در قراردادهای نفتی می‌توان به روس‌ها اعتماد کرد؟
انتشار اخباری مبنی بر استفاده شرکت روسی گازپروم از اطلاعات میدان نفتی مشترک ایران و عراق (آذر) در پروژه مشابه این شرکت در عراق، بازتاب زیادی در رسانه‌ها و محافل انرژی داشت. همزمان، آغاز به کار رسمی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور جدید ایالات متحده آمریکا، و رابطه نزدیک رکس تیلرسون، مدیرعامل سابق اکسون موبیل و وزیرخارجه جدید آمریکا، با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، گمانه زنی‌هایی را درباره تاثیر جدی‌تر حوزه انرژی بر تحولات آینده دیپلماسی جهان بوجود آورده است. فریدون مجلسی، دیپلمات باسابقه ایرانی و تحلیلگر ارشد روابط بین‌الملل، در گفتگو با خبرنگار انرژی امروز به تحلیل و ارزیابی این رخدادها پرداخته است.
***
ارزیابی شما از اخبار منتشرشده درباره «دور زدن ایران در میدان مشترک نفتی با عراق توسط گازپروم» چیست؟ آیا واقعا چنین اتفاقی رخ داده است؟
تا جایی که اعلام شده تفاهمنامه‌‌ای شش ماهه میان ایران با شرکت روسی گازپروم برای اکتشاف نفت در منابعی در چنگوله (غرب کارون) و منبعی در ایلام امضا شده که میدان نفتی چنگوله میان ایران و عراق مشترک است. عراقی‌‌ها از مدت‌ها پیش از بخش خودشان از این منبع مشترک بهره‌برداری می‌کنند؛ اما در ایران متاسفانه اقدام جدی نشده است. مدتی چینی‌ها قرارداد بستند ولی به دلیل تعلل خلع ید شدند. معلوم نیست روس‌ها در سه ماه آینده بتوانند گزارش طرح توسعه خود را بدهند یا نه و آیا طرح آنان اجرایی خواهد بود یا نه؟ روس‌ها در زمینه نفتی به اندازه کافی تجربه دارند، اما به‌عنوان رقیب نفتی معلوم نیست تا چه اندازه قصد همکاری صنعتی و تجاری هم داشته باشند. روس‌ها در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر با تعلل و تاخیر عملا سیاسی‌کاری می‌کردند.
اینکه برخی خبرگزاری‌های اصولگرا ادعا کرده‌اند روسیه اطلاعات ایران را به عراق می‌دهد؛ چقدر درست است؟
معلوم نیست منبع خبری این رسانه‌ها کجاست و آیا فقط ادعا می‌کنند یا درست می‌گویند. اگر اطلاع موثق دارند باید به دولت اطلاع دهند تا واکنش نشان دهد و خنثی‌سازی کند، وگرنه آشکار کردن امری سری محسوب می‌شود!
در هفته گذشته شاهد آغاز رسمی ریاست‌جمهوری آقای ترامپ در آمریکا بودیم که به نظر می‌رسد رابطه گرم‌تری با روسیه داشته باشد. به نظر شما، رابطه پوتین و ترامپ چقدر بر موقعیت ایران در منطقه تاثیرگذار است؟
تصور نمی رود میان ترامپ و پوتین رابطه خاصی، جز احتمالا همکاری در نابودسازی تروریست‌های داعشی و سلفی وجود داشته باشد. رابطه تا این حد به سود ایران هم هست. اما ممکن است ترامپ همکاری خودش را با روسیه مشروط به کاهش نقش ایران در سوریه و لبنان کند. در هر حال حمایت از نتیانیاهو و اسرائیل برای ترامپ اولویت دارد. دستور محدودیت ویزا برای اتباع شش کشور اسلامی از سوی ترامپ نشان از این دیدگاه دارد. خصوصا اینکه کشورهای پاکستان و عربستان که اغلب تروریست‌هاسلفی را تدارک دیده اند و ضمنا متحدان امنیتی و نظامی آمریکا هستند؛ مشمول محدودیت نبوده‌اند!
