پلاسکو به‌خاطر بحران مدیریتی فرو ریخت؛ نه گاز پیک‌نیکی
نسیم خانه زرین، خبرنگار حوزه گاز انرژی امروز
در پی حادثه آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو؛ اخباری مبنی بر اینکه نشت گاز عامل انفجار بوده است، در برخی رسانه‌ها منتشر شد. خبری که بلافاصله واکنش صریح بوجارزاده، سخنگوی شرکت ملی گاز، را در پی داشت و تصریح کرد: چنین موضوعی صحت ندارد؛ زیرا ساختمان پلاسکو اصلا انشعاب گاز شهری نداشته است.
اما نکته بسیار مهمی که مطرح می‌شود این است که به گفته سخنگوی شرکت ملی گاز این ساختمان این ساختمان تاکنون هیچ درخواستی برای برخورداری از شبکه گاز شهری نداشته و عملاً به شبکه گاز شهری تهران متصل نبوده است؛ جدای از چرایی و چند و چون این موضوع، این سؤال مطرح می‌شود که آیا مالک ساختمان برای انشعاب گاز ساختمان اقدام نکرده است و یا اینکه به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی در ساخت ساختمان نتوانسته است مجوز انشعاب گاز بگیرد.
سعید مؤمنی، مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز، درباره علت وصل نبودن ساختمان پلاسکو به شبکه گاز شهری گفته است: هیات امنای ساختمان در سال‌های قبل، درخواست گازرسانی داده بودند، اما اقدامی برای تعیین مکان انجام ندادند؛ همچنین به دلیل اینکه میزان مصرف گاز ساختمان تجاری پلاسکو به بیش از 160 مترمکعب در روز می‌رسید، باید مکانی را در فضای باز برای نصب ایستگاه درنظر می‌گرفتند که این اقدام را انجام ندادند.
ضرورت نگهداری از ساختمان‌ها پس از ساخت
زهره قربعلی، کارشناس HSE ، دراین‌باره به انرژی امروز گفت: بر اساس مباحث 7 و 21 مقررات ملی ساختمان، سازه حین ساخت و پس از احداث رعایت امور ایمنی در آن الزامی است. علاوه بر نظارت شهرداری برای دادن مجوز پایان کار، سازمان نظام مهندسی نیز آن را ارزیابی می‌کند. اگرچه در سال 41 که این ساختمان ساخته شده، سازمان نظام مهندسی وجود نداشته است اما این نکته مطرح می‌شود که چرا ساختمان فقط در زمان احداث ارزیابی می‌شود؛ درحالیکه ساختمان‌هایی همانند پلاسکو و علاءالدین باید مکررا مورد ارزیابی و بازدید قرار می‌گرفتند. بحث نگهداری از ساختمان یکی از موارد مهم و اساسی است به طوریکه می‌توان گفت 40 درصد کار معطوف به ساخت و مابقی مربوط به نگهداری از ساختمان می‌شود.
سنگینی ساختمان و نشست طبقات بر روی یکدیگر
محمدرضا یوسفی‌پور، رئیس مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست شرکت ملی گاز ایران، نیز اظهار کرد: به نظر می‌رسد با توجه به اینکه در واحدهای تجاری ساختمان پلاسکو، از کپسول‌های گاز مایع (LPG) برای پخت و پز استفاده می‌کردند، نشت این گازها در محیط اطراف آغاز شده است.
چندی پیش اظهارات یکی از آتش نشان‌ها نیز احتمال انفجار گازوئیل در پلاسکو را رد کرد و عامل دیگری در مورد علت حادثه عنوان شد: سنگینی ساختمان به علت فشار زیاد آب. موسی خاتم آتش‌نشان ایستگاه ۲۴ آتش‌نشانی تهران گفت: در فیلم هم مشخص است که دیوار شرقی را آب می‌دهند، این آب دادن باعث سنگین شدن ساختمان شد؛ می‌گویند منبع گازوئیل منفجر شد، منبع گازوئیل اصلاً منفجر نمی‌شود، گازوئیل می‌سوزد اما منفجر نمی‌شود.
