورها، روسیه، ایران و قطر بیشترین میزان تولید را دارند. همچنین تغییرات ٢٠ سال گذشته نشاندهنده افزایش بیش از ١٢٠درصدی تولید گاز طبیعی در کشورهای مزبور است.
از نظر مصرف گاز طبیعی، مصرف کل جهان در سال ٢٠١۶ چیزی معادل سههزارو ۵۴٣ میلیارد مترمکعب بوده که از این میزان سهم کشورهای عضو و ناظر GECF معادل ٢۶ درصد است.
مقایسه تولید و مصرف گاز طبیعی در کشورهای مزبور نشان از توان صادرات ۴٠ درصدی از گاز تولیدی را دارد. در عین حال بررسی روند ٢٠ سال گذشته حاکی از آن است که مصرف کشورهای مجمع صادرکنندگان گاز طبیعی بیش از ٩٠ درصد افزایش یافته است که میتواند عاملی کاهنده در توان صادراتی آنها باشد. کشورهای روسیه، ایران و امارات متحده عربی بیشترین مصرف گاز طبیعی را داشتهاند.
وضعیت صادرات گاز طبیعی کشورهای عضو GECF
کل تجارت گاز طبیعی در سال ٢٠١۶ معادل هزارو ٨۴ میلیارد مترمکعب بوده که از این میزان سهم کشورهای عضو GECF معادل ۶٢ درصد است. از کل صادرات کشورهای مزبور حدود ٧٠ درصد از طریق خط لوله و مابقی از طریق LNG صادر شده است. کشورهای روسیه، نروژ و الجزایر بزرگترین صادرکنندگان از طریق خط لوله و کشورهای قطر، نیجریه و الجزایر بزرگترین صادرکنندگان LNG به شمار میروند.
ایران در GECF
همانگونه که از مأموریت مجمع صادرکنندگان گاز استنباط میشود، تشکیل یک بازار متحد جهانی گاز و حمایت از تولیدکنندگان در برابر مصرفکنندگان این حامل انرژی از اهداف موردنظر تشکیل مجمع مزبور است. با توجه به حجم ذخایر و توان صادراتی بالای کشورهای عضو GECF و همچنین حضور کشورهای فعال در حوزه دیپلماسی انرژی مانند روسیه و قطر در این مجمع، دور از انتظار نیست که در آیندهای نه چندان دور، این مجمع بتواند نقشی کلیدی در بازارهای جهانی گاز ایفا کند؛ نقشی که امروز سازمان اوپک در بازارهای جهانی نفت خام بر عهده دارد.
بنابراین ایران که خود از طراحان اصلی تشکیل این مجمع بوده است، باید با ایفای نقش محوری در مدیریت این مجمع و استفاده از توانمندیهای آن در جهت توسعه منابع گازی خود و همچنین حضور قدرتمند و مؤثر در بازارهای جهانی تجارت گاز از آن بهرهبرداری کند.
ایران بزرگترین دارنده ذخایر گازی جهان است اما از نظر تجارت جهانی گاز جایگاه مناسبی ندارد. در همین راستا میتوان راهبردهایی در قالب حضور مؤثر و تأثیرگذار ایران در بازارهای جهانی گاز با استفاده از قابلیتهای مجمع صادرکنندگان گاز طبیعی اندیشید. برای مثال «توسعه میادین گازی با اولویت میادین مشترک»، «تلاش در راستای مدیریت تقاضای داخلی گاز و بالابردن توان صادرات گاز» و «اهتمام ویژه بر تکمیل و تعیین تکلیف قراردادهای موجود صادرات گاز و انعقاد قراردادهای جدید با مشتریان راهبردی» از این دسته هستند.
از سوی دیگر افزایش همکاریهای سرمایهگذاری، اکتشاف، تولید، انتقال و تجارت گاز با اعضای قدرتمند مجمع نظیر قطر، روسیه و نروژ نیز میتواند راهبرد مناسب دیگری تلقی شود.
بهطور مشابه در داخل کشور نیز اقداماتی نظیر کاهش گازهای سوزاندهشده و اجرای طرحهای جمعآوری گازهای همراه و همچنین بهکارگیری دیپلماسی فعال انرژی در راستای استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک ایران جهت معاوضه، ترانزیت و سوآپ منابع گازی کشورهای همسایه به بازارهای مصرف بهویژه آسیا حائز اهمیت فراوانی است.