آینده دیپلماسی در منطقه چقدر تحت تاثیر مسئله انرژی خواهد بود؟
انرژی هنوز منبع اصلی درآمد کشورهای ثروتمند منطقه است. ترکیه توانست بدون انرژی به توسعه دست یابد. در ایران این موضوع درک شده و با توسعه پتروشیمی و همچنین سایر منابع انرژی‌بر مانند سیمان و فولاد و برق کوشش می‌شود وابستگی به درآمدهای صادراتی نفتی کاهش یابد، هرچند توسعه کنونی برپایه بهره‌برداری داخلی منابع گاز ادامه خواهد یافت. عراق در صورت آرامش با فاصله زمانی کم و بیش به همین راه خواهد رفت، و عربستان تا زمان طولانی‌تری متکی به صدور نفت خواهد بود. سایر کشورها با جمعیت کم ضمن بهره‌مندی از صدور نفت، همچون شرکت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ به توسعه جنبی هم ادامه خواهند داد. به شرط آنکه ثروت و تازه‌به‌دوران‌رسیدگی آنها را به بلندپروازی‌های توسعه‌طلبانه سوق ندهد. این دسته به‌شدت تحت نفوذ شرکت‌های فراملیتی و دولت‌های حاکم بر صنایع و تجارت و اقتصاد خود هستند.
نقش روسیه در میان چیست؟ آیا روسیه به دنبال رقیب‌تراشی برای ایران در حوزه انرژی است؟
صدور نفت خام ایران نسبت به عربستان و روسیه بسیار کمتر است. اهمیت استخراج و صدور نفت و گاز ایران باید در درجه اول متوجه منابع مشترک باشد که اگر ما نبریم طرف مقابل خواهد برد، و کشورهای منطقه هنوز به آن بلوغ نرسیده‌اند که از منابع مشترک بهره‌برداری مشترک کنند. درباره منابع داخلی عدم صدور فقط ذخیره شدن برای آینده است. توسعه اقتصادی ایران باید طوری باشد که نیاز به فروش اضافی و تورم‌آفرین مانند نفله شدن درآمدهای دوران هشت‌ساله کذایی نباشد. روسیه نباید دنبال رقیب‌تراشی برای ایران باشد. رقیب‌تراشی چه سودی برای روسیه دارد؟ ممکن است ایران در گاز رقیب آینده روسیه به حساب آید، اما رقیب‌تراشی به معنی افزایش تولید کشور ثالث که در رقابت با تولید روسیه تفاوتی ایجاد نمی‌کند. روسیه می‌داند که کشورهایی مانند ایران و عراق به هر حال صنایع نفتی خودشان را با کمک یا بدون کمک آنها توسعه خواهند داد. بنابراین، مشارکت آنها در طرح‌های هر دو کشور بیشتر رنگ تجاری دارد.
آیا عراق می‌تواند رقیب خوبی برای ایران باشد؟ با توجه با اینکه رابطه عراق و آمریکا شبیه رابطه ایران و آمریکا نیست…
روابط عراق و آمریکا واقع‌بینانه است. از طرفی نباید فراموش کرد که عراق رهایی از شر صدام حسین را مدیون آمریکا می‌داند، هرچند دخالت‌های بعدی عربستان با ایجاد مقاومت بعثی-داعشی خسارات بسیاری برای عراق به بار آورد. اما می‌توان پیش‌بینی کرد که روابط عراق و آمریکا پس از رهایی از شر داعش نیز ادامه خواهد یافت. بدیهی است رابطه خصمانه ایران و آمریکا موجب می‌شود عراق از همکاری آن کشور برخوردار باشد. ایران باید بین مسائل سیاسی و اقتصادی خود تفاوت قائل شود تا شرکت‌های بزرگ بین‌المللی ناچار نباشند منحصرا در عراق و سایر کشورهای رقیب ایران فعال باشند. به هر حال، با توسعه روابط ایران و عراق ثروت بیشتر همسایگان به سود یکدیگرشان خواهد بود. نیاز جهان به انرژی و صنایع زیردستی گاز به حدی است که جا برای هیچ‌یک از دو کشور ایران و عراق کم نخواهد آمد. روی دوستی پوتین و ترامپ و آثار آن نباید حسابی باز کرد. پوتین رفتارش افراطی و غیرقابل پیش‌بینی است. عجالتا که در نخستین قرمان‌های خود صدور ویزا اتباع هر دو کشور ایران و عراق را ممنوع کرده است.