قربعلی کارشناس HSE می‌گوید: ساختمان باید از لحاظ مقاومت در برابر آتش استانداردهایی داشته باشد، چرا که مقاومت‌های سازه‌ای بسیار مهم هستند، با توجه به اینکه ساخت این ساختمان به نیم قرن پیش باز می‌گردد، مسائل لازم برای ایمنی ساختمان در مقابل آتش سوزی در نظر گرفته نشده است. در سازه‌های بتنی، به دلیل وجود پوشش سیمانی امکان انتقال حرارت به تاسیسات و سیم‌کشی برق کمتر است؛ سازه‌های بتنی نسبت به سازه‌های فلزی در برابر تنش‌های حرارتی و آتش سوزی، مقاوم‌تر هستند؛ البته در برابر زلزله، هر دو سازه در صورت رعایت نکات ایمنی و فنی، مقاوم به شمار می‌روند.
نمی‌توان گفت که انفجار کپسول‌ها و پیک‌نیک‌های داخل ساختمان باعث انفجار و ریزش ساختمان شده است؛ بلکه فشار سنگین فلزات و مصالح، باعث ریزش کامل ساختار فلزی ساختمان می‌شود، و سنگینی حاصل از فشار آب و همچنین نشست طبقات بر روی یکدیگر، باعث پرتاب دود و غبار به بیرون از پنجره می‌شود و منظره‌ای را ایجاد کرده که بسیار شبیه به انفجار است اما در حقیقت تنها پرتاب شدن مصالح به دلیل فشار طبقات فوقانی است.
فیلم‌هایی که از سقوط پلاسکو در تلویزیون به نمایش گذاشته شده نشان می‌دهد که مدل ریزش ساختمان پلاسکو منطبق با مدلی است که کارشناسان آن را خرابی پیش رونده می‌نامند در این نوع خرابی درنتیجه یکی از قسمت‌های سازه اصلی، سایر اعضای ناتوان از تحمل بار اضافه، پی در پی فرو می‌ریزند و در نهایت کل ساختمان به شکلی ترد و شکننده ریزش کرد.
وی افزود: مشابه این نوع خرابی قبلا در حادثه 11 سپتامبر 2001 برج‌های شماره 1 و 2 مجتمع تجارت جهانی نیویورک در آمریکا و آتش سوزی سال 2005 ساختمان 32 طبقه‌ای در مادرید اسپانیا رخ داده است. از مقایسه آنها می‌توان دریافت که احتمالا حرارت باعث شده ابتدا تیرهای آهن در طبقات دهم و یازدهم دچار تغییرات عمده شوند و تغییر شکل تیرهای فلزی باعث افزایش فشار و در نهایت گسیختگی اتصالات تیر به ستون می‌شود، و با گسیختگی اتصالات سقف هر طبقه روی سقف زیرین فرو می‌ریزد. ساختمان هنگام آتش سوزی مقاومت ندارد چرا که فولاد در برابر حرارت نرم می‌شود.
این کارشناس HSE معتقد است: تراکم بالای مواد قابل اشتعال نظیر منسوجات و پوشاک و از سوی دیگر عدم وجود سیستم اطفاء حریق استاندارد از دلایل مهم پیشروی آتش سوزی و قدیمی بودن بنا، عدم بهسازی و بازسازی المان‌های سازه‌ای و عدم توجه به مراقبت و نگهداری از ساختمان عدم مقاومت کافی ساختمان پلاسکو در برابر آتش از جمله مهمترین دلایل فرو ریختن ساختمان بوده است.
فاصله بسیار ایران از سیستم مدیریت ایمنی روز دنیا
در کشورهای پیشرفته بیش از 50 سال است که مقاوم سازی سازه‌های فلزی در برابر آتش الزامی است اما در ایران هنوز این مقاوم سازی در برابر آتش الزام نشده است و حتی ساختمان‌های تازه ساخت نیز این ضعف را دارند. باید رفتار صحیحی در برابر بحران داشته باشیم و ایمن سازی ها در همه ساختمان‌ها حتی معابر صورت بگیرد.
سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست ( HSE )آنطور که باید در ایران مورد توجه قرار نگرفته است و به شکلی فانتزی به آن نگریسته شده است.
در بروز اینگونه حوادث علاوه برخطاهای انسانی، عواملی نظیرعدم رعایت اصول انسانی درطراحی، خطاهای مدیران درتصمیم گیری‌های کلیدی، ضعف دربرنامه‌ریزی، عدم آموزش کافی و فرهنگ‌سازی، روش‌های نامناسب مدیریتی، وضعیت نامناسب فرهنگ ایمنی درسازمان‌ها از دیگر عوامل بروز اینگونه حوادث است که برای جلوگیری از حوادث مشابه باید جدی گرفته شوند.
